جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی سبک زندگی مهدوی از دیدگاه تشیع و تسنن، به مقایسه مفاهیم، اصول و آثار این سبک زندگی بر رفتارهای فردی و اجتماعی پرداخته است. مهدویت به‌عنوان یکی از اعتقادات بنیادین اسلامی، در هر دو مکتب شیعه و سنی مورد تأکید قرار دارد، اما تفاوت‌هایی در تفسیر مفهوم انتظار، غیبت، ظهور و هویت امام مهدی (عج) وجود دارد. در دیدگاه شیعه، سبک زندگی مهدوی با انتظار فعال، خودسازی، عدالت‌خواهی و آمادگی برای ظهور تعریف می‌شود، در حالی که در تسنن، این سبک بیشتر شرعی‌محور بوده و بر پایبندی به شریعت و امید به مصلح آخرالزمان متمرکز است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و مقایسه تطبیقی، نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌ها، اشتراکات اعتقادی نظیر باور به عدالت‌گستری مهدی و اصلاح جامعه، می‌تواند زمینه‌ساز وحدت اسلامی و ترویج سبک زندگی مهدوی باشد. نتایج تحقیق بر تأثیر مثبت این سبک بر تقویت معنویت، انسجام اجتماعی و امید به آینده تأکید دارد و پیشنهادهایی برای توسعه مطالعات میدانی و برنامه‌های فرهنگی جهت ترویج این سبک ارائه می‌دهد.

مسئله در دانش مربوط: از مهم ترین مباحث پژوهشی در ادیان، نحوه نگاه و برخورد هر دینی، نسبت به پیروان سایر ادیان و مذاهب می باشد. همین دیدگاه است که راه را برای گفتگو و تعامل میان ادیان یا نزاع و تعارض ادیان می گشاید. از این رو بررسی آراء و نظرات اندیشمندان و نظریه پردازان ادیان، در این عرصه سودمند و راهگشاست. 2- بیان مسئله از کلی به جزئی: موضوع "دیگری دینی" یکی از پرسش‌های محوری در الهیات جدید، فلسفه‌دین، و مطالعات فرهنگی دوره معاصراست. «دیگری دینی» یعنی انسان یا گروهی که دین یا باور مذهبی متفاوتی از من دارد. درک این مفهوم نیازمند حرکت از رویکردهای تقابلی Them .vs Us )) به سمت رویکرد تعاملی و مبتنی بر مسئولیت متقابل است که اساس یک گفت‌وگوی صادقانه و سازنده را تشکیل می‌دهد. این مساله‌ در معنای جدیدش از قرن نوزدهم میلادی به بعد شکل گرفت و در قرن بیستم به اوج رسید. پیش‌تر، در الهیات سنتی(مسیحی، اسلامی، یهودی)، «دیگری» معمولاً بمثابه‌ باطل یا گمراه تلقی می‌شد و نگاه به پیروان دیگر ادیان عمدتاً انحصارگرایانه بود. هر دین، خود را «صراط مستقیم» و ادیان دیگر را «باطل یا منحرف» می‌دانست و هدف از گفت‌و‌گو، تنها دعوت یا رد طرف مقابل بود و نه شناخت و تایید حقانیت او. نگاه هر دینی نسبت به غیر همکیشان خود، بسیار مهم است. در تاریخ کلام شیعی، دو مکتب مهم بغداد و حله، تاثیر مهمی در نگرش شیعیان به پیروان مذاهب و ادیان دیگر داشته و دارد که زیربنای عمده باورها و رفتارهای شیعه معاصر نیز می باشد. از این رو در این تحقیق بدنبال بررسی و نگاه دو مکتب شیعی عقل گرای بغداد و حله نسبت به افراد غیر شیعه اثنی عشری -غیر همکیشان و نیز سایر فرق اسلامی غیر شیعه اثنی عشری- هستیم. 3- - بیان قلمرو پژوهش (تشریح ابعاد زمانی، مکانی، محتوایی، ...) : بغداد و حله، دو خاستگاه مهم کلامی شیعه هستند که ویژگی ها و خصوصیات هر یک از این دو مدرسه، در آثار بزرگان این دو مکتب، به خوبی دیده می شود. در این میان، نحوه نگرش و تعامل این دو مکتب به غیر شیعیان از پیروان فرق و مذاهب دیگر اسلامی گرفته تا غیر مسلمانان اعم از کفار و منکرین دین تا اهل ادیان و ملل و نحل دیگر، از جنبه الهیاتی و کلامی جای تامل و بررسی دارد. و در عین حال، نحوه تعامل آنان با دیگری محل دقت نظر است. گستره زمانی این دو مکتب: مقارن بودن مکتب بغداد با امامان متاخر و آغاز عصر غیبت، همچنین قرار داشتن در پایتخت خلافت عباسی و در تعامل بودن با اهل ادیان و مذاهب دیگر و نیز هم عصری با دوران اوج اندیشه اعتزال، ویژگی منحصر به فردی برای آن فراهم نموده است. مکتب حله نیز در امتداد بغداد و معاصر با انقراض خلافت عباسی و هجوم و حکومت ایلخانان و مغول است. این مکتب از نوعی عقل گرایی اعتدالی نص گرا برخوردار است که در آن متکلمان بزرگی که فقیهان زبردست هم هستند به چشم می خورد. دیگری دینی و مذهبی هم به پیروان هر آیین و مذهبی غیر از مسلمان شیعه اثنی عشری گفته می شود. 4- - توضیح مسئله و دلیل مسئله بودن آن (توضیح و توجیه مسئله): مساله نحوه تعامل با غیر همکیشان و هم مذهبی ها، از مهم ترین مسایل جهان امروز است که می تواند نقش مهمی در تفاهم و صلح و رعایت حقوق انسان ها داشته باشد. بررسی اقوال متکلمین ادیان مختلف و زمینه ها و بسترهای آرای کلامی آنها در این مساله می تواند کمک شایانی به امر گفتگوی ادیان داشته باشد و زمینه ها و موانع آن را بیش از پیش نمایان کند. دو مکتب عقلگرای شیعی بغداد و حله، با دارا بودن ویژگی های خاص خود، در ساحت نظر و عمل نسبت به دیگری دینی و مذهبی، نگرش و رفتارهایی دارند که از نوعی دوگانگی برخوردار است؛ در عرصه نظر، هر کسی غیر از شیعه داوزده امامی باشد، بعلت عدم معرفت صحیح به خداوند و پیامبر اکرم و دوازده امام شیعه، از دایره ایمان خارج بوده، کافر نامیده می شود و مستحق عذاب ابدی است. اما در میدان عمل و زیست و زندگی اجتماعی، شاهد تعامل های گسترده بزرگلن این دو مکتب با دیگری دینی و مذهبی هستیم و رفتارهای اخلاقی و توام با همزیستی و اخلاق فضیلت محور به چشم می خورد. از این رو باید به این دوگانه در نظر و عمل پرداخت و به تحلیل و بررسی آن همت گمارد. یعنی این نگاه های کلامی برخاسته از چیست و رفتار عملی آنها با دیگری برآمده از چیست و چه تحلیلی نسبت بدان می توان ارائه نمود؟ 5- اشاره به راه رسیدن به حل مسئله: بررسی اراء متکلمین شیعه در ادوار مختلف ما را به سرچشمه آراء و اندیشه های این مکتب می رساند. مطالعه آراء دو مکتب بغداد و حله، ما را به مبانی مهم اعتقادی و رفتاری آنها با دیگری می رساند.

در این نوشتار، موضوعات وجوب نظر، جواز تقلید در اصول و جاهل قاصر از منظر مشهور متکلّمین و آیت اللّه محمد آصف محسنی بیان و دیدگاه‌ها مقایسه می‌شوند. در رابطه با قسمت اوّل نوشتار حاضر، مشهور متکلّمین قائل به وجوب عقلی معرفت و به تبع آن وجوب نظر شده‌اند. آیت اللّه محسنی بر این باورند که در مقام ثبوت باید وجوب معرفت باشد تا موضوعی (احتمال ضرر) برای حکم فطری باشد و در مقام اثبات، عقل از احتمال وجوب معرفت حکم به دفع ضرر نماید و احتمال ضرر، موضوع می‌شود برای حکم به نظر و حکم به نظر و وجوب آن، انسان را به واقع و یا غیر آن می‌رساند. در قسمت دوّم، نظر مشهور از اصحاب امامیه، عدم جواز تقلید در اصول دین است. آیت اللّه محسنی بر این باورند که مقدار لازم در اعتقاد به معارف، جزم است حتّی اگر از تقلید ناشی شود، زیرا احتمال ضرر با آن رفع می‌شود و دیگر حکم فطرت به لزوم فحص و نظر باقی نمی‌ماند. در قسمت سوّم، مشهور قائل به عدم تحقّق جاهل قاصر و آیت اللّه محسنی قائل به تحقّق جاهل قاصر شده‌اند. این مباحث در زمینه‌ی کلامی و فلسفی از مباحث مهم روزگار ما هستند زیرا محور بحث‌های دیگری مانند کفر و ایمان قرار می‌گیرند و هدف از این تحقیق بیان نظر متکلّم معاصر، آیت اللّه محسنی و در کنار آن بیان نظر مشهور متکلّمین در موضوعات مذکور و مقایسه‌ی دیدگاه‌ها است. روش پژوهش، تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات برای این تحقیق، کتابخانه‌ای است.

حدیث از دیرباز در کنار قرآن کریم ملجاء مسلمانان اعم از فقها و متکلمین بوده است و با استفاده از آن گره گشای مشکلات فقهی، عقیدتی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان بوده اند. از جمله اشخاصی که اکثریت فریقین بر حجیت سنت(فعل، تقریر وقول) وی اتفاق نظر دارند رسول مکرم اسلام (ص) است. لکن با توجه به حسب منقولات مختلفی که از تدوین حدیث صورت گرفته است ظاهرا بیانگر منع تدوین حدیث ایشان در سده اول صدر اسلام می باشد. همین موضوع سبب شده است که مستشرقانی چون گلدزیهر حجیت حدیث رسول خدا را پس از تدوین فقه در دوره ای متاخرتر یعنی قرن دوم هجری دانسته اند بدین معنا که در صدر اسلام حدیث حجیت نداشته و جهت اعتبار بخشی به احکام و قواعد فقهی مجبور به حجیت بخشی و قداست دادن به احادیث رسول خدا بوده اند. این موضوع که اهمیت آن بر هیچ محققی پوشیده نیست ضرورت بررسی تاریخ انگاره حجیت سنت رسول الله در دو قرن اول هجری قمری، بیش از پیش روشن خواهد کرد که چگونه و در چه شرایطی سنت رسول الله مانند قرآن مقدس تلقی شد. جایگاه حدیث رسول الله و حجیت بخشی به احادیث صحابه در چه گفتمانی شکل گرفته است علاوه بر این پس از ایشان صحابه اهل بیت(علیهم السلام) چه تحلیلی از سنت معصومان در عهد ائمه داشته اند و رفتار وتلقی آنان نسبت به سخنان و احادیث یا سنت ائمه قابل بررسی است و نیز اینکه آیا احادیث آنان نیز همسنگ با سخن رسول خدا از منظر آنان اعتبار داشته است؟ و اگراینطور بوده؛ از چه زمانی این امر محقق شده است؟در این صورت جایگاه علم و uصمت اهل بیت چگونه و در چه شرایطی تبیین شد؟

این پژوهش درصدد است که در بخش اول پژوهش، یک خوانش تحلیلی از تاریخ تفسیر نزد مستشرقان ارائه دهد و نگاه مستشرقان به این دوره را توصیف و نقد کند. بخش دوم پژوهش، توصیف و نقد مطالعات استشراقی با تمرکز بر روی یک اثر است و تحلیل آرای آنها در مورد تفسیرکشاف زمخشری با هدف نمونه سازی برای رویکردها و تحلیل‌های آنها انجام می‌شود. مسئله پژوهش این است که مستشرقان چرا و چگونه به بررسی دوره میانه تاریخ تفسیر اسلامی پرداخته‌اند و آیا در رویکرد مسلمانان و مستشرقان به این دوره اختلافی وجود دارد یا خیر؟ اگر هست به چه شکلی است و در چه نمودهایی دیده می‌شود؟ پرواضح است که در تبیین این اختلاف رویکردها، مبانی هر یک استخراج شده و چه از جهت روش و چه از جهت محتوا به توصیف و تحلیل پرداخته می‌شود که نتیجه کار این رساله پُر کردن شکاف‌های تاریخ‌نگاری تفسیر قرآن از طریق نقد دیدگاه‌های خاورشناسان است.

این رساله با عنوان «عقل نظری و کاربست آن در استنباط مسائل کلامی» به تبیین جایگاه عقل نظری در علم کلام و بررسی ابزارها و شیوه‌های آن در تحلیل و اثبات باورهای اعتقادی اختصاص دارد. عقل نظری در سنت کلام اسلامی، علاوه بر کارکردهای هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، نقشی اساسی در بنیان‌گذاری مبادی تصوری و تصدیقی آموزه‌های دینی ایفا می‌کند. در این پژوهش، ضمن بررسی معنای عقل و کارکردهای آن و تبیین دیدگاه‌های متکلمان، چگونگی استنباط و تحلیل مسائل کلامی با استفاده از اصول فلسفی، قواعد عقلی و انواع براهین توضیح داده می‌شود. ابزارها و روش‌های عقل نظری شامل کشف استلزامات منطقی، قیاس تمثیلی، اصول فلسفی و عقلی و براهین گوناگون مانند برهان خلف، برهان تمانع، برهان ذو حدین و نیز براهین لمّ و إنّ است. هر یک از این شیوه‌ها در موضوعاتی همچون توحید، صفات و افعال خداوند، عصمت امامان و مسئله نسبت افعال انسان به خدا به کار گرفته شده‌اند. افزون بر این، عقل نظری امکان بررسی و ارزیابی روش‌های جدلی و اقناعی در مناظرات کلامی را فراهم می‌سازد و چارچوبی هماهنگ برای سنجش استدلال‌ها ارائه می‌دهد. در پایان، پژوهشگر در رساله نشان می‌دهد که عقل نظری توانایی پاسخ‌گویی به محدودیت‌های ادراک حسی و چالش‌های معرفت‌شناختی همچون شکاکیت و نسبی‌گرایی را دارد و در پرتو پیوند با مبانی کلامی، راه را برای دستیابی به معرفتی موجه، قابل اعتماد و مطابق با واقع در عرصه ایمان هموار می‌سازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس مطالعه کتابخانه‌ای و تحلیل انتقادی متون کلامی و فلسفی سامان گرفته است.

در مطالعات ادیان تطبیقی و تاریخ اندی شه های دینی، برر سی خا ستگاه فرقه های من شعب شده از ادیان و مذاهب و یا نحله های خود ساخته جدید همواره از پیچیدگی های روش شناختی برخوردار بوده است . این پژوهش از حیث روش شنا سی مبتنی بر تحلیل محتوای انتقادی متون ا صلی و برر سی تطبیقی آراء متکلمان و فرقه شناسان اسلامی است. با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با اتکا به منابع دست اول متون کلامی ، فرقه شناسی و تاریخی ، این مطالعه در پی پاسخگویی به این پر سش ا سا سی ا ست که: نظریات درباب من شأ پیدایش اهل حق چی ست وچه نقدهایی به آن وارد اساات؟ برای نیل به این هدف، پژوهش حاضاار با رویکردی انتقادی به بررساای و نقد نظریات مختلف در باب منشا و خاستگاه اهل حق پرداخته است و نتایج آن از این قرار می باشد: -1اهل حق منشا و خاستگاه پیش از اسلامی ندارد و برای مدعیان این دیدگاه اشکالات متعددی وارد شده ا ست. -2درباره من شا ت صوفی اهل حق، ا ستدلال های طرفداران این نظریه ا شکالات فروانی دارد -3در بحث خاستگاه کیسانی اهل حق نیز اثبات گردید که ادله طرفداران این نظریه به صورت عام می باشد که ممکن است در سایر فرق نیز پیدا شود پس نمی توان بر اساس این ادله اثبات نمود که اهل حق من شا کی سانی دارد -4و در نهایت در ف صل آخر اثبات گردید که تحلیل شکلگیری فرقه اهل حق نشان میدهد که سلطان اسحاق برزنجی در قرون هفتم و هشتم هجری، با تلفیق نظام مند عقاید مختلف، این م سلک را پایهگذاری کرده ا ست سلطان ا سحاق برزنجی با استفاده از ترکیب عقاید و افکار ادیان و مذاهب مختلف ازجمله آیین هندوئیسم، ادیان ایران با ستان (زرت شتی، مانوی و مزدکی ) و م سیحیت و یهودیت و ا سلام ، همچنین افکار فرقه های غالی موجود در منطقه جغرافیایی کردستان بزرگ که از زمان های سابق در این ناحیه وجود دا شته ا ست به مرور زمان با گ سترش تدریجی، عقاید غلات و آیین ها و کیش های دیگر را در بع ضی موارد با تغییر اندکی و در برخی موارد نیز به عینه در این فرقه داخل و به آن رنگ و بوی مسلکی جدید داده است و فرقه اهل حق را به وجود آورده است .

بر کسی که دانش و اندیشه داشته باشد پوشیده نیست تلاش مستشرقان و علاقه آنها به نگارش و مستندسازی در علوم مختلف، به ویژه علومی که جهان شرق را به طور کلی منبعی برای آنها ساخته است، با تمرکز بر هر آنچه که به اسلام به عنوان یک علم مرتبط است. باور، مذهب و اشاعه نوشته‌های آنها با هم هماهنگ شده است - که عرصه فکری را غنی می‌سازد - در هماهنگی که شامل اختلاف و تناقض می‌شود، خواننده به تحقیقات و مطالعات عمیقی دست می‌یابد که اقبال زیادی از علم و دانش گرفته است. عینیت می یابد و برعکس، کتاب هایی مملو از دسیسه ها و شبهات می یابد که از کتاب هایی که از مسیر تحقیق صحیح علمی فاصله گرفته اند و خود را به دامان استعمار و نفرت انداخته اند، تصور نمی شود شبهات مستشرقان و پاسخ آنها به آنها با پاسخ های کوبنده برای رد شبهات آنها در بسیاری از کتب و نوشته ها در این تحقیق، تلاش مستشرقان در تاریخ قرآن و تأثیر آنها بر معارف اسلامی بررسی می شود. انگیزه مستشرقان از این تلاش ها و میزان سازگاری آنها با اصول روش علمی دانشگاهی روشن خواهد شد.

بنیادگرایی از اصطلاحات موردتوجه در حوزه‌های مختلف علوم انسانی محسوب می‌شود. مفهومی که ذیل اصول‌گرایی معتقدان به یک باور مرکزی جزم اندیشانه در جهان اکنونی وقتی خود را مکلف به عمل می‌بینید گاه نتایج دهشتناکی را به همراه دارد. کتاب بنیادگرایی پیکار در راه خدا در یهودیت، مسیحیت و اسلام که تألیف کارن آرمسترانگ نویسنده و پژوهشگر انگلیسی‌ست که بعد از تجربه 7 ساله راهبه کاتولیک بودن در دانشگاه آکسفورد ادبیات کلاسیک و مدرن خوانده است. هدف از تحقیق حاضر بررسی دیدگاه‌های خانم کارل آرمسترانگ در مورد عوامل تاریخی، سیاسی، کلامی و نظری شکل‌گیری بنیادگرایی اسلامی است. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش از دسته تحقیقات توصیفی از نوع تحلیلی می‌باشد. بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر می‌توان گفت آرمسترانگ بر این عقیده است که بنیادگرایی عارضه‌ای خاص مدرنیته است؛ او مؤلفه‌های این رویکرد و خاستگاه حرکات خشونت‌آمیز دینی و تروریسم را نیز تشریح کرده است. به زعم آرمسترانگ بنیادگرایی فقط مختص اسلام نیست و می‌توان نمونه‌های آن را در ادیان دیگر یافت؛ او این دیدگاه را به تفصیل تشریح کرده است. با این‌که نویسنده تصریحی به بشری بودن دین اسلام نمی‌کند ولی در جستجوی منابع دانش پیامبر به توصیه‌ها و کمک‌های ورقه‌ابن نوفل رسیده و آن را پررنگ می‌کند. ازجمله اشکالات محتوایی روشی نویسنده،‌ استناد به کتا‌ب‌ها و گزارش‌های تاریخی غیرموثق و رد شده اسلامی یا گزارش‌های شاذ و نادر است. وجود خلأ تاریخی در ذکر وقایع، برجسته کردن وقایع کم اهمیت و عبور کردن از وقایع مهم و ... نمونه‌هایی از اشکالات روشی این کتاب است.