جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به بررسی تجربه های دینی با تکیه بر آیات قرآن پرداخته و شامل دو بخش است. در بخش اول با عنوان درآمدی بر تجربه دین از تعریف تجربه و دین، زمینه و بستر پیدایش مباحث مربوطه به تجربه دینی، تعریف تجربه دینی و ویژگی های آن، عمومی نبودن تجربه های دینی، آزمون پذیر نبودن تجربه های دینی، ملاک اعتبار و صدق تجربه های دینی و جز آنها سخن رفته است. در بخش دوم جایگاه معرفتی تجربه در قرآن بررسی شده است. در بخش سوم ذیل عنوان تحلیل نمونه هایی از تجربه دینی در قرآن کریم از خشیت، سکینه، اطمینان، خوف، رجا، توکل و وحی سخن به میان آمده است

به عقیده نگارنده، پاسخ تمامی سوالاتی چون آیا خدای مجرد از ماده وجود دارد؟ آیا انسان دارای اختیار هست یا خیر؟ و آیا جهان پس از مرگ هم هست یا نه؟ را می توان با شناخت و کاویدن ابعاد وجودی انسان به دست آورد اساسا خداشناسی و پیامبرشناسی متکی و منوط به انسان شناسی (Anthropology) است اگر انسان بطور همه جانبه خصوصا جنبه روحی و روانی و عقلی کاویده شود، خواه و ناخواه در او امیالی و گرایشهایی و حالاتی دیده می شود که نمی توان آن را به جهان کور مادی ارجاع داد. دلیلش هم این است که هیچ فیزیکدان و شیمی دانی از وجود حالت خشم و عطوفت و عشق و زیبایی دوستی در قفلان ماده یا عنصر مادی خبر نداده است و این خود نشانگر این است که کانونی برای ارجاع این گونه حالات معنوی و مجحرد باید باشد چرا که مبدا این حالات بایستی خود دارای این حالات باشد و جهان مادی فاقد چنین کیفیاتی است و نکته دوم این که هدف از بیان تجربه دینی و ویژگیهای آن اثبات منطقی جهان ماوراء طبیعی نیست بلکه تنبه انسان معاصر درگیر با شک و تردید، به عالمی ماورای جهان حسی است و احتمال این که شاید عالمی در بطن و عمق این جهان حسی وجود داشته باشد، چنانچه نشانه های آن را در خودمان می یابیم. هدف از بحث تجربه دینی، اثبات منطقی وجود خدا و جهان ماوراء طبیعی نیست، بلکه تشویق انسان به همراهی با ذات بی نهایت خواه اوست، ذاتی که در خود تمایل و گرایشی به متعلق تجارب عرفانی و دینی می یابد، ولو به این معترف با واقف نباشد.

آیا باورهای برآمده از تجربه های دینی موجه هستند؟ ویلیام آلستون می کوشد با تکیه بر هم ساختاری تجربه های دینی با تجربه های حسی نشان دهد که باورهای برآمده از تجربه های دینی هم درست به اندازه باورهای برآمده از تجربه های حسی موجه هستند. در این مقاله می کوشیم، با رویکردی متفاوت، از دیدگاه او در این خصوص دفاع کنیم. در این خصوص، ابتدا نظامِ توجیهِ معرفتی مبناگرایانه مبتنی بر قابل اعتماد بودن «رویه های معرفتی» را معرفی می کنیم و سپس با برشمردن سه سطح مختلف برای هر رویه معرفتی، قابل اعتماد بودن هر رویه را به قابل اعتماد بودن این سه سطح فرو می کاهیم و در نهایت نشان می دهیم که رویه معرفتیِ مبتنی بر تجربه های دینی، درست به اندازه رویه معرفتیِ مبتنی بر تجربه های حسی قابل اعتماد است؛ تنها به این دلیل که هر یک از سطوح آن به اندازه سطح متناظر خود در رویه معرفتی مبتنی بر ادراک حسی قابل اعتماد است.

ویلیام جیمز، فیلسوف و روان شناس آمریکایی (1910-1842) و مبتکر نظریه تجربه گرایی اساسی است. این نظریه که دارای ابعاد فلسفی و روان شناختی است، به نوبه خود نظریه ای بدیع در هر یک از این دو قلمرو به شمار می آید و با دیدگاه فلسفی پراگماتیسم او در ارتباط کامل و ژرف است که تفسیر نوینی در سنت پراگماتیستی آمریکایی تلقی می شود. واکاوی اندیشه های فلسفی و روان شناختی جیمز به ویژه در باب مساله تجربه دینی، بدون ملاحظه و فهم دقیق این ارتباط میسر نیست، از سویی دیگر هر یک از این دو رهیافت نیز به نوعی با چگونگی مواجهه شخصی جیمز با مفاهیم دین و تجربه دینی یا ایده های خداگروانه وی مرتبط است. از آنجا که در بررسی دیدگاه جیمز در باب تجربه دینی، تاکید بر هر یک از این رهیافت ها به نحو خاص، یکسونگرانه تلقی می شود، در این مقاله سعی داریم چگونگی درهم تنیدگی این سه نوع رویکرد شخصی یا رهیافت را در معرفی اجمالی ویژگی های تجربه دینی از سوی جیمز نشان دهیم.

فیلسوفان دربارۀ اعتبار و عینیت تجربه های دینی، بحث های فراوانی کرده اند. در این مقاله پنج دیدگاه اصلی را از افرادی مانند استیس (حجیت اتفاق آراء، قابلیت تحقیق و انتظام)، سویین برن (راه زودباوری)، آلستون، جان هیک، کیث یندل (راه مشابهت تجارب دینی با تجارب حسی)، رودولف اتو (تبیین سه راه برای اثبات عینیت تجارب دینی)، ویلیام جیمز (تفصیل بین خود تجربه کننده و دیگران) را بررسی و نقد خواهیم کرد. سپس خواهیم گفت «ارجاع به علم حضوری» معیار و دلیل عینیت تجارب دینی است. البته توضیح خواهیم داد که فقط برخی از تجربه های دینی را می توان به علم حضوری ارجاع داد و فقط همین قسم از تجربه ها معتبرند؛ ازاین رو، تجربه هایی که با علم حضوری درک نشوند، همانند بسیاری از مکاشفه های عرفانی، بی اعتبارند و نمی توانند منبع معرفت یقینی باشند.