جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در علم اصول فقه دو مفهوم اماره و اصول عملیه، به عنوان ابزارهای مهم در فرایند استنباط احکام شرعی مورد استفاده قرار می‎گیرد. این دو مفهوم هرچند که در ظاهر به طور مشابه به کار می‎روند، اما تفاوت‎های بنیادی در ماهیت و کاربرد آن وجود دارد.اماره‌ها نشانه‎های ظنی هستند که برای اثبات واقعیت‎ها یا احکام شرعی به کار می‎روند. در حالی که اصول عملیه قواعدی هستند که در شرایط شک و تردید برای تعیین تکلیف شرعی فرد مکلف به کار می‎رود. در این مقاله به منظور بررسی دقیق‎تر تفاوت‎های این دو مفهوم، ابتدا به تعریف و شرح هرکدام پرداخته و سپس با توجه به منابع فقهی و اصولی مقایسۀ دقیق میان این دو ابزار ارائه خواهد شد. در مقالۀ حاضر با بررسی دقیق این دو مفهوم، مبانی وکار کردهای هریک به تحلیل تفاوت‎های نظری و کاربردی میان این دو مفهوم پرداخته و دیدگاه‎های مختلف علما را در این زمینه و همچنین چالش‎هایی که این با آن‎ها روبه‌رو هست، ارائه می‎دهد. در نهایت، بررسی‎های صورت گرفته در این مقاله نشان می‎دهد که هریک از این دو مفهوم نقش ویژه‎ در استنباط واجرای احکام شرعی دارند. به این معنا که امارات برای اثبات واقعیات واحکام شرعی و فقهی، و اصول عملیه برای رفع شک وتردید در احکام شرعی به کار می‎رود. این تفاوت‎ها بر اساس شرایط خاص فقهی ومسئله گرایی در فقه اسلامی تعیین می‎شود و همچنین این تحقیق بر اهمیت جایگاه هریک در نظام فقهی تأکید کرده و تلاش می‎کند تا تصویر جامع از تعامل این دو ابزار در فرایند اجتهاد ارائه دهد. کلیدواژه‌ها: اصل، امارات، اصول عملیه، قطع، حکم ظاهری و استنباط حکم.

در این گفتار نگارنده کوشیده است دربارة دو پرسش بنیادین پاسخ دهد، این که آیا ایرانیان در روزگار ساسانی، یعنی دورة پیش از اسلام، با مسائل و مفاهیم فلسفی و دانش فلسفه آشنایی داشته‌اند؟ و کدام متن از متون زبان پهلوی (فارسی میانه) محتوای فلسفی دارد؟ این گفتار با داده‌های واژگانی و زبانی از متون پهلوی به برخی از مقولات و مفاهیم فلسفی در دو بخش پرداخته است. در بخش نخست شش گروه از داده‌های واژگانی به نکات بدیهی فلسفی اختصاص دارد و در بخش دوم، ده گروه از واژگان در قالب نگاره (نمودار متنی) به برخی از مقولات بنیادین فلسفی اشاره داشته است، چون: هستی (کون)، جهان، گیتی (جهان مادی)، گیهان (عالمَ کُلّ)، آخشیج (عنصر)، رسته (روش، طریق، سلوک)، گوهر (جوهر)، چهر (سرشت)، خرد (عقل)، خودشناسی.

از نظر کانت در کتاب بنیادگذاری برای متافیزیک اخلاق، امرهای تکنیکی عامل را به انتخاب وسیلۀ مناسب برای هدفی که اراده کرده است ملزم می‌کنند. امر اصلی عملی است که دو ویژگی ابژکتیو بودن و تخطی‌پذیری را دارد. این مقاله استدلال می‌کند که این اصول در معنای دقیق کانتی امر نیستند زیرا ویژگی دوم را ندارند. در ادامه این مقاله به دو مانع که بر سر راه حذف امر تکنیکی قرار دارد می‌پردازد و نشان می‌دهد که بر اساس هیچ‌یک نمی‌توان استدلالی به‌سود وجود امر تکنیکی اقامه کرد. مانع اول این تجربۀ شایع است که کسی هدفی را اراده می‌کند ولی وسایل مناسب برای آن را اراده نمی‌کند. مانع دوم این است که به نظر می‌رسد بسیاری از استنتاج‌های عملی که تنها در صورتی معتبرند که امر تکنیکی را به‌عنوان یکی از مقدمات استدلال در نظر بگیریم.

تصویر فلسفه و فیلسوف در آثار فارابی به کاربرد این مفاهیم نزد حکمای الهی و قرآن شبیه است: حکمت میراث تعالیم پیامبران، عطیه‏ای الهی، عامل هدایت(سعادت) و به همراه حکمرانی است. تعالیم حکما رازوارانه، فلسفه واحد و با دین قابل جمع است. فیلسوف سیمای پیامبرگونه دارد و باید آراسته به فضائل نظری مانند دلدادگی به حقیقت و پژوهش در راه آن بعلاوه سجایای اخلاقی از جمله راستی، ورع، زهد از امیال مادی و مضاف بر این موارد معتقد به باورهای دینی مانند حدوث جهان به ابداع فاعل واحد، معاد و رعایت احکام ادیان آسمانی در حد جزئیات باشد. حکمت و حکیم در معنای حقیقی خود به خداوند اختصاص دارد و مَجازا برای انسان به کار می‏رود. سیر مباحث در اهم آثار فارابی از مبدا وجود(الله) آغاز می‏شود. غایت فلسفه نیز در نگاه او شناخت خداوند است. با این اوصاف می‏توان گفت فلسفه در اندیشه او نظرالهی در موجودات است.

ظاهراً ابوسعیدْنامی، که کیستی‌اش جای گمانه است، نامه‌ای به ابن‌سینا نوشته است که در آن معرفت‌بخشیِ قیاس را، بر پایۀ ادّعای دَوری بودنِ آن، انکار کرده است. ما این را «پارادوکس بوسعید» می‌نامیم. بوعلی، در پاسخ، راه‌حلّی پیش نهاده است که منبع الهام ما برای نقض پارادوکس بوسعید، بر اساس مصادره بودنِ آن است. افزون بر این، چنان‌که اندیشمندانی مانند میرزا محمد بن حسن شیروانی، مرتضی مطهری، و حسن حسن‌زادۀ آملی اشاره کرده‌اند، پارادوکس بوسعید خودبرانداز است. با این حال، ابراهیم نوئی بر آن است که اِشکال خودبراندازی بر خودارجاع شمردنِ دلیل بوسعید استوار است، و با نقل مدّعایی از مصطفی ملکیان، دالّ بر این‌که خودارجاعی ناپذیرفتنی‌ست، می‌کوشد تا به این اِشکال پاسخ دهد. در این جستار، امّا، نشان داده خواهد شد که نه خودبراندازیِ پارادوکس بوسعید بر خودارجاعی استوار است، و نه خودارجاعی ناپذیرفتنی‌ست.

حامیان اخلاق فضیلت‌گرا معتقدند این دیدگاه در مواجهه با برخی مسائل نسبت به رویکردهای ‌فایده‌گرا و وظیفه‌گرا مزایای قابل توجهی دارد و بر این اساس، تجویزهایی را درباره توسعه و کاربری فناوری ارائه می‌کنند. در این مقاله بر مسائل مربوط به تعامل انسان و فناوری تمرکز می‌کنیم و از میان این مسائل به مسئله وضعیت اخلاقی مصنوعاتی می‌پردازیم که برای کاربر جایگاه شبه‌دیگری داشته و با او وارد روابطی شبیه به روابط اجتماعی می‌شوند. پرسش از وضعیت اخلاقی مصنوعات در چنین مواردی، ناظر به لزوم یا عدم لزوم رعایت ملاحظات اخلاقی در تعامل با این نوع مصنوعات است. پس از شرح تحلیل و تجویز فضیلت‌گرایان درباره این موارد، دو چالش اصلی درباره رویکرد فضیلت‌گرایانه مورد بحث قرار می‌گیرند. چالش اول درباره اصالت رویکرد فضیلت‌گرایی بوده، و چالش دوم به «پارادوکس انسان‌انگاری و انسانیت‌زدایی همزمان» می‌پردازد. با شرح و بررسی این دو چالش ظرفیت فضیلت‌گرایی برای پاسخگویی به آنها ارزیابی می‌شود.

در منطق جدید، گزاره‌های کلی را به گزاره‌های شرطی تحویل می‌برند. در این مقاله نشان می‌دهم که ابن‌سینا نظراتی مشابه منطق جدید داشته است هرچند سخنان او به صورت دقیق با تحلیل منطق‌دانان جدید هم‌خوانی ندارد. بیشتر عبارت‌های ابن‌سینا به این دلالت دارد که گزاره‌های حملی و شرطی صرفا «هم‌ارز»اند اما در موارد نادری نیز عباراتی در آثار ابن‌سینا دیده می‌شود که گویا دلالت بر «این‌همانی» گزاره‌های حملی و شرطی دارد که البته حکمی است بسیار قوی‌تر. در این مقاله، تلاش می‌کنم نظریات ابن‌سینا را گزارش و دسته‌بندی کنم و دوری و نزدیکی آنها را با تحلیل منطق جدید نشان دهم.

در میانِ اهلِ حکمت موضع‌گیری‌هایی در موردِ مسلکِ فلسفی صدرالمتالهین وجود دارد؛ تردیدی نیست که صدرالمتالهین زمانی به اصالت ماهیت اعتقاد داشته و به صراحت به آن اشاره کرده است؛ همچنین قول صدرالمتالهین به وحدت تشکیکی وجود هم محرز است؛ اما در این‌که آیا در این‌مرحله باقی مانده و یا به وحدت شخصی وجود هم رسیده و کدام یک موضعِ حقیقی و نهایی صدرالمتالهین ست، اختلاف است؛ از موضعِ این مقاله با دو راه می‌توان به سه سیر تحول فلسفی صدرالمتالهین پرداخت: یکی از راه اشاره به تصریح‌های صدرا در این موضوع و دیگری از راه تبیینِ تحول‌هایی که بر مبنای هر سه سیر در موضوعاتِ مهمی چون علیت، جوهر و عرض، حرکت، علم، واحد و کثیر، نفس‌شناسی، مواد ثلاث، تقدم و تاخر و بلکه در غالب مباحث فلسفی اتفاق افتاده است؛ مقاله حاضر هر دو راه را برای نشان دادنِ تحققِ سه سیر صدرایی مد نظر قرار می‌دهد.

کلمۀ چینی جْینگ 經 به معنیِ نوعی کتاب است در بر دارندۀ صفاتی که آن را آسمانی و قدسی می‌گرداند. این کلمه از لحاظ ریشه‌شناسی در بن با تمثیلات بافندگی، خاصّه تمثیل تار (در مقابل پود)، پیوند دارد. به رغم کاربرد فراوان جْینگ در عنوان بسیاری از متون سنّتی در تعلیم دائویی، کنفوسیوسی، بودایی در چین، به جوانب تمثیلی این اندیشه‌نگار کمتر توجّه شده است. این نوشتار می‌کوشد با تبیین معانی نخستین جْینگ از حیث اشتقاقِ صورتِ ترسیمی آن به عنوان اندیشه‌نگار، پیچیدگی مفاهیم متعدّدی را که پیرامون این نویسۀ چینی گرد آمده‌اند، واگشاید و با بررسی تمثیلات متعلّق به بافندگی، نسبت مفهوم «کتاب مقدّس» با دیگر معانی جْینگ از قبیل «مسیر»، «گذر کردن»، «دیمومت»، «معیار» و غیر آن را معلوم کند. مجموعۀ این مطالعه که آن را ریشه‌شناسی تمثیلی (مبتنی بر روش سنّتیِ لفظ-تمثیل-معنی) می‌توان خواند، ابعاد مهمی از ماهیت کتاب مقدّس در نزد چینیان را روشن می‌سازد.

پیاده­روی اربعین در یک دهه گذشته، یکی از محوری­ترین و گسترده­ترین آیین­های مردمی بوده­است. افزایش حضور و مشارکت مردمی در این آیین در میان ایرانیان و سایر کشورها به وضوح مشاهده می­شود. هم راستا با این رویداد لزوم انعکاس چگونگی برگزاری این آیین در رسانه­های مختلف، در طیفی از زبان­های متعدد بین‌المللی، با گفتمان علمی و در کنار روایت­های عامه، مهم و ضروری است. تلاش ما در اینجا توصیف رویدادهای رخ داده در طی مسیر برگزاری (با تأکید بر مسیر ابتدای شهر کربلا تا بین الحرمین)، در سال ۱۴۰۲ش/۱۴۴۵ق و با رویکردی کیفی و روش مردم­نگارانه است. لذا از ابزار مشاهده، مشارکت، مشاهده مشارکتی و ثبت تصویر در کنار بررسی اسنادی لازم استفاده شده­است. بعد از ثبت و بررسی یافته­ها می­توان گفت در مجموع این رویداها، محصول خود را در تلاقی آداب و سنت­ها، فرهنگ­ها و مناسک دینی در آیین پیاده­­روی اربعین در کنار برخی از کژ کارکردها و بد کارکردهای منشعب شده در برگزاری این آیین، به نمایش می­گذارد.