جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم، کتاب مقدس مسلمانان، به زبان عربی نازل شده است، اما پیام الهی آن برای تمام بشریت است؛ و برای رساندن این پیام به انسان‌ها، باید آن را به زبان‌های مختلف ترجمه کرد. در این کتاب مقدس، به دلیل پیچیدگی ساختار و واژگان چندمعنایی آن، تفسیرهای مختلفی درباره معاد مشاهده می‌شود. بنابراین، شناخت ریشه‌های این اصطلاحات قرآنی برای یافتن معادل دقیق آن‌ها در زبان فارسی ضروری است. در این پژوهش، با استفاده از روش هرمنوتیکی و تمرکز بر اندیشه‌های آیت‌الله جعفر سبحانی، تلاش می‌کنیم تا مشکلات و موانع ترجمه واژه معاد را از طریق ترجمه سوره واقعه توسط ژاک برک بررسی کنیم. برای رسیدن به این هدف، 14 اصل تفسیر صحیح قرآن به روش سبحانی را دنبال خواهیم کرد. ما درباره قابلیت ترجمه عبارات و اصطلاحات قرآنی و انتقال صحیح معنای این عناصر به زبان فارسی بحث خواهیم کرد. نتایج نشان می‌دهد که در اکثر موارد، برک توانسته است اصطلاحات مرتبط با معاد را به خوبی به زبان فارسی منتقل کند و به نظر می‌رسد که تلاش کرده است تا معنای کلی آیات را به زبان فارسی منتقل کند، اما قادر به انتقال تفاوت‌های ظریف معنایی نبوده است.

نجات و رستگاری از دیرباز یکی از محوری‌ترین دغدغه‌های بشر بوده است. این مفهوم در ادیان و مکاتب مختلف به شیوه‌های گوناگون تفسیر شده است. در اسلام، مسئله نجات با مفاهیمی همچون قرب به خدا، رضایت الهی، بهشت و جهنم، و همچنین اعمال و نیات انسان گره خورده است. فیض کاشانی، با رویکردی عرفانی و فلسفی به بررسی این موضوع پرداخته است. او در آثار خود، از جمله «محجه البیضاء» و «اصول المعارف»، مبانی نجات را با تکیه بر آموزه‌های قرآنی، روایی و عرفانی تحلیل کرده است

انسان موجودی اجتماعی است و برقراری رابطه با دیگران، لازمه زندگی اوست، چرا که تأمین نیازهای روحی و جسمی وی تنها از این راه ممکن است. دین اسلام نیز به این بعد از وجود انسان توجه کرده است و برای تنظیم روابط اجتماعی او با دیگران، آداب و مهارت‌هایی وضع نموده و پیروان خود را به رعایت این آداب سفارش فرموده است. تفاهم و سازگاری اجتماعی از‌ صفات‌ برجسته انسانی است که در‌ اسلام‌ بر آن تاکید شده است؛ این مفهوم بسیاری از فضائل اخلاقی را در درون خود نـهفته دارد؛ از‌ قـبیل‌: فـروتنی‌، ملاطفت، دوری از کینه‌توزی و... . از ویژگی‌های مشترک ادیـان‌ الهـی‌ تفاهم و سازگاری با خلق و شفقت با آنان است. چون اسلام در رأس ادیان الهی و مکمل آنان است؛ بنابراین، اصل تفاهم، سازگاری و مدارا‌ نمودی‌ دیگر‌ در آن دارد و از ابعاد گسترده‌ای بـرخوردار اسـت، و مـراد شارع مقدس معنای‌ اعتدالی آن می‌باشد. از جمله مصادیق تفاهم و سازگاری اجتماعی امر مدارا و رفق است؛ زیرا‌ مدارا‌، نرمی و ملایمت و حسن معاشرت و نیز اظهار مـحبت، دوستی و موافقت با مردم شمرده می‌شود. اساس تعالیم دینی مبتنی بر نرم خویی، تفاهم، سازگاری، مدارا، و گذشت اسـت کـه در سـایه آن می‌توان به عزت و امنیت و قوام اجتماع دست یافت، و در راستای اعتلای اسلام از آن‌ بهره‌ جست. در بـررسی مـتون دیـنی، بخصوص آیات و روایات، گرچه اصرار بسیاری بر تفاهم، سازگاری، مدارا، گذشت، رفق، عفو، صـفح، و لیـن، مشاهده می‌شود؛ ولی روشن است که نسبت و رابطه مدارا با شدت، مطلق‌ و بی‌قید‌ و شرط نیست‌؛ بلکه اسـتنباط مـی‌شود که اگر سازگاری و مدارا به افراط و تفریط متمایل شود، به‌ویژه در قبال دشمنان، آثـار زیـان‌باری‌ برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت، و تفاهم و سازگاری بـی‌قید و شـرط را‌ هـیچ‌ عقل‌ سلیمی نمی‌پذیرد. بنابراین، با تعمیق در آمـوزه‌های دینی می‌توان برای سازگاری شروطی را استخراج نمود. در ‌‌حقیقت‌ اسلام در مواضعی، بین سازگاری و شـدت عـمل، رابطه برقرار کرده است؛ یـعنی تـا‌ حدی‌ آن‌ را جـایز مـی‌داند که محصور در شرایط و قوانینی باشد کـه مـوجب قوام، امنیت جامعه و بقاء‌ دین شود. در تفسیر آیه 25 سوره نحل درباره روش های تفاهم و سازگاری اجتماعی آورده است: چیزی که هست این است که خدای تعالی موعظه را به قید حسنه مقید ساخته و جدال را هم مقید به «الَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» نموده است، و این خود دلالت دارد بر اینکه بعضی از موعظه‌ها حسنه نیستند و بعضی از جدالها حسن و بعضی دیگر احسن و بعضی دیگر اصلاً حسن ندارند وگرنه خداوند موعظه را مقید به حسن و جدال را مقید به احسن نمی‌کرد. واعظ باید به آنچه وعظ می‌کند خود متعظ باشد و در وعظ خود حسن خلق نشان دهد که کلامش در قلب شنونده مورد قبول بیفتد و اگر از راه جدال دعوت می‌کند باید از هر سخنی که خصم را بر دعوتش تهییج می‌کند و او را به عناد واداشته و بر غضبش بیفزاید بپرهیزد و نیز از بی‌عفتی پرهیز کند (طباطبایی، 1385ش، ج12، صص534-536) فخر رازی نیز در تفسیر آیه 26 سوره فتح درباره واژه «حمّیت» که معنی شدت حرارت و علاقه و تعصب در دفاع و حمایت کردن در حالت عصبانیت و برانگیختگی از نفس خود، کسی یا گروهی یا عقیده‌ای یا چیزی و یا حمایت از افراد خود در جنگ است؛ آورده است: حمیت خود صفتی مذموم است و اضافه شدن آن به جاهلیت بر قبح آن افزوده است. برای حمیت در قبح درجه‌ای است که همراه آن قبیح‌ترین قبایح مانند اضافه شدن به جاهلیت اعتبار پیدا نمی‌کند (فخررازی، 1411ق، ج14، صص88و89) در واقع حمیت در مقابل تفاهم و سازگاری می باشد. با توجه به اهمیت ارتباطات و نقش کلیدی آن در سرنوشت انسان‌ها، همچنین با توجه به اهمیتی که دین اسلام برای روابط و مناسبات اجتماعی افراد قائل شده، تا جایی که آیات و روایات بسیاری حول این محور بیان گردیده، در پژوهش حاضر سعی شده است مهارت‌هایی که موجب موفقیت انسان در تفاهم و سازگاری اجتماعی با دیگران می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد.

تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق هوش مصنوعی (AI) به سرعت در حال تبدیل شدن به یک نیروی دگرگون‌کننده در بسیاری از زمینه‌ها است، و مطالعات ادیان نیز از این قاعده مستثنی نیست. با پیشرفت‌های اخیر در پردازش زبان طبیعی (NLP) و یادگیری ماشین (ML)، هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که روش‌های تحقیق، تحلیل و تفسیر متون و سنت‌های دینی را متحول کند. بررسی تأثیر هوش مصنوعی بر مطالعات ادیان همچنین می‌تواند به تحلیل مسائل اخلاقی و فلسفی مرتبط با فناوری و دین کمک کند. چالش‌های جدیدی که هوش مصنوعی به همراه می‌آورد، مانند مسأله مسئولیت اخلاقی و تفاوت‌های هستی‌شناختی، نیازمند مطالعه و بحث‌های عمیق است. با افزایش تنوع فرهنگی و مذهبی در دنیای امروز، درک ادیان مختلف به تسهیل گفتگوی بین فرهنگی و کاهش تعصبات مذهبی کمک می‌کند. مطالعه ادیان و شناخت چهره‌های انسانی آن‌ها، می‌تواند به کاهش تعصبات و افراط‌گرایی مذهبی کمک کند و راه را برای همزیستی مسالمت‌آمیز هموار سازد. استفاده از هوش مصنوعی (AI) برای مدل‌سازی و شبیه‌سازی پدیده‌های دینی یک حوزه نوظهور و جذاب است که به محققان کمک می‌کند تا از طریق داده‌های بزرگ و تحلیل‌های پیچیده، به درک بهتری از دین و تأثیرات آن بر جوامع بپردازند. هوش مصنوعی می‌تواند برای بررسی ارتباطات و تعاملات بین افراد در یک گروه دینی و شناسایی ساختارهای اجتماعی و تأثیرات آن‌ها بر رفتار فردی و جمعی مورد استفاده قرار گیرد. می‌توان از هوش مصنوعی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مربوط به رفتار دینی و تعاملات اجتماعی استفاده کرد. این می‌تواند شامل تحلیل داده‌های مربوط به شرکت در مراسم‌ها، دغدغه‌های مذهبی، نظرسنجی‌های دینی و غیره باشد. هوش مصنوعی می‌تواند برای شبیه‌سازی وقایع بحرانی مرتبط با ادیان، مانند تنش‌ها یا جنگ‌های مذهبی، مورد استفاده قرار گیرد. این به محققان و تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا به پیش‌بینی نتایج و یافتن راه‌حل‌های ممکن بپردازند. استفاده از هوش مصنوعی در مدل‌سازی و شبیه‌سازی پدیده‌های دینی می‌تواند دیدگاه‌های جدیدی ارائه دهد و به درک عمیق‌تری از چگونگی تعامل دین با جامعه، فرهنگ و فناوری منجر شود. این توانایی‌ها می‌توانند به محققان در زمینه‌های مختلف کمک کنند تا بهتر بتوانند دین را در دنیای پیچیده و متغیر امروزی تحلیل کنند. 1= هوش مصنوعی چه تاثیری بر تحلیل و تفسیر متون دینی دارد؟ 2- هوش مصنوعی چگونه می‌تواند در مطالعه جوامع دینی و رفتارهای مذهبی مؤثر باشد؟ 3- چه چالش‌های اخلاقی و معرفت‌شناختی در استفاده از هوش مصنوعی در مطالعات ادیان وجود دارد؟ 4- چگونه می‌توان از هوش مصنوعی به طور مسئولانه و مؤثر در مطالعات ادیان استفاده کرد؟ 1هوش مصنوعی می‌تواند متون دینی مختلف را با یکدیگر مقایسه کرده و شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را شناسایی کند. این امر می‌تواند به درک بهتر روابط بین ادیان و تحولات تاریخی آن‌ها کمک کند. 2-با استفاده از الگوریتم‌های جستجوی پیشرفته، هوش مصنوعی می‌تواند به سرعت اطلاعات مرتبط را از حجم عظیمی از متون دینی و تاریخی بازیابی کند. این کار به محققان کمک می‌کند تا به منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و در زمان صرفه‌جویی کنند. ترجمه متون: هوش مصنوعی می‌تواند متون دینی را به زبان‌های مختلف ترجمه کند. این امر دسترسی به این متون را برای افراد بیشتری فراهم می‌کند و امکان مطالعه و مقایسه آنها را آسان‌تر می‌کند. 3- هوش مصنوعی برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها نیازمند دسترسی به اطلاعات شخصی افراد است. در این فرآیند، ممکن است حریم خصوصی افراد تحت تأثیر قرار گیرد. به عبارت دیگر، جمع‌آوری اطلاعات حساس از کاربران و جوامع ممکن است با مشکلات اخلاقی مواجه شود. 4- قبل از هر چیز، مشخص کنیم که دقیقاً به چه منظوری می‌خواهیم از هوش مصنوعی استفاده کنیم. چه مشکلی را می‌خواهیم حل کنیم؟ چه نیازی را می‌خواهیم برطرف کنیم .استفاده از هوش مصنوعی، نباید جایگزین تفکر انتقادی و تحلیل انسانی شود. محققان باید همواره نتایج را با دانش و تجربه خود ارزیابی کنند و از تاثیر ذهنیت خود بر فرایند تفسیر آگاه باشند.

در دنیای امروز، بیش از هر زمان دیگری، اهمیت توجه به نظام انفاق به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین راهکارهای حفظ ثبات اجتماعی احساس می‌شود. دیدگاه‌های رایج در این حوزه، عمدتاً برگرفته از تفکر غربی‌اند و پاسخ‌گوی نیازهای خاص جوامع اسلامی نیستند. از این‌رو، بازنگری در این موضوع بر اساس تعالیم قرآن کریم و منابع اسلامی، برای سیاست‌گذاران کشورهای اسلامی ضرورتی جدی به شمار می‌آید. قرآن کریم به‌عنوان مهم‌ترین منبع اسلامی، در زمینه انفاق و تعاون، آموزه‌های فراوانی دارد. اما برای بهره‌برداری مؤثر از این آموزه‌ها، باید آن‌ها را گردآوری، دسته‌بندی و در قالب یک نظریه منسجم تنظیم کرد. کشف نظام انفاق از منظر قرآن، به‌دلیل ماهیت میان‌رشته‌ای این موضوع، نیازمند بهره‌گیری از روش‌شناسی‌های نوین در حوزه‌های تفسیر اجتماعی و علوم اجتماعی است. یکی از آیات کلیدی قرآن در این زمینه می‌فرماید: «وَ تَعاوَنُوا عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوی‌ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوان‌». بر این اساس، همکاری مسلمانان باید تنها در مسیر کارهای نیک، سازنده و سودمند شکل گیرد، نه در مسیر گناه، ظلم و تعدی. این تعاون هم در ترویج خوبی‌ها و هم در مقابله با بدی‌ها باید صورت گیرد. اجتماعی بودن انسان، از نخستین روزهای آفرینش تا امروز، از بنیادی‌ترین نیازهای مادی او به شمار می‌رود. انسان همواره برای تأمین نیازهای اساسی خود مانند غذا، مسکن، درمان و رفع نیازهای روزمره، نیازمند ارتباط و تعامل با دیگران بوده است. در گذشته، روابط اجتماعی میان انسان‌ها بسیار ساده و طبیعی بود؛ بدون نیاز به دخالت دولت یا نهادهای خاص، مردم براساس فطرت انسانی با یکدیگر تعامل می‌کردند و زندگی می‌گذراندند. انسان‌ها همه برادرند، مخلوق خدایند و از نعمت‌های او بهره‌مند می‌شوند. همان‌گونه که قرآن می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُم‌». مؤمنان باید این حقیقت را درک کنند که دارایی‌ها و امکاناتی که در اختیار دارند، تنها برای خودشان نیست؛ بلکه امانت‌هایی از سوی خداوند هستند. «وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیه‌». بر این اساس، باید همگان را همچون برادر خویش بدانند و میان قوی و ضعیف تفاوتی قائل نشوند. اگر این نگاه جایگزین روحیه تنازع شود، بسیاری از معضلات اجتماعی قابل حل خواهند بود. در حقیقت، تفاوت‌های طبقاتی و سطح زندگی انسان‌ها از حکمت‌های الهی برای رشد و تعالی مادی و معنوی جوامع بشری است. بهره‌مندی از نعمت‌های گسترده الهی برای ثروتمندان، از مسیر توجه به وضعیت نیازمندان و دستگیری از آنان می‌گذرد. همچنین فقرای جامعه نیز باید با توکل بر خدا، صبر در برابر سختی‌ها و تلاش برای یافتن راه‌حل‌های منطقی و عملی، در جهت بهبود وضعیت خود گام بردارند. یافته های تحقیق: 1 - ارائه تعریف و توصیف نظام انفاق اجتماعی از منظر قرآن کریم و روایات در الگوی اسلامی 2 - تبیین مبانی، اصول و ویژگی های مشترک نظام انفاق اجتماعی در نگاه قرآن کریم و روایات اسلامی 3 - کشف سیاست اهداف نظام انفاق در ایجاد جامعه سعادتمندانه از دیدگاه قرآن کریم. 4 - آسیب شناسی مشکلات جوامع و آرائه نقش نظام انفاق در برطرف آنها از منابع اسلامی

موضوع اصول بشردوستانه در حقوق بین‌الملل یکی از مهم‌ترین مباحث در حوزه مطالعات تطبیقی قرآن محسوب می‌شود. با برجسته کردن گروهی از آیات قرآن که به احترام به انسان‌ها و حقوق آنها می‌پردازند و آیاتی که به مقابله با متجاوزان برای جلوگیری از بی‌عدالتی و نزاع و دستیابی به ثبات و صلح دعوت می‌کنند، می‌توانیم گروهی از اصول بشردوستانه را در حقوق بین‌الملل بشردوستانه شناسایی کنیم، مانند: اصل رفتار انسانی، ممنوعیت هدف قرار دادن غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی، حمایت از اسرای جنگی و ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشنده. در ادامه، مجموعه‌ای از مبانی که حقوق اسلامی این اصول را بر آنها بنا می‌کند، مانند پرستش خداوند یگانه، کرامت ذاتی همه انسان‌ها، آزادی و حق حیات انسان، مبنای رحمت و خیرخواهی، عدالت و برابری، روشن می‌شود. این امر به مسئله تحقیق که عبارت است از: اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه از منظر قرآن چیست؟ بنابراین، به یکی از مهم‌ترین اهداف پایان‌نامه، یعنی اثبات برتری حقوق اسلامی بر جامعه بین‌المللی و تقدم آن بر آن در ایجاد اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه، دست می‌یابیم. از این رو، می‌توانیم ایراداتی که علیه دین اسلام و آموزه‌های الهی آن مطرح می‌شود، مانند اینکه این آموزه‌ها برای رسیدگی به رنج‌های انسانی ناشی از جنگ‌ها کافی نیستند، اینکه دین اسلام با زور شمشیر، اجبار و بردگی گسترش یافته است و سایر دروغ‌هایی که با هدف تحریف چهره انسانی آن مطرح شده‌اند، را رد کنیم. محقق رویکرد تفسیر عینی و پرسشی را به عنوان وسیله‌ای برای روشن کردن این اصول بر اساس دیدگاه قرآنی اتخاذ خواهد کرد و سپس آنها را با روایات مرتبط و نظرات فقهای مسلمان در مورد آنها پشتیبانی خواهد کرد. این تحقیق همچنین رویکردی توصیفی و تحلیلی را در ارائه و تحلیل این اصول از منظر حقوق بین‌الملل بشردوستانه اتخاذ می‌کند. همچنین از رویکرد تاریخی برای روشن کردن مواضع انسانی که مسلمانان در جنگ‌های خود علیه کفار به کار گرفته‌اند، در مقایسه با روش‌های وحشیانه و اثرات مخربی که جنگ‌ها در طول اعصار در میان غیرمسلمانان به جا گذاشته‌اند، استفاده می‌کند. این مطالعه به مجموعه‌ای از نتایج رسید که مهمترین آنها این است که آموزه‌های قرآنی با هدف انسانی کردن جنگ و محدود کردن اثرات مخرب آن با ایجاد مجموعه‌ای از اصول بشردوستانه است. در پرتو این امر، مسلمانان متعهد به اجرای این آموزه‌ها در میدان نبرد بودند. علاوه بر این، اگرچه برخی از رهبران یا سربازان ممکن است مرتکب اعمال خشونت‌آمیز شوند، اما این اعمال گناهی علیه اسلام محسوب نمی‌شوند. علاوه بر این، طبق دیدگاه قرآنی، اسلام خواستار ثبات، همزیستی مسالمت‌آمیز و آزادی عقیده است. جهاد فقط مطابق با این هدف مقدس تشریع شده است.

در دهه‌های اخیر، نظریه‌ی دلبستگی به‌عنوان الگویی نوین در تبیین تجربه‌ی دینی و رابطه‌ی فرد با خداوند مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با تکیه بر رویکرد تحلیل کیفی استنتاجی و نظریه‌ی دلبستگی، به بررسی سیر تحول دلبستگی حضرت موسی(ع) در روایت قرآنی پرداخته است. هدف اصلی پژوهش، تحلیل رابطه‌ی حضرت موسی(ع) با خداوند در قالب مفاهیم دلبستگی همچون «پایگاه ایمن»، «پناهگاه امن» و «نگاره‌ی دلبستگی جایگزین» بوده و تلاش شده است که سیر گذار احتمالی ایشان از سبک دلبستگی ناایمن به ایمنی معنوی، در بافت تحولات زندگی وی تحلیل شود. روش پژوهش تحلیل کیفی استنتاجی بوده که بر مبنای متون مقدس، با تمرکز بر سوره‌های قرآن که به زندگی حضرت موسی(ع) پرداخته‌اند و کدگذاری نظری داده‌ها انجام شده است. داده‌ها در شش مرحله‌ی کلیدی از زندگی حضرت موسی، شامل تولد تا فرار از مصر، آشنایی با همسر، وادی ایمن، دعوت فرعون، رفتن به طور سینا و ملاقات با خضر بررسی شده‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که در زندگی حضرت موسی(ع)، می‌توان مؤلفه‌هایی از دلبستگی ناایمن را در مراحل اولیه، نظیر جدایی از مادر، تنش و فرار، یافت؛ اما با گذر از مراحل بحرانی، به‌ویژه تجربه‌ی مواجهه با خداوند در وادی ایمن و در ادامه‌ی گفت‌وگوهای مستقیم با خداوند، الگوهای دلبستگی ایمن‌تر شکل گرفته‌اند. گفت‌وگوی صمیمانه، درخواست معجزه، تجربه‌ی پذیرش و حمایت الهی، نشانه‌هایی از شکل‌گیری پایگاه ایمن معنوی‌اند. تحلیل کلی نشان می‌دهد که موسی(ع) الگویی از دلبستگان ناایمن به ایمنی رسیده است و روایت قرآنی می‌تواند به‌مثابه‌ی الگویی تحولی برای تربیت دینی و رشد معنوی بازخوانی شود. نتایج پژوهش از مدل‌های نظریه‌ی دلبستگی به‌ویژه مدل «جبران» و مدل «روابط پیچیده» در تبیین تحول رابطه‌ی دینی پشتیبانی می‌کند و نشان می‌دهد که رابطه‌ی انسان با خدا می‌تواند در بستر زندگی و تجربه‌ی زیسته، به‌ویژه در شرایط بحرانی، دچار تحول کیفی شود. این پژوهش با ترکیب تحلیل روان‌شناختی و تفسیر دینی، الگویی مفهومی برای خوانش معنوی-تحولی رابطه‌ی انسان و خدا ارائه می‌دهد که در تربیت دینی، روان‌درمانی معنوی و الهیات روان‌شناختی قابل استفاده است.

نظریه ولایت عام فقیه بهعنوان یکی از مهم‌ترین مباحث در اندیشه سیاسی شیعه، نقش به سزایی در شکل‌گیری حکومت‌های مبتنی بر فقه اسلامی داشته است. این نظریه که بر لزوم حاکمیت فقها در اداره جامعه تأکید دارد، در دوره صفویه و در مراکز علمی شیعه همچون مکتب قم و مکتب بغداد تحولات چشمگیری را تجربه کرد. پژوهش حاضر با بررسی تعامل میان این دو مکتب، بهدنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه بغداد بهعنوان یکی از مراکز مهم علمی شیعه، در شکل‌گیری و توسعه نظریه ولایت عام فقیه نقش داشته است؟ نتایج این پژوهش نشانمی‌دهد که فقهای برجسته بغداد، با تکیهبر آموزه‌های فقهی و کلامی، به تبیین مبانی نظری حکومت اسلامی پرداختند و این اندیشه از طریق تعاملات علمی به مکتب قم منتقل شد. از سوی دیگر، با قدرت گرفتن صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، این نظریه نه‌تنها توسعه یافت، بلکه در ساختار سیاسی حکومت صفویه نهادینه شد. فقهای قم با تفسیرهای جدید از ولایتفقیه، زمینه را برای تثبیت این نظریه فراهم کردند. این پژوهش با استفاده از روش تاریخی - تحلیلی، به بررسی نقش فقهای این دو مکتب در تحول نظریه ولایتفقیه پرداخته و نشان داده است که تعامل بین قم و بغداد در نهایت منجر به شکل‌گیری نظریه‌ای شد که مبنای حکومت‌های شیعی در دوره‌های بعد قرار گرفت.

این پایان‌نامه به بررسی اصطلاحات و علوم پیچیده مرتبط با قرآن و حدیث می‌پردازد و تعاریف، طبقه‌بندی‌ها و تفسیرهای علمی آن‌ها را به تفصیل مورد بررسی قرار می‌دهد. با تلفیق پژوهش‌های کلاسیک و معاصر، این پایان‌نامه به عنوان منبعی مهم برای دانشجویان و پژوهشگران مطالعات اسلامی عمل می‌کند و با ارائه شفافیت در مورد اصطلاحات پیچیده، درک عمیق‌تری از قرآن و حدیث به عنوان منابع اصلی دانش اسلامی ارائه می‌دهد. این پژوهش به دو بخش اصلی تقسیم شده است: علوم قرآنی و علوم حدیث. بخش اول به بررسی و تحلیل اصطلاحات بنیادین علوم قرآنی می‌پردازد و بر مهم‌ترین واژگان و نظرات برجسته علمی در مورد تعاریف و توضیحات آن‌ها تمرکز دارد. رویکرد مشابهی در بخش دوم پژوهش به کار گرفته شده است که به اصطلاحات اصلی علوم حدیث اختصاص دارد، با تأکید ویژه بر واژگان کلیدی شیعه که در آثار دیگر نادیده گرفته شده‌اند، و همچنین توجه به تفسیرهای علمای شیعه در این موضوعات. روش‌شناسی مورد استفاده در این پژوهش عمدتاً از رویکرد توصیفی-تحلیلی پیروی می‌کند و به عنوان مکملی برای آثار موجود در این زمینه عمل می‌نماید. این پژوهش از فرهنگ‌های موجود در علوم قرآنی و حدیث پشتیبانی می‌کند و در عین حال با تعامل با آن‌ها، دیدگاه‌های علمای شیعه را در این حوزه ارائه می‌دهد.