جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ علم همواره شاهد مطرح شدن نظریات جدید و به حاشیه رفتن نظریات گذشتگان بوده است. یکی از اثرگذارترین حوزه های علمی که در بروز تحولات علمی نقش گستردهای داشته است، حوزه روش شناسی تحقیق است. از قدیمی ترین بحث ها در این حوزه که اثرگذاری فراوانی بر علوم اجتماعی، از جمله مدیریت داشته، اختلاف میان دو رویکرد کمی و کیفی است. امروزه رویکرد کمی گرا غلبه گستردهای بر ادبیات دانش مدیریت یافته و موجب انتقادات فراوانی شده است. درک صحیح از رویکرد کمی گرا در روش تحقیق مدیریت، نیازمند شناخت صحیح از ریشه های فلسفی این رویکرد و انتقادهای واردشده بر آن است. در این نوشتار تلاش شده است تا ضمن معرفی ریشه های فلسفی کمی گرایی در مدیریت، انتقادهای واردشده بر این رویکرد نیز مورد توجه قرار گیرد.

روش تحقیق تاریخی یکی از راهبردهای تحقیق است که نسبت به دیگر روش های تحقیق به خصوص در قلمرو تحقیقات مدیریتی کمتر مورد استفاده بوده و جای استفاده از این روش برای تحقیقات مدیریت در کشور تقریبا خالی است، اما با توجه به اهمیت استفاده از روش های تحقیق زمینه ای در هنگامی که مباحث پسانوین گرا بسیار مورد توجه قرار گرفته است، بهره گیری از روش تحقیق مورد بحث، مهمتر از هر زمان دیگر جلوه می کند. این مقاله ضمن معرفی روش تحقیق تاریخی و چگونگی سود جستن از آن در قلمرو مطالعات مدیریت، این روش را در مورد تصمیم گیری راهبردی با رویکرد اسلامی مورد استفاده قرار می دهد. برای این منظور، شش تصمیم راهبردی نمونه از سه شخصیت الگوی اسلامی مورد تحلیل قرار می گیرد. از دستاوردهای این مقاله، ارائه روش تحقیق تاریخی منسجم هشت مرحله ای است که می توان از آن برای ارائه یا آزمون الگوهای اسلامی یا بومی بهره گرفت.

پیچیده تر شدن روش های جمع آوری، سازمان دهی و تحلیل اطلاعات در علوم رفتاری بر وسعت پژوهش ها افزوده و چنین گسترشی به آگاهی و نگرانی بیشتر نسبت به موضوع اخلاق پژوهش انجامیده و کاوش در مسائل اخلاقی در این حیطه را الزامی ساخته است. در علوم رفتاری، تخطی و تجاوز از اصول اخلاقی عمدتا شامل دستکاری شرکت کنندگان در مطالعه یا وجود برخی تهدیدهای پنهان و فقدان مصونیت در برابر آن و نیز بررسی های پنهانی امور محرمانه و شخصی افراد است که افشاگری آن موجب ناراحتی روحی یا اجتماعی آنان می شود. مقاله حاضر، ضمن مرور روند تاریخی اثرگذار بر شکل گیری ضوابط اخلاقی پژوهش و مسائل اخلاقی متعارف در علوم رفتاری، ضوابط اخلاقی در بعضی روش های پژوهش مانند کارآزمایی بالینی و مطالعه موردی و نیز برخی روش های جمع آوری اطلاعات را بررسی و به لزوم تاسیس نهادهای نظارتی همچون کمیته های اخلاق در پژوهش علوم رفتاری و چیستی و چگونگی آنها پرداخته است.

سال های متمادی، محققان رشته های مختلف علوم اجتماعی و انسانی، داده های کیفی و کمی را به صورت جداگانه در پژوهش های مشابه جمع آوری و تحلیل کرده اند، اما کنار هم قرار دادن آنها به عنوان یک طرح تحقیق یا روش شناسی موضوع نسبتا جدیدی است. لذا، هدف از نگارش این مقاله، تبیین روش ترکیبی در پژوهش به عنوان یک رویکرد جدید و معرفی چهار طرح تحقیق ترکیبی تحت عنوان تحقیقات سه سوسازی، گنجانده شده، توضیحی و اکتشافی است. هدف دیگر پژوهش ارائه مثال هایی از کاربرد هر یک از چهار طرح مذکور در تحقیقات مختلف به منظور آشنایی پژوهشگران با فرایند اجرای هر طرح است.

مقصود دکتر نصر از علم، علوم تجربی رایج در غرب است که از سوی تفکر غربی اداره می شود. به اعتقاد وی، باید علوم تجربی با هویت سنتی تولید شوند. راه نقد غرب و مدرنیسم، در دست داشتن مبانی حکمت خالده و جایگزین کردن آن به جای تجدد غربی است. علم جدید مایه بحران های مختلف نظیر بحران زیست محیطی بوده است. علوم سنتی بر اصول ماوراء طبیعی بنا شده اند و عمیقا با پیش فرض های فلسفی علوم جدید تفاوت دارند. علوم جدید نه تنها ادراک دینی و فلسفی از نظام طبیعت را در غرب به افول کشانید، بلکه علوم سنتی را به کلی از میان برد. علم جدید باید در جایگاه شایسته ای که مابعدالطبیعه و حکمت جاویدان مشخص ساخته، قرار گیرد. علم قدسی، تابعی از «امر قدسی» به شمار می آید و امر قدسی با عالم روح کلی در ارتباط است، نه با نفس. حکمت خالده، مهم ترین مبنای علم قدسی است. مهم ترین تکیه گاه علوم مقدس، وحی است. هدف نهایی علوم سنتی هدف متعالی سنت یعنی «بازتاب سیمای معشوق کل» است.

مهم - اگر نگوییم تنها - منبع معرفتی عرفان نظری، به عنوان نظام هستی شناختی، مکاشفات عرفانی است، که از نظر عرفا دریچه ای به سوی حقیقت هستی می گشاید و ما را مستقیما با آن مواجه و یا یکی می سازد. یکی از دستاویزهای مهم مخالفان عرفان در نفی واقع نمایی معرفتی مکاشفات عرفانی، وجود اختلاف و ناسازگاری میان مضمون معرفتی این مکاشفات است که منجر به طرح دعاوی گوناگون و متعارض از سوی عرفا شده است (چالش دعاوی متعارض). این مقاله می کوشد با تبیین: .1تفاوت در درجات مکاشفات (اختلاف طولی)؛ .2تنوع در مکاشفات (اختلاف عرضی)؛3. خطا در فهم و دریافت مکاشفات؛4. آمیزش مکاشفه راستین با مکاشفه نما؛5. نارسایی در گزارش مکاشفهبه عنوان خاستگاه های اصلی وجود اختلاف و ناسازگاری در نگاه نخست میان دعاوی عرفا، روش صحیح رفع تعارض میان مکاشفات عرفانی را ارائه دهد.

پدیداری که با عنوان «ترویج علم در حیطه عمومی» از آن یاد می شود، از دهه 1980م به صورت یک فعالیت گسترده و نظام مند در دستور کار نهادهای آموزشی و سیاستگذار در کشورهای غربی قرار گرفت و پس از آن با اندکی تاخیر، در شماری دیگر از به اصطلاح «کشورهای در حال رشد»، در برنامه های دولت ها و نهادهای غیر دولتی بدان توجه شد. در این مقاله به اجمال به سیر تحول پدیدار «ترویج علم در حیطه عمومی» از قرن هفدهم به این سو پرداخته می شود. هدف این تحقیق آن است که روشن سازد در طی دهه های متمادی تا چه اندازه در رویکردهای فردی و جمعی در قبال ترویج علم تغییر به وجود آمده است و کدام یک از عناصر اصلی در این تکاپو، کم و بیش وضع و حال اولیه خود را حفظ کرده اند. محصول بررسی حاضر می تواند به دست اندرکاران ترویج علم در حیطه عمومی در تدوین و تنظیم برنامه های کارآمدتر در جهت آشناسازی عامه با علم کمک کند.

بر خلاف رویکرهای کمی، در رویکردهای کیفی، هدف اساسی، نظریه سازی است. رویکرد نظریه زمینه ای یکی از رویکرهای پیشرفته کیفی است که در دوران گذار از رویکردهای اثباتی به فرا اثباتی به شکل جدی مطرح شده است. این رویکرد با کاوِش و جستجوی نکات کلیدی به دست آمده از عبارات، کلمات، جملات و جز آنها، به دنبال توصیف پدیده مورد نظر با هدف نظریه سازی است که برای حصول این امر نیاز دارد از روش ها، نظریه ها و مقایسه های متعدد سود جوید. این امر همان استفاده از تکنیکی است که تحت عنوان تثلیث از آن یاد می گردد. بنابراین، در مقوله تثلیث، محقق از روش های متعدد تحقیقی برای مطالعه در مورد یک پدیده استفاده می نماید. در واقع اصل اساسی تثلیث، کاربرد استراتژی های مناسب و روش های متعدد برای شناخت پدیده با هدف تایید یافته ها از طریق همگرا ساختن چشم اندازهای مختلف است. اینک این مقاله در پی معرفی مفهوم تثلیت در پژوهش های کیفی و کاربرد خاص آن در رویکرد نظریه زمینه ای است.

«علم» یا «قطع» به معنای «اعتقاد جازم»، دارای اعتبار ذاتی است. در مقابل، اعتبار «ظن»، نیازمند جعل و تایید شارع است. در فرایند استنباط احکام شرعی، تنها به ظنونی می توان استناد کرد که دلیل خاص بر اعتبار آن فراهم باشد. اما در برزخ میان علم و ظن، درجه ای از اعتقاد راجح وجود دارد که فراتر از ظن است ولی به رتبه جزم و قطع نمی رسد. در این مرتبه از اعتقاد، که علم عرفی یا اطمینان حاصل می شود، هرچند احتمال خلاف، عقلا و عادتا منتفی نیست، اما خردمندان به احتمال ناچیز خلاف، اعتنا نمی کنند. خردمندان، اطمینان را همچون «علم» به رسمیت می شناسند و در تمام امور زندگی خود، آن را کافی می دانند.ملاک استنباط حکم شرعی به نظر مشهور، علم قطعی یا ظن خاص است. ولی چنان که برخی فقیهان معاصر تصریح کرده اند، با توجه به بناء عقلا به ضمیمه عدم ردع از طرف شارع، می توان علم عرفی را نیز در استنباط کافی دانست. پس اگر مجتهد از راه های متعارف به اطمینان رسید می تواند بر اساس اطمینان خود، حکم شرعی را استنباط کند.