جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمینه­های اجتماعی وقوع حادثه عاشورا در سه بُعد و ساحت شخصیتی، حاکمیتی و جامعه شناسی قابل بررسی است. در ساحت شخصیتی، شخصیت معاویه و یزید در وقوع حادثه کربلا اثرگذار است. راه­کار مقابله با این رفتار شخصیتی، امر به معروف و نهی از منکر است. در ساحت حاکمیتی، معاویه به­وسیله کادرسازی و تلاش برای ولیعهدی یزید در وقوع عاشورا نقش داشت. از نظر امام(ع) راه­کار مقابله با آن تشکیل حکومت اسلامی، قیام و عدم سکوت در برابر یزید است. در ساحت جامعه شناسی، به عوامل مهمی همچون رفتار اجتماعی حاکمان اموی، دنیاطلبی و عدم حمایت کوفیان از امام(ع) می­توان اشاره کرد. راه­کار امام حسین(ع) در این مورد بصیرت بخشی و اصلاح امور امت است.

حبیب بن مظاهر در شمار اصحاب پیامبر اکرم(ص)، امام علی، امام حسن و امام حسین(ع) بود. بعد از به حکومت رسیدن یزید (حک. ۶۰-۶۴)، حبیب به همراه دیگر رهبران شیعی کوفه از امام حسین(ع) دعوت کردند تا به کوفه بیاید. وی جزو اولین افرادی بود که با مسلم بن عقیل بیعت کرد و دیگران را نیز به بیعت با مسلم فراخواند. وقتی امام(ع) به کربلا رسید، حبیب به سبب اقدامات ابن زیاد، حاکم کوفه، مخفی شد و شبانه خود را از کوفه به کربلا رساند. حبیب بن مظاهر در دهم محرم سال 61 هجری در واقعه عاشورا به شهادت رسید.

حضرت علی ‌بن حسین بن علی(ع)، معروف به علی‌اکبر(ع) فرزند امام حسین(ع)و از شهدای کربلاست. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که روایت شهادت حضرت علی اکبر(ع) در مقاتل عاشورا چگونه پرداخته شده‌است؟ براین اساس مقاله حاضر به بازشناخت تاریخی حضور تا شهادت ایشان در متون تاریخی و مقاتل خواهد پرداخت. در مقاتل از ایشان به عنوان نخستین شهید از بنی‌هاشم و اهل بیت: و شبیه‌ترین مردم به پیامبر اکرم(ص) نام برده شده‌است. امام حسین(ع) بعد از شهادت حضرت علی اکبر(ع) بر بالین ایشان حاضر شد و صورت بر صورت فرزند گذاشت و در حالی که گریه می‌کرد قاتلین ایشان را نفرین کرد.

بنا به نوشته منابع تاریخی اهل سنت، بنی‌امیه به‌ویژه یزید، به‌دنبال شهادت امام حسین(ع) بودند. از این‌رو یزید از حاکمان مکه و مدینه خواست امام(ع) را ترور کنند. در نهایت عبیدالله بن زیاد با مکر و بی‌وفایی کوفیان، نقشه یزید را عملی ساخت. در منابع اهل سنت، چگونگی شهادت امام حسین(ع) و اصحاب ایشان مورد توجه بوده، لذا گزارشی که از واقعه جانگداز کربلا و اسارات خاندان اهل بیت: در کوفه و شام در منابع تاریخی بیان شده، بیانگر مظلومیت و مصیبت امام حسین(ع) و شهدای کربلا است. نوشتار حاضر به بررسی عوامل و چگونگی شهادت امام(ع) و اسارت اهل بیت(ع) از منظر اهل سنت می‌پردازد.

بانوان اهل بیت(ع)، با مرثیه سرایی، عزاداری و سرودن اشعار، نقش بسزایی در حفظ یاد شهدای کربلا داشتند. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که کدام‌یک از زنان هاشمی بعد از آگاهی و اطلاع از شهادت امام حسین(ع) در مدینه با سرودن اشعار به عزاداری پرداختند؟ بر این اساس مقاله حاضر معرفی مرثیه سرایی ام سلمه، ام البنین و دختران عقیل بن ابی طالب مانند اسماء، زینب، رمله، فاطمه، ام لقمان و بررسی اشعار ام لقمان پرداخته است. بیشتر مورخان و محدثان اشعار ام لقمان را ذکر کرده­اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که دو عنصر انتخاب مکان شعر گفتن و توجه به زبان بدن موجب اهمیت اشعار او و سبب همراهی زنان هاشمی و دیگر مردم مدینه با ام لقمان شده ­است.

در بین سوره‌های قرآن سورۀ مبارکه مریم(س) به جهت ویژگی حروف مقطعه و مضامین آیاتی خود، بیش از سُوَر دیگر قرآن، رنگ و بوی حسینی(ع) دارد. وقتی در سیره تربیتی امام حسین(ع) از منظر آیاتی نگریسته می‌شود، به نظر می‌رسد سوره مریم(س) بیش از سوره‌های دیگر قرآن، جریان تربیت حسینی(ع) را در خود نشان داده است. از این‌رو نگرش به فضای سوره مریم3 از منظر سیره تربیتی حسینی(ع) و بررسی مضامین آن، ارتباط تنگاتنگ قرآن و عترت را بیش از پیش جلوه‌گر می‌کند. این تحقیق به روش اسنادی و کتابخانه‌ای به واکاوی صفات و ویژگی‌های سیره تربیتی امام حسین(ع) در کاروان حسینی(ع) پرداخته و درصدد پاسخ به این پرسش است که جنبه آیاتی سلوک حسینی از منظر سوره مریم3 چگونه قابل فهم خواهد بود؟

نامه‌های تاریخی به عنوان اسناد قابل اتکا برای اعتمادسازی، همواره مورد استفاده قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که ساختار نامه‌های امام حسین(ع) چگونه بوده‌است؟ از امام حسین(ع) 28 نامه بر جای مانده است که برای پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، نامه‌ها از جهت ساختار بررسی شدند‌. ساختار نامه‌ها ذیل سیزده عنوان‌از جمله: نوع نامه، فرستنده، گیرنده، کاتب، ناقل اصلی، منبع نقل، نوشت افزار، شروع نامه، مستندات درونی (قرآن و حدیث)، پایانِ نامه، حجم نامه، سیستم ارسال نامه‌ها و موضوعات اصلی و فرعی نامه‌های امام حسین(ع) بررسی شده‌است. این پژوهش با هدف تطبیق ادبیات گفتاری و نوشتاری امام حسین(ع) با قرآن مجید و بهره‌گیری امام از معدن فصاحت و بلاغت کلام وحی الهی انجام شده‌است.

مردم کوفه پس از آنکه مطلع شدند امام حسین(ع) از بیعت با یزید امتناع و به مکه هجرت کرده است، بارها نامه‌های بسیاری را برای آن حضرت فرستادند و او را به کوفه دعوت کردند. درباره آمار این نامه‌ها در منابع متأخر اشتباهاتی صورت گرفته و مبالغه شده­است. تحقیق حاضر با رویکرد تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این پرسش پرداخته که شمار نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) چه تعداد بوده­است؟ یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که شمار نامه‌ها بر اساس منابع متقدم تا قرن ششم هجری، حدود 150 نامه یا کمی بیشتر از آن بوده­است؛ اما در قرن هفتم هجری، ابن نمای حلی و سید بن‌طاووس آمار نامه‌ها را به دوازده هزار رسانده‌اند. در دوره‌های بعد برخی نویسندگان رقم نامه‌ها را به هجده هزار رسانده‌اند. تأمل در آمار دوازده هزار و هجده هزار نامه و آمار بیعت‌کنندگان کوفه با حضرت مسلم که دوازده هزار و یا هجده هزار نفر بودند، این احتمال را تقویت می‌کند که بین این دو خلط و اشتباه صورت گرفته است؛ چرا که فرستادن این حجم از نامه، معقول به نظر نمی‌رسد.

حبیب بن مُظاهر اسدی از یاران برجسته و تأثیرگذار امام حسین(ع) است که در کربلا به شهادت رسید. این تحقیق با روش توصیفی به بررسی چگونگی مبارزه و شهادت حبیب بن مُظاهر پرداخته و به این نتیجه انجامیده است که حبیب پس از دگرگونی اوضاع کوفه و شهادت مسلم بن عقیل، خود را به کربلا رساند و در حمایت از امام حسین(ع) بسیار تلاش کرد. حبیب در هر صحنه برای حمایت از امام حسین(ع) اعلام آمادگی می‌کرد و در موقعیت‌های حساس در برابر لشکر دشمن به محاجه و موعظه می‌پرداخت و در نبرد با آنان پیشگام بود. حبیب به‌سبب تجربۀ زیادی که در امور جنگ داشت، از سوی امام حسین(ع) به‌عنوان فرمانده جناح چپ لشکر منصوب شد. حبیب در میدان نبرد با رَجزهای خود، صبر، مقاومت، فداکاری و شجاعت اصحاب سیدالشهدا(ع) و نیز کینه‌توزی و شرارت دشمن را بازگو می‌کرد. حبیب سرانجام توسط افرادی از بنی‌تمیم به شهادت رسید. قاتلان حبیب سر آن بزرگوار را از بدن جدا کرده، به گردن اسب آویختند و در میان لشکر گردش دادند و سپس به کوفه نزد ابن زیاد بردند. شهادت حبیب بر امام حسین(ع) بسیار سخت و شکننده بود.