جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تيسير التفسير، اثر محمد بن یوسف اطفیش (متوفی 1332/1914م)، اثری تفسیری است در 17 جلد به زبان عربی با موضوع تفسیر و علوم قرآن. شیخ ابراهیم بن محمد طلای به کمک جمعی از اساتید، به تحقیق و تصحیح این اثر پرداخته‎اند. تراجم و تخریج احادیث، توسط کروم احمد و بازین عمر انجام شده و فهرست‎بندی و امور چاپ، توسط مصطفی اشریفی و محمد بباعمی. نویسنده در مقدمه‎اش بر کتاب پس از حمد الهی می‎نویسد: این اثر را پس از «هميان الزاد إلی دار المعاد» که اثرش در سنین رشد بوده و «داعي العمل ليوم الأمل»، به‎عنوان سومین اثر تفسیری خودش نگاشته است. نویسنده آن را پس از هشتادسالگی، یعنی در سنین پختگی علمی، به اتمام رسانده است. البته نظر محقق کتاب، ابراهیم محمد طلای، در مقدمه این است که نویسنده در شصت و چند سالگی‎ و پس از افزون بر چهل سال تدریس و تحقیق و تألیف، دست به نوشتن این اثر زده است. خود محمد بن یوسف اطفیش، این کتاب را بسیار گرامی می‎داشت و شاگردانش را بر اقبال و رجوع به آن تحریک و تشویق می‎کرد. وی این کتاب را «تيسير التفسير» نامید و به‎حق می‎توان گفت: این اثر، آسان‎کننده فهم وجوه مختلف نص قرآنی است؛ وجوهی که صناعت و اسالیب لغت عربی پذیرای آن است. اطفیش، در این اثر چونان مدرسی ماهر شاگردانش را بر فهم معانی محتمل از متن ارشاد می‎کند، ولی نظر خودش را بر آنان تحمیل نمی‎کند. بااین‎حال، از بیان وجوه راجح و مرجوح نص غفلت نمی‎نماید. این اثر، از جنبه دیگر، خواننده را از مراجعه به بسیاری از تفاسیر، اعم از تفاسیری که بر نقل و روایت اعتماد کرده‎اند یا تفاسیر اعتمادکننده بر رأی و دلالت لغوی، بی‎نیاز می‎کند؛ نویسنده این اثر بین هر دو روش تفسیری پیش‎گفته، در اسلوبی مختصر و مفید، جمع کرده است. وی درعین‎حال، وجهی از وجوه اعراب یا بیان را جا نیانداخته و در همه موارد هم به قواعد نحو و بیان اشاره کرده است. وی همچنین هیچ مسئله‎ای از مسائل فقهی و اصولی را وانگذارده مگر اینکه متعرض حکم آن شده و وجه صواب و قول مختار خودش یا جمهور علمای امت را هم با آن بیان کرده است. ابراهیم محمد طلای، درباره علت اختیار این کتاب برای تحقیق می‎نویسد: ارتباط من با این کتاب به زمان شاگردی‎ام در حلقات درس استاد ابراهیم بن ابی‎بکر در معهد جابری، یعنی حدود پنجاه سال پیش برمی‎گردد. ما در دروس تفسیرمان به این کتاب مراجعه می‎کردیم. اما ازآنجاکه نسخه مورد مراجعه ما به‎صورت سنگی چاپ شده بود، گاهی ما را خسته می‎کرد. در آن زمان آرزو می‎کردیم که کاش این کتاب با امکانات فنی امروزی و به‎صورت جدید چاپ می‎شد. این امر ماند تا زمانی که من با گروهی از شاگردانم مشغول ترتیب «الجامع الصحيح» ربیع بن حبیب در حدیث شدیم و کار تحقیق و تخریج آن را به یاری خدا در سال 1415ق، معادل با 1995م، به پایان رساندیم. برخی از برادران اهل علم و فضل، پس از این امر، از من درخواست کردند که به این کتاب تفسیر، یعنی تيسير التفسير هم پرداخته و کار تحقیق و تخریج آن را هم انجام دهم تا خواندنش برای مطالعه‎کننده آسان شود. آنان در این‎باره اصرار کردند، ولی من چون ضعیف شده بودم و امکاناتم هم کم بود و از طرفی هم این اثر، طولانی بود و تعداد صفحاتش هم زیاد، ترسیدم که پرداختن به این کتاب با این شرایط، به قیام به حق آن و اینکه کارم خوب از آب دربیاید ضربه می‎زند و حق کتاب و نویسنده آن ضایع می‎شود؛ ازاین‎رو در ابتدای امر از این کار امتناع کردم، ولی در نهایت استخاره کردم و بر خدای متعال توکل کردم و شروع به کار کردم.

تيسير التفسير، اثر محمد بن یوسف اطفیش (متوفی 1332/1914م)، اثری تفسیری است در 17 جلد به زبان عربی با موضوع تفسیر و علوم قرآن. شیخ ابراهیم بن محمد طلای به کمک جمعی از اساتید، به تحقیق و تصحیح این اثر پرداخته‎اند. تراجم و تخریج احادیث، توسط کروم احمد و بازین عمر انجام شده و فهرست‎بندی و امور چاپ، توسط مصطفی اشریفی و محمد بباعمی. کتاب دارای 17 جلد است. نویسنده در مقدمه‎اش بر کتاب پس از حمد الهی می‎نویسد: این اثر را پس از «هميان الزاد إلی دار المعاد» که اثرش در سنین رشد بوده و «داعي العمل ليوم الأمل»، به‎عنوان سومین اثر تفسیری خودش نگاشته است. نویسنده آن را پس از هشتادسالگی، یعنی در سنین پختگی علمی، به اتمام رسانده است. البته نظر محقق کتاب، ابراهیم محمد طلای، در مقدمه این است که نویسنده در شصت و چند سالگی‎ و پس از افزون بر چهل سال تدریس و تحقیق و تألیف، دست به نوشتن این اثر زده است. خود محمد بن یوسف اطفیش، این کتاب را بسیار گرامی می‎داشت و شاگردانش را بر اقبال و رجوع به آن تحریک و تشویق می‎کرد. وی این کتاب را «تيسير التفسير» نامید و به‎حق می‎توان گفت: این اثر، آسان‎کننده فهم وجوه مختلف نص قرآنی است؛ وجوهی که صناعت و اسالیب لغت عربی پذیرای آن است. اطفیش، در این اثر چونان مدرسی ماهر شاگردانش را بر فهم معانی محتمل از متن ارشاد می‎کند، ولی نظر خودش را بر آنان تحمیل نمی‎کند. بااین‎حال، از بیان وجوه راجح و مرجوح نص غفلت نمی‎نماید. این اثر، از جنبه دیگر، خواننده را از مراجعه به بسیاری از تفاسیر، اعم از تفاسیری که بر نقل و روایت اعتماد کرده‎اند یا تفاسیر اعتمادکننده بر رأی و دلالت لغوی، بی‎نیاز می‎کند؛ نویسنده این اثر بین هر دو روش تفسیری پیش‎گفته، در اسلوبی مختصر و مفید، جمع کرده است. وی درعین‎حال، وجهی از وجوه اعراب یا بیان را جا نیانداخته و در همه موارد هم به قواعد نحو و بیان اشاره کرده است. وی همچنین هیچ مسئله‎ای از مسائل فقهی و اصولی را وانگذارده مگر اینکه متعرض حکم آن شده و وجه صواب و قول مختار خودش یا جمهور علمای امت را هم با آن بیان کرده است. ابراهیم محمد طلای، درباره علت اختیار این کتاب برای تحقیق می‎نویسد: ارتباط من با این کتاب به زمان شاگردی‎ام در حلقات درس استاد ابراهیم بن ابی‎بکر در معهد جابری، یعنی حدود پنجاه سال پیش برمی‎گردد. ما در دروس تفسیرمان به این کتاب مراجعه می‎کردیم. اما ازآنجاکه نسخه مورد مراجعه ما به‎صورت سنگی چاپ شده بود، گاهی ما را خسته می‎کرد. در آن زمان آرزو می‎کردیم که کاش این کتاب با امکانات فنی امروزی و به‎صورت جدید چاپ می‎شد. این امر ماند تا زمانی که من با گروهی از شاگردانم مشغول ترتیب «الجامع الصحيح» ربیع بن حبیب در حدیث شدیم و کار تحقیق و تخریج آن را به یاری خدا در سال 1415ق، معادل با 1995م، به پایان رساندیم. برخی از برادران اهل علم و فضل، پس از این امر، از من درخواست کردند که به این کتاب تفسیر، یعنی تيسير التفسير هم پرداخته و کار تحقیق و تخریج آن را هم انجام دهم تا خواندنش برای مطالعه‎کننده آسان شود. آنان در این‎باره اصرار کردند، ولی من چون ضعیف شده بودم و امکاناتم هم کم بود و از طرفی هم این اثر، طولانی بود و تعداد صفحاتش هم زیاد، ترسیدم که پرداختن به این کتاب با این شرایط، به قیام به حق آن و اینکه کارم خوب از آب دربیاید ضربه می‎زند و حق کتاب و نویسنده آن ضایع می‎شود؛ ازاین‎رو در ابتدای امر از این کار امتناع کردم، ولی در نهایت استخاره کردم و بر خدای متعال توکل کردم و شروع به کار کردم.

مهم ‌ترین کتاب ثعالبی، الجواهرالحسان فی تفسیرالقرآن، تفسیر کاملی از قرآن کریم و در اصل خلاصه‌ای از تفسیر المحرر الوجیز فی تفسیرالکتاب العزیز، اثر ابن عطیه اندلسی (متوفی ۵۴۶)، است که ثعالبی نکاتی را به آن افزوده است؛ چنانکه غزی این تفسیر را اختصار تفسیر ابن عطیه نامیده و ذهبی آن را گردآوری آرای پیشینیان دانسته است.ثعالبی، به گفته خودش در مقدمه کتاب، برای نگارش این تفسیر از حدود صد کتاب بهره برده است. التفسیرالکبیر فخررازی در زمره این کتابها است اما ثعالبی در مقدمه، به استفاده از آن تصریح نکرده، گرچه در کتاب بارها سخنان فخررازی را ذکر کرده است. ثعالبی برای پرهیز از خطا در نقل قولها، عین سخنان نویسندگان را آورده و برای برخی کتابها علامت اختصاری به کار برده است.او پس از ذکر هر آیه، نکات دستوری و لغوی آن را آورده و در این زمینه عموماً از آرای صفاقسی (متوفی ۷۴۳)،ابوحیان نحوی (متوفی ۷۴۵) و ابوالبقاء عکبری (متوفی ۶۱۶) بهره گرفته است.سپس به بیان معنای آیه و تفسیر آن پرداخته و روایات متعلق به آیه را ذکر کرده است. منابع ثعالبی در این زمینه عموماً تفسیر طبری، کتب صحاح و سنن و مستدرک حاکم نیشابوری است.او روایات را بدون ذکر سلسله سند آورده با این همه، در آوردن روایات معتبر دقت فراوان کرده و پس از ذکر احادیث ضعیف، از بی اعتمادی خود به آن‌ها سخن گفته است. ثعالبی در تفسیر خود به اختلاف قرائات نیز پرداخته و منبع اساسی وی در این باره، تفسیر ابن عطیه بوده است.علاوه بر این به مسائل کلامی، فقهی و اصولی نیز پرداخته است.روش وی در تفسیر آیات اختصار و ایجاز است، به طوری که از تفسیر بخشهایی از آیات که ضروری نمی‌دانسته، صرف نظر کرده و مسائل بحث انگیز و مورد نزاع را نیز به میان نیاورده است. تألیف این تفسیر در ۱۵ ربیع الاول ۸۳۳ به پایان رسیده است. الجواهرالحسان فی تفسیرالقران نخستین بار در ۱۳۲۳ق./ ۱۹۰۵م. به کوشش و تحقیق محمد بن مصطفی بن خوجه در الجزایر چاپ شد.

مهم ‌ترین کتاب ثعالبی، الجواهرالحسان فی تفسیرالقرآن، تفسیر کاملی از قرآن کریم و در اصل خلاصه‌ای از تفسیر المحرر الوجیز فی تفسیرالکتاب العزیز، اثر ابن عطیه اندلسی (متوفی ۵۴۶)، است که ثعالبی نکاتی را به آن افزوده است؛ چنانکه غزی این تفسیر را اختصار تفسیر ابن عطیه نامیده و ذهبی آن را گردآوری آرای پیشینیان دانسته است.ثعالبی، به گفته خودش در مقدمه کتاب، برای نگارش این تفسیر از حدود صد کتاب بهره برده است. التفسیرالکبیر فخررازی در زمره این کتابها است اما ثعالبی در مقدمه، به استفاده از آن تصریح نکرده، گرچه در کتاب بارها سخنان فخررازی را ذکر کرده است. ثعالبی برای پرهیز از خطا در نقل قولها، عین سخنان نویسندگان را آورده و برای برخی کتابها علامت اختصاری به کار برده است.او پس از ذکر هر آیه، نکات دستوری و لغوی آن را آورده و در این زمینه عموماً از آرای صفاقسی (متوفی ۷۴۳)،ابوحیان نحوی (متوفی ۷۴۵) و ابوالبقاء عکبری (متوفی ۶۱۶) بهره گرفته است.سپس به بیان معنای آیه و تفسیر آن پرداخته و روایات متعلق به آیه را ذکر کرده است. منابع ثعالبی در این زمینه عموماً تفسیر طبری، کتب صحاح و سنن و مستدرک حاکم نیشابوری است.او روایات را بدون ذکر سلسله سند آورده با این همه، در آوردن روایات معتبر دقت فراوان کرده و پس از ذکر احادیث ضعیف، از بی اعتمادی خود به آن‌ها سخن گفته است. ثعالبی در تفسیر خود به اختلاف قرائات نیز پرداخته و منبع اساسی وی در این باره، تفسیر ابن عطیه بوده است.علاوه بر این به مسائل کلامی، فقهی و اصولی نیز پرداخته است.روش وی در تفسیر آیات اختصار و ایجاز است، به طوری که از تفسیر بخشهایی از آیات که ضروری نمی‌دانسته، صرف نظر کرده و مسائل بحث انگیز و مورد نزاع را نیز به میان نیاورده است. تألیف این تفسیر در ۱۵ ربیع الاول ۸۳۳ به پایان رسیده است. الجواهرالحسان فی تفسیرالقران نخستین بار در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ به کوشش و تحقیق محمد بن مصطفی بن خوجه در الجزایر چاپ شد.