جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مجموعه شامل بیست و یک مقاله و رساله از "علامه ابوالحسن رفیعی قزوینی" (1353-1268 ش) است. از ایشان آثار فراوانی در زمینه‌ی فقه استدلالی، رسائل حکمی و کلامی و فلسفی و حواشی بر کتب دیگر برجای مانده است. برخی مقالات‌ گردآوری شده درکتاب عبارت‌اند از: "مساله‌ی رجعت"، "بیان اتحاد عاقل به معقول"، "در بیان حقیقت عقل"، "در بیان حقیقت شب قدر"، "معراج"، "فی وجوب الوجود"، "مقاله فی اتحاد العاقل و المعقول"، "سخنی در معاد" و "تحقیق در اسناد الاربعه". ایجاز در لفظ و تراکم در معنی و مضمون از ویژگی‌های مقالات علامه رفیعی به شمار می‌رود. مجموعه تعلیقات و حواشی ایشان از حیث محتوا یا مبنی بر تایید و توضیح لفظ و عبارات حکما و متکلمان و فلاسفه است و یا مبنی به رد و اعتراض و انکار، و به هر صورت هرگز خالی از دلیل و برهان نیست.

این اثر خلاصه‌ای از کتاب الفهرست شیخ طوسی است. مؤلف در این اثر، تنها به ذکر اسامی مصنفان و سایر خصوصیات آنها پرداخته است. همچنین اسامی، القاب و کنیه‌ها را بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده و از ذکر کتاب‌ها و اسانید مؤلفان، اجتناب کرده است.

اَلْآراءُ وَالدِّیانات، کتابی است دربارۀ عقاید و باورهای پیروان ادیان و مذاهب و مکتبهای گوناگون کلامی و فلسفی به زبان عربی نوشتۀ ابومحمدحسن بن موسی نوبختی (د ح 310ق/922م)، فیلسوف و منجم و متکلم شیعی ایرانی و نویسندۀ کتاب فرق‌الشیعه که بارها به چاپ رسیده است. از کتاب الآراء والدیانات اثری به دست نیست، لیکن مطالب آن به گونۀ گسترده‌ای در کتابهای اسلامی مربوط به این موضوع بازتاب یافته است و این نشان می‌دهد که این کتاب از آوازه‌ای بلند و نیکو برخوردار بوده است. ابن‌ندیم، نوبختی و خاندانش را به دوستداری علی(ع) و اولاد او ستوده و گفته است: او کتابهای بسیار گرد می‌آورد و شمار فراوانی از آن را به خط خود استنساخ می‌کرد. وی را کتاب الآراء والدیانات است که آن را به پایان نرسانده است (الفهرست، صص 251-252). احمدبن علی نجاشی (د 450ق/1058م) نیز او را به عنوان متکلمی مبرّز می‌ستاید و می‌گوید: الآراء والدیانات کتابی بزرگ و نیکوست که من آن را بر استادم ابوعبداللّه (محمدبن محمدبن نعمان‌بن عبدالسلام معروف به شیخ مفید، د 413ق/1022م) خوانده‌ام (رجال، ص 46). همچنین رضی‌الدین علی‌بن موسی معروف به سیدبن طاووس (د 664ق/1266م) می‌گوید: کتاب الآراد والدیانات نوبختی اکنون در نزد من است و من از این کتاب به آکاهی وی از علم نجوم پی بردم (فرج المهموم، ص 121). نیمۀ دوم سدۀ 3ق/9م که نوبختی در آن می‌زیسته، روزگار جوش و خروش اندیشه‌های گوناگون و کشاکش آزاد فرقه‌ها با یکدیگر بوده است. درگیری زبانی و قلمی به ارزیابی باورهای مخالف منحصر نمی‌شده، بلکه به شرح و نگارش تاریخ آن فرقه‌ها و عقاید ایشان نیز می‌کشیده است. همزمان با او یا اندکی پیش و پس از وی، کسان بساری به این کار دست یازیده‌اند که اقبال آشتیانی برخی از ایشان را یاد کرده است (خاندان نوبختی، صص 136-139). با اینهمه، آقابزرگ تهرانی او را نخستین دانشمند مسلمان می‌داند که دربارۀ ملل و نحل و آراء و فرقه‌ها کتاب نوشته است. دیگر کسانی که در این زمینه چیزی نوشته‌اند، همگی متأخر از او بوده‌اند: ابوبکر باقلانی (د 403ق/1013م)، ابومنصور عبدالقاهربن طاهر بغدادی (د 429ق/1038م)، ابوبکر احمدبن محمد اصفهانی (د ح 451ق/1059م)، ابن‌حزم (د 456ق/1064م)، شهرستانی (د 548ق/1153م) و جز ایشان (الذریعه، 1/34-35). کتاب الآراء والدیانات را نویسندگان پس از نوبختی مانند مسعودی (د 346ق/957م)، ابن‌جوزی (د 597ق/1201م)، ابن‌ابی الحدید (د 655ق/1257م) و دیگران در دست داشته‌اند. از اشارات آنان می‌توان استنباط کرد که الآراء والدیانات حاوی مطالبی بدین شرح بوده است: عقاید سوفسطاییان، عقاید ثنویان، عقاید فیلسوفان یونان، مذاهب هند و باورهای هندوان، مذاهب صابئیان و مجوستان، آرای منجمان و اصحاب فلک، عقیدۀ جهم‌بن صفوان، مذهب هشام‌بن حکم در تشبیه و تجسیم، عقاید مقاتل‌بن سلیمان و نعیم‌بن حماد و داوود جواربی از متکلمان شیعی و عقاید فیلسوفان رواقی (اقبال 139). مآخذ: آقابزرگ، الذریعه، 1/34-35، 16/179؛ ابن‌جوزی، عبدالرحمن، تابیس ابلیس، بیروت، دارالکتب‌العلمیه، 1368ق، ص 83؛ ابن‌حزم، علی‌بن احمد، الفصل فی الملل والاهواء والنحل، بیروت، دارالمعرفه، 1975م، ص 194؛ ابن‌طاووس، علی‌بن موسی، فرج‌المهموم، قم، منشورات الرضی، 1363ش؛ ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، الفهرست، بیروت، دارالمعرفه، 1398ق؛ اقبال، عباس، خاندان نوبختی، تهران، طهوری، 1357ش، ص 140؛ خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العربیه، صص 93-94؛ قهپایی، عنایه‌اللّه علی، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، 1384ق، 2/157؛ مامقانی، عبداللّه، تنقیح المقال، نجف، 1350ق، 1/311-312؛ مسعودی، علی‌بن حسین، التنبیه والاشراف، بیروت، دارصعب، ص 343؛ همو، مروج الذهب، بیروت، دارالاندلس، 1385ق، 1/94؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال، قم، مکتبه الداوری، 1397ق. بخش معارف

کتاب الآراء و الدیانات،تالیف نوبختی، کتابی درباره عقاید و باورهای پیروان ادیان و مذاهب و مکتبهای گوناگون کلامی و فلسفی به زبان عربی بوده است. کتاب الآراء والدیانات را پس از نوبختی، نویسندگانی مانند: مسعودی، ابن جوزی، ابن ابی الحدید و دیگران در دست داشتهاند. از اشارات آنان میتوان استنباط کرد که الآراء و الدیانات حاوی مطالبی بدین شرح بوده است: عقاید سوفسطاییان، عقاید ثنویان، عقاید فیلسوفان یونان، مذاهب هند و باورهای هندوان، مذاهب صابئیان و مجوسیان، آرای منجمان و اصحاب فلک، عقاید جهم بن صفوان، مذهب هشام بن حکم در تشبیه و تجسیم، عقاید مقاتل بن سلیمان و نعیم بن حماد و داوود جواربی از متکلمان شیعی و عقاید فیلسوفان رواقی.

پژوهش حاضر، بیست و هفتمین دفتر از مجموعة چهل جلدی «ایرانیان و قرآن» است که با هدف معرفی پانزده قرن تلاش قرآن‌پژوهان ایرانی در بزرگداشت و تفسیر قرآن کریم نگاشته می‌شود. دفتر حاضر، به معرفی «ابوعبدالله زنجانی» و شرح احوال و آثار و تحلیل کتاب «تاریخ قرآن»‌ اختصاص دارد. مطالب اثر در دو بخش کلی تدوین شده است. در بخش اوّل، شرح حال و آثار «ابوعبدالله» ذکر شده و در بخش دوم، ترجمة کتاب تاریخ القرآن آمده است. «تاریخ القرآن» کتابی است دربارة زندگی پیامبر اکرم(ص)، شرایط حاکم بر عربستان آن زمان، چگونگی مورد پذیرش قرار گرفتن مأموریت پیامبر و تغییر کلّی تاریخ عربستان.