جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کارکرد به معنای نتیجه و اثر یک واقعه یا حرکت ­است. از این منظر شعائر حسینی در حوزه اجتماعی در عصر قاجار کارکردهای مهمی داشتند. این کارکردها در دو بُعد سیاسی-اجتماعی و دین باوری و فردی متبلور شده­بود. هرچند ماهیت اساسی ظهور و بروز این کارکردها و برگزاری آنها در جامعه، موجب انسجام و همبستگی اجتماعی شده بود، اما این بدین معنا نیست که این کارکردها برای تمامی آحاد افراد مردم و نهادها یکسان بود. در برخی موارد حتی شیوه برگزاری این آیین­ها موجب نزاع­های داخلی و گسستگی اجتماعی شده بود. واکاوی کارکردهای شعائر حسینی در ایران عصر قاجار به خصوص در آستانه عصر مشروطه و آشنایی روز افزون ایرانیان با مظاهر تمدن غربی می‌تواند میزان اثرگذاری اجتماعی این مناسک و آیین­ها را در میان طبقات گوناگون مردم را مشخص کرده و آسیب­های وارد شده برجامعه را از این ناحیه شناسایی ­کند.

منابع نگارش یافته در‌باره مقتل امام حسین(ع) به جهت اعتبار و دقت در نقل و تحلیل یکسان نیستند. آثار موجود در این حوزه را مى‏توان به دو دسته کلى قابل استناد و ضعیف تقسیم کرد. دسته دیگرى نیز به نام منابع مفقود وجود دارد که در سایر منابع صرفا به نام آنها اشاره شده‌است. این نوشتار کوشیده است تا ضمن گونه‌شناسی منابع یاد شده، به معرفی و سنجش مهمترین آثار متقدم و متأخر در حوزه مقتل‌نگاریِ امام حسین(ع) بپردازد و با نقد آثار غیرمعتبر و ضعیف، تلاش‌های صورت گرفته در تدوین مقتل نگاری‌های جامع را تبیین کند.

بازتاب مقتل الحسین(ع) در کتاب قمقام زخار و صمصام بتّار با وجود مشابهت‌هایی که با دیگر گزارش‌های عاشورایی دارد، دارای تفاوت‌هایی با دیگر مقتل‌ها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری می‌سازد. از آنجا که قمقام زخار از سوی چهره‌ای سیاسی در عهد قاجار نگارش شده است، می‌تواند منشأ اثر برای جامعه علمی و عمومی تلقی شود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارش‌های تاریخی ناسازگار است و در مواردی می‌تواند اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنّی در قرن‌های بعد شده است. در این مقاله تلاش می‌شود با روش کتا‌بخانه‌ای و رویکردی تحلیلی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارش‌های قابل توجهی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.

در آیه مودت خداوند متعال، دوستی اهل بیت: را برای مسلمانان واجب کرده است. در این مقاله مصادیق این آیه در منابع روایی اهل سنت بحث و بررسی خواهد شد. روشن کردن مصادیق ذوی القربی در روایات اهل سنت، از حیث علمی به حل مسئله تاریخی و قرآنی یاری می‌رساند و از حیث عملی نیز موجب وحدت بین مسلمین و تقریب مذهبی خواهد شد. دوستی مصادیق ذوی القربی، موجب دلبستگی و متابعت از سخنان و سیره آنها خواهد شد. روش تحقیق در این مقاله روش روایی و تحلیلی است. در این روش با تکیه بر روایات تفسیری اهل سنت، روشن شد که مصداق بارز «ذوی القربی» درآیه مودت، اهل بیت پیامبر(ص) و به‌ویژه حضرت علی(ع) ، فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است.

در دیوان شعر عاشورایی، وصف یاران امام حسین(ع) گستره وسیعی را به خود اختصاص داده و چکامه‌های بسیاری در شعر پارسی و عربی به مدح، ثنا و توصیف این بزرگواران اختصاص دارد. یکی از این دلاورمردان، حبیب بن مظاهر است که وصف او در منظومه «حماسه کربلاء» جلوه ویژه‌ای یافته است. این منظومه‌ سروده سعید العسیلی (1348-1414ق)، شاعر معاصر لبنانی است که در بیش از 6000 بیت به سیره امام حسین(ع) و یارانش پرداخته‌ و حماسه‌آفرینی امام(ع) و اهل بیت(ع) و اصحابش را به زیبایی ترسیم کرده است. در مقاله حاضر سیمای حبیب بن مظاهر در این حماسه سترگ واکاوی و تبیین شده‌است. شایان ذکر است که شاعر در هفت چکامه و با تعابیری ادبی و آمیخته با زیبایی‌های بلاغی و تصاویر شعری به مهمترین اوصاف حبیب چون محبوبیت نزد پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، زهد و پارسایی، بینش و بصیرت، شجاعت و فداکاری پرداخته است.

حضرت عباس(ٔع) یکی از شخصیت‌های برجسته قیام امام حسین(ع) و برادر بزرگوار سالار شهیدان است و همواره مورد احترام و تکریم امامان شیعه(ع) بوده‌است. گواه این سخن، زیارت‌نامه حضرت عباس(ع) روایت شده در منابع معتبر کهن همچون کامل الزیارات ابن قولویه و المزار مشهدی از امام صادق(ع) ‌است. برای شناخت شخصیت والای حضرت ابوالفضل(ع) لازم است زیارت‌نامه ایشان تحلیل شود. نوشتار حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای و با تحلیل اعتقادی مهمترین مؤلفه‌های این زیارت‌نامه نشان داده است که نور معرفت الهی به قلب آن حضرت تابیده و ایشان به درجه مؤمن حقیقی رسیده‌اند. ثمرات و برکات این ایمان واقعی درگفتار و رفتار آن حضرت نمایان گشته و شایسته دریافت سلام خداوند، ملائکه، انبیاء و اولیاء الهی شده‌است. او تسلیم اوامر الهی و ولی خدا، امام حسین(ع) بود و مؤمنان بر این امر شهادت می‌دهند. قاتلان او تا قیامت ملعونِ خداوند، ملائکه و اولیاء الهی خواهند بود و این که قمر بنی‌هاشم از جمله رجعت کنندگان زمان ظهور خواهد بود.

مراسم پیاده‌روی و زیارت اربعین یکی از مهمترین کانون‌های تربیتی انسانِ آزادی‌خواه است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که زیارت اربعین در تربیت فردی و اجتماعی زائران چه تأثیری دارد؟ از مهمترین آثار زیارت اربعین در تربیت فردی زائر، خودسازی و تهذیب نفس، ایجاد آرامش درونی، تمرین صبر و استقامت، خودباوری، الگودهی و الگوپذیری، افزایش عشق و مهرورزی، تقویت دین‌داری و شکرگذاری از نعمت‌هاست. اربعین در بعد تربیت اجتماعی نیز می‌تواند در ایجاد همبستگی، تحقق امت واحده اسلامی، ایجاد شور و شعور سیاسی، توجه به امر به معروف و نهی از منکر و تبلور مفاهیم اخلاقی مانند تعاون، همدلی، ایثار و از خود گذشتگی، انفاق، بخشندگی، روحیه ظلم‌ستیزی و استقامت تأثیرگذار باشد.

در ادوار مختلف تاریخی و در نقاط گوناگون جهان، قیام‌ها و انقلاب‌های فراوانی به انجام رسیده که تأثیر آنها بر مردم عصر خود و زمان‌های آینده متفاوت بوده است. اثرگذاری تعدادی از این خیزش‌ها، تنها در محدودۀ زمانی و مکانی محدودی صورت پذیرفته است. در این میان، برخی از قیام‌ها و انقلاب‌ها تا مدتی روابط بین‌الملل و برخی ملت‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده‌اند، ولی به مرور زمان از قدرت و نفوذ آنها کاسته شده است تا جایی که یا تغییر آرمان داده‌اند یا به فراموشی سپرده شده‌اند و جز نامی از آنها در تاریخ وجود ندارد. قیام بزرگ و الهی امام حسین(ع) در روز عاشورای سال 61 هجری قمری، تنها نهضتی است که هرچند در ظاهر به شکست و شهادت افراد حاضر در آن انجامید، اما تأثیری شگرف و فوق‌العاده بر جنبش‌های مردمی پس از خود، در سطح جهان، به‌ویژه جوامع اسلامی داشته است. این حرکت بزرگ اعتقادی، پس از 14 قرن، همچنان پرقدرت و تأثیرگذار، الگوی کامل و بی‌نظیری برای آزادی‌خواهان و حق‌طلبان به شمار می‌رود.

مناسک عزاداری عاشورا بستر ظهور یک نظام نمادین قوی است که مهم­ترین نقش را در باز تولید هویت شیعی، معنابخشی به حیات شیعیان و تقویت همبستگی میان آنها دارد. در این میان، به نظر می­رسد استفاده از نمادها سهم بسزایی در تبادل سریع و ماندگارتر پیام­های معنوی و قدسی میان زائران و ایجاد همبستگی میان آنها داشته است. در مقاله حاضر تلاش شده­است تا با اتکاء به رویکرد تفسیری کلیفورد گیرتز که به خلق معنا توسط نمادها و اهمیت آنها در الگودهی و ایجاد همبستگی میان مؤمنان توجه دارد، به تفسیر نمادهای مناسکی اربعین و معانی قدسی پرداخته شود. در این پژوهش با استفاده از روش توصیف عمیق و جمع‌آوری اطلاعات به وسیله مشاهده مشارکتی بر اساس «نمونه­گیری نظری» به عنوان ابزار اصلی و بررسی تصاویر شبکه اجتماعی اینستاگرام به عنوان ابزار مکمل انجام شده است. خروجی این مطالعه میدانی معرفی و تفسیر اپیزودهای معنایی ­است که توسط ابژه­های نمادینی نظیر پرچم، کتیبه، پارچه نوشته، بنر، سربند، کوله، گهواره، ضریح، پنجه، پیکره، چفیه، عبا، تربت و پارچه متبرک در فضای مناسکی پیاده­روی اربعین بازنمایی می­شوند.