جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانش نشانه­شناسی به تحلیل و بررسی انواع نشانه‌ها، عوامل حاضر در فرآیند تولید و مبادله و تعبیر آنها و نیز قواعد حاکم بر نشانه‌ها می‌پردازد. نشانه چیزی است که به غیر از خود دلالت دارد. سوسور به عنوان پدر علم نوین نشانه­شناسی دو مفهوم دال و مدلول را برای نشانه­شناسی در نظرگرفته است و رابطه میان آن دو را رابطه‌ای جدایی‌ناپذیر می‌داند. فیلیپ هامون نیز نشانه­شناسی شخصیت را به سه سطحِ دال، مدلول و سطوح تحلیل شخصیت تقسیم­بندی می‌کند. در این جستار با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی شخصیت و صفات دالی و مدلولی امام حسین(ع) در پرتوی فرآیند نشانه­شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. ویژگی‌های بارز شخصیتی امام حسین(ع) به مثابه یک دال و مدلول و شیء ارزشی بر جامعه و افراد آن پوشیده نیست و جلوه‌های آشکار این خصوصیات به عنوان چراغ راه، روشن کننده مسیر همگان است. شخصیت دالی و مدلولی امام حسین(ع) به عنوان یک نشانه، باعث شناخت خصلت‌های خوب و بد یک جامعه در زمان زندگی آن حضرت در میان مردم و نیز در زمان حال به شمار می‌رود؛ چرا که به واسطه شناخت ویژگی‌های امام حسین(ع) می‌توان خوب را از بد و حق را از باطل جدا کرد و به ماهیت آن پی برد.

حضرت زینب(س) آئینه تمام نمایی است که هرکس در او نظر کند، عظمت اهل بیت (ع) را مشاهده می‌نماید. خطبه‌های زینب کبری(س) در کوفه و شام، اسناد گویایی است که مقام علمی او را به اثبات می‌رسانند. نکات علمی، ادبی و معانی به کار رفته در خطبه‌های سفیر کربلا به حدی است که ذهن هر خواننده آگاه و اندیشمند را به تماشای فرازهای ظریف و بلیغ آن می‌نشاند. حضرت زینب(س)، شخصیتی کم‌نظیر در جهان اسلام به شمار می‌رود، شخصیتی که دارای جایگاه ویژه با خصوصیات منحصر به فرد، نزد اهل سنت است. از این‌رو بسیاری از دانشمندان اهل سنت درباره حضرت زینب(س) قلم زده و گزارش‌هایی در احوال و زندگانی آن حضرت ثبت کرده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای، به شخصیت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع) در منابع اهل سنت پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اهل سنت در گزارش حوادث عاشورا ابعاد مختلفی از شخصیت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع)، را مطرح کرده‌اند. چنین گزارش‌هایی حاکی از عظمت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع) و بزرگی مصیبت وارده بر اهل بیت(ع) است.

مردم شام در دشمنی با امام علی(ع) و اولاد ایشان، جزو پیشتازترین گروه‌های ناصبی بوده‌اند که نمود بارز آن، در واقعه عاشورا و به شهادت رساندن امام حسین(ع) تجلی یافته است. این دشمنی معلول عوامل متعددی است که برخی از آنها بیرون از محیط شام بر مردم تحمیل شده و برخی نیز جزو روحیات شامیان به حساب می‌آید. از عوامل خارجی می‌توان به اصرار امویان بر جدا ماندن مردم شام از دیگر مناطق اسلامی، گسترش عقیده به جبر و سرکوب مخالفان و از عوامل داخلی نیز می‌توان به سرسختی شدید شامیان بر فرمان بنی امیه و همچنین زودباوری فوق‌العاده آنان اشاره کرد. نوشتار حاضر با رویکرد تاریخی-تحلیلی به برشماری مؤلفه‌های ناصبی‌گری مردم شام پرداخته است.

نامه‌های تاریخی به عنوان اسناد قابل اتکا برای اعتمادسازی، همواره مورد استفاده قرار گرفته‌اند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که ساختار نامه‌های امام حسین(ع) چگونه بوده‌است؟ از امام حسین(ع) 28 نامه بر جای مانده است که برای پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، نامه‌ها از جهت ساختار بررسی شدند‌. ساختار نامه‌ها ذیل سیزده عنوان‌از جمله: نوع نامه، فرستنده، گیرنده، کاتب، ناقل اصلی، منبع نقل، نوشت افزار، شروع نامه، مستندات درونی (قرآن و حدیث)، پایانِ نامه، حجم نامه، سیستم ارسال نامه‌ها و موضوعات اصلی و فرعی نامه‌های امام حسین(ع) بررسی شده‌است. این پژوهش با هدف تطبیق ادبیات گفتاری و نوشتاری امام حسین(ع) با قرآن مجید و بهره‌گیری امام از معدن فصاحت و بلاغت کلام وحی الهی انجام شده‌است.

مردم کوفه پس از آنکه مطلع شدند امام حسین(ع) از بیعت با یزید امتناع و به مکه هجرت کرده است، بارها نامه‌های بسیاری را برای آن حضرت فرستادند و او را به کوفه دعوت کردند. درباره آمار این نامه‌ها در منابع متأخر اشتباهاتی صورت گرفته و مبالغه شده­است. تحقیق حاضر با رویکرد تاریخی و روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این پرسش پرداخته که شمار نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) چه تعداد بوده­است؟ یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که شمار نامه‌ها بر اساس منابع متقدم تا قرن ششم هجری، حدود 150 نامه یا کمی بیشتر از آن بوده­است؛ اما در قرن هفتم هجری، ابن نمای حلی و سید بن‌طاووس آمار نامه‌ها را به دوازده هزار رسانده‌اند. در دوره‌های بعد برخی نویسندگان رقم نامه‌ها را به هجده هزار رسانده‌اند. تأمل در آمار دوازده هزار و هجده هزار نامه و آمار بیعت‌کنندگان کوفه با حضرت مسلم که دوازده هزار و یا هجده هزار نفر بودند، این احتمال را تقویت می‌کند که بین این دو خلط و اشتباه صورت گرفته است؛ چرا که فرستادن این حجم از نامه، معقول به نظر نمی‌رسد.

حرکت تاریخ‌ساز امام حسین(ع) در مواجهه با بی‌عدالتی‌های بنی‌امیه و بیعت نکردن آن حضرت با یزید، تأثیرات شگرفی بر تاریخ اسلام گذاشت. این حرکت مورد توجه تمامی متفکران، از جمله مستشرقان قرار گرفت و برخی با نگاه علمی، این نهضت عظیم را مورد بررسی قرار دادند. نوشتار حاضر با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌‌ای به شیوه تحلیلی و توصیفی به بررسی روایت‌گری و تحلیل‌های برخی از مستشرقانی می‌پردازد که در آثار خود به موضوع زندگانی و حرکت امام حسین(ع) پرداخته‌اند. بر پایه آن‌چه در این جست‌وجوها به دست آمده است، تقریباً هیچ کدام از مستشرقان نتوانسته‌اند اهداف امام حسین(ع) را به روشنی فهم و منتقل کنند و حرکت آن حضرت را به شکل اقدامی انفعالی، سیاسی و قدرت‌طلبانه تصویر کرده‌اند.

واقعه بزرگ عاشورا مملو از پایمردی­ها و حماسه­هایی است که امام حسین و اصحاب بزرگوار آن حضرت، قهرمان آن بودند. بعد حماسی این واقعه، بیشتر از سایر ابعاد جلوه کرده و از برجستگی ویژه‌ای برخوردار است. در مقاله حاضر با نگرش تطبیقی، زمینه‌های حماسی، آیینی و عاشورایی در آثار الهامی کرمانشاهی و عباسقلی یحیوی اردبیلی بررسی شده­است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که انعکاس ارزش‌های آیینی (دینی) و حماسی عاشورا از قبیل پایمردی، ایثار، مقاومت و مبارزه، ایستادگی در برابر بیدادگری­ اشخاص و حکومت­های ظالم، ستایش آزادگی و آزادی‌خواهی، سازش ناپذیری در برابر ظلم، دعوت به مبارزه و پایداری در برابر بیدادگران، جهاد، شهادت و اندیشه­های انقلابی تشیع با ارائه نمونه­های تأمل برانگیز و آموزنده در این آثار ارائه شده­است.

قاسم یکی از فرزندان امام حسن مجتبی است که در کربلا به شهادت رسید. این پژوهش چگونگی مبارزه و شهادت آن حضرت را در منابع کهن بررسی کرده و به این نتیجه دست‌یافته که او دومین پسر شهید امام حسن در کربلا است. وی از نظر سِنی کوچک بوه و نوجوان توصیف شده است. قاسم برای مبارزه با دشمن از امام حسین اجازه خواست ولی امام نخست امتناع‌ورزید تا با اصرار وی مواجه شد و سرانجام اجازه داد. او در میدان نبرد توسط عمر بن سعد اَزدی به شهادت رسید. درباره آن حضرت برخی گزارش‌های بی‌سند نیز شهرت یافته است مانند این‌که 1- وی درباره مرگ گفت: «اَحلی من العسل»؛ 2- بدن او زیر سم اسب‌ها پایمال شد؛ 3- امام حسن تعویذی در بازویش بسته بود که توصیه به یاری حسین می‌کرد و سرانجام به عروسی او منتهی شد. این گزارش‌ها در این تحقیق مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با رویکر تاریخی است.

عاشورا امتحان بزرگ، در زمان و مکان بی نظیر بود. در آن روز پرده­ها به کنار رفت و حقیقت و جوهره انسان­ها برملا شد. عاشورا، دانشگاهی بزرگ برای همه اعصار است که واقعیت انسان بودن را در جنبه­های مختلف ظلم­ستیزی، آزادی­طلبی و شکستن یوغ­های غیر الهی و زمینی به بشریّت می­آموزد. وقتی ظهور حقیقت در آستانه سپیده­دم خدایی تبلور پیدا می­کند و نور امنیتِ شعاعِ آن از فراز تاریخ می­گذرد و قرن­ها را در می­نوردد و تاریخ را می­فشرد و هوای اندیشه انسان ها را تلالؤ می­بخشد و حقیقت را بر جهازی از پرچم و قیام و شهادت ترسیم می­سازد، مشاهده می­کنیم که مرزها شکسته می­شود. این نوشتار با روش تحلیلی به هویت ­های شش گانه، هویت­های همراه، منتظر، تشنه، منتقم، پیرو و کور پرداخته است.