جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به دغدغه محقق در مورد وضعیت موجود در ادبیات سیاسی حاکم برجهان موضوع مورد نظر مورد بررسی قرار گرفته شده است که سوال اصلی و فرضیه تحقیق چنین مطرح شده است. آیا گسترش سلام در طول تاریخ ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده و یا آنگونه که مستشرقین اروپایی مدعی شده اند برگرفته از هویت جنگ جویانه آن است؟ فرضیه تحقیق: به نظر می رسد گسترش دینی اسلام ناشی از ماهیت صلح طلبی اسلام بوده است. اما اغلب مستشرقین، اسلام را جنگ طلب و گسترش آن را معلول همین عامل می دانند. لذا جهت اثبات اینکه اسلام صلح طلب بوده و اصل همزیستی مسالمت آمیز را مدنظر قرار می دهد موضوع در سه محور بررسی شده است .موضوعات بررسی شده منابع اسلامی از جمله قرآن سیره پیامبر و سیره ائمه می باشد. و در مقابل نظریه اسلام گروهی از مستشرقین اروپایی مدنظر تحقیق وجود دارند که مخالف نظر اسلام نظر دارند و اسلام را جنگ طلب و خشونت محور می دانند که نظریات مستشرقین اروپایی در دوره های مذکور بررسی و ذکر گردیده است.

ارتباط اسلام با غرب، پیشینه ای دیرین دارد. گسترش زودهنگام اسلام در سرزمین های مختلف، حکومت های غربی به ویژه ارباب ادیان را متوجّه اهمیت این دین ساخت. نزاع بر سر بازپس گیری این سرزمینها از مسلمانان، آتش جنگهای درازمدّتی را برافروخت؛ که موجبات آشنایی بیشتر دانشمندان غربی با تمدّن اسلامی را فراهم نمود. اروپاییان به کتابخانه های اسلامی راه پیدا کردند و به ترجمه و تحقیق در آثار اسلامی پرداختند. پیدایی شرق شناسی به معنی تحقیق درباره افکار و عقاید شرق اگر چه از سده های میانه آغاز شده بود ولی ظاهراً از سده شانزدهم بدین سو، فعالیتهای شرق شناسان به شکل سازمان یافته ای گسترش یافت و قرآن و حدیث و تاریخ اسلام در مرکز ثقل مطالعات آکادمی های اسلام شناسی غرب قرار گرفت. اما مطالعات شرق شناسانه غربی ها با انگیزه ها و اهداف مختلفی صورت گرفته و بدون تردید انگیزه های جدلی و تبلیغی در شمار مهمترین اهداف این مطالعات بوده است در عین حال نمی توان اهداف استعماری غرب و نیز انگیزه حقیقت جویی را نادیده گرفت. مضافاً اینکه اسلام ناباوری مستشرقان در دریافت و برداشت آنها از مسائل اسلامی بی تأثیر نیست. در این میان اهتمام مسلمانان عرب زبان به ترجمه و تحقیق در مطالعات شرق شناسان قابل توجه بوده و آثار ارزنده ای در این زمینه تدوین نموده اند. دکتر شوقی ابوخلیل (2010 ـ 1941م) نویسنده و پژوهشگر فلسطینی یکی از محقّقان مسلمان است که بیش از 60 اثر در حوزه تاریخ و تمدّن اسلامی به رشته تحریر درآورده است. وی در کتاب خود «الإسقاط فی مناهج المستشرقین و المبشّرین» در پی ارزیابی و پاسخگویی به شبهه هایی است که شرق شناسان درمورد قرآن و اسلام و مسلمانان وارد آورده اند. حجم انبوه آثار قرآن پژوهی غربی و تأثیرگذاری منفی آن بر اذهان، نقدی علمی را می طلبد تا سره را از ناسره تفکیک و پاسخی منطقی به اشکال های مستشرقان ارائه کند. در واقع این اثر به دنبال آن است که پس از تتبّع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و با رعایت اصل انصاف و واقع نگری، نشان دهد ایرادهای خاورشناسان تا چه حدودی مبتنی بر مستندات تاریخی و به چه نسبتی جانبدارانه است.

یکی از حوادثی که در قرن اول هجری قمری اتفاق افتاده است ودر منابع تاریخی علمای اسلامی ثبت‌شده واقعه عاشورا است. این واقعه در سال 61هجری قمری در سرزمین کربلا رخ‌داده است. این حادثه تاریخی نه‌تنها موردتوجه و علاقه تحقیقی مسلمانان واقع‌شده، بلکه نظر بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان را نیز به خود جلب کرده است. می‌توان گفت پیش از یک قرن است که برخی از مؤسسات شرق‌شناسی به مباحث اسلامی ازجمله تبیین حادثه عاشورا وتأثیرگذاری آن برتمدن اسلامی پرداخته‌اند. ازاین‌رو بازخوانی تاریخ اسلام مستلزم این است که نه‌تنها باید به داشته‌های خود متکی بود بلکه باید به آن صحه علمی داده شود. لذا برای پاسداری از میراث خود خصوصاًواقعه‌ای همچون واقعه عاشورا که یکی از حوزه‌های مطالعاتی خاورشناسان می‌باشد، نیازمند آن است که از تحقیقات دیگران آگاه شده ودرصورت ضرورت به پاسخ و ردّ شبهات ایشان همت گماشته شود. از ضرورت‌های انجام این پژوهش بدیع بودن حوزه استشراق در تمدن اسلامی وجایگاه رفیع واقعه عاشورا در منظربین المللی می‌باشد. با بررسی‌های انجام‌شده دراین پایان‌نامه می‌توان به این نتیجه رسید که هرچند مستشرقان سبب آشنایی غیرمسلمانان با تمدن اسلامی، به‌ویژه واقعه عاشورا بوده است و به باورهای گوناگونی رسیده‌اند، ولی به نظر می‌رسد از ایرادات عمده کار مستشرقان، استناد آنان به منابع کمتر مورد اعتماد و بی‌توجهی به آثار بزرگان شیعه و توجه نکردن به زیارت‌نامه‌ها و ادعیه ائمه اطهار (ع) بوده است. روش کار در این رساله کتابخانه‌ای و پژوهشی بوده است.

قرآن کریم تنها کتاب تحریف نشده آسمانی و اساسی ترین منبع معارف نزد مسلمانان است و بالطبع نخستین گام برای آشنایی غربیان با اندیشههای مسلمانان آگاهی از محتوای این کتاب است. قرن هاست که بسیاری از اسلام شناسان غیر مسلمان غربی به پژوهش درباره قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آن، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای این کتاب آسمانی نظریه های گوناگون ابراز داشته اند اما گاهی به دلیل عدم دسترسی مستقیم به بسیاری از منابع اسلامی و متون اصیل، دچار ضعف علمی و کمبود اطلاعات و در نتیجه برداشت های نادرست و خام شدند. نکته جالب توجه اینکه از سویی شرق شناسی علی رغم اینکه در ظاهر به عنوان یک رشته علمی مطرح است ابزاری است که غالباً در استخدام اهداف تبشیری مسیحی یا اغراض استعماری دولت های غربی بوده است از سوی دیگر مستشرقان عمدتاً در نقد معارف اسلامی از کتاب های اهل سنت بهره گرفتند که دارای اشتباهات و ضعف های بیشتری است و کمتر حاضر شدند کتابهای مهم و دیدگاههای معقول امامیه را نیز به جهان غرب عرضه دارند. پژوهش پیش رو با عنوان "القرآن الکریم فی دراسات المستشرقین" که ترجمه آن تقدیم می شود، روش ترجمه آن روش ترجمه معنوی بوده است.

این پژوهش درباره شبهات مستشرقان در حوزه تحریف قرآن و پاسخ آن‌ها است. از آنجایی که رسالت هر پیامبری به معجزه او بستگی دارد و رسالت پیامبر ∝ با حقانیت قرآن گره خورده است از اینرو ادعا یا احتمال راهیافت تحریف اعتبار و حجیت قرآن را زیر سؤال می‌برد لذا نوشته حاضر با هدف دفاع از کیان و اعتبار قرآن و پاسخ به شبهات مغرضان تألیف شده است. گلدزیهر، نولدکه و بلاشر از جمله مستشرقانی هستند که قائل به تحریف قرآن هستند. شبهات مستشرقین قائل به تحریف به طور عمده بر این مبنا استوار است که قرآن در زمان پیامبر∝ جمع‌آوری و تدوین نشده بود و برای مبنای خود به روایت جمع قرآن تمسک کرده‌اند. مستشرقین با توجه به این مبنا شبهاتی از قبیل تحریف قرآن توسط عثمان، عدم ثبت و ضبط آیات مکی، افزایش دو آیه توسط ابوبکر، حذف سوره های «حفد» و «خلع»، «نورین» و «ولایت» و غیره را مطرح کرده‌اند. در این پایان‌نامه علاوه بر پاسخ به هر شبهه به صورت جداگانه مبنای مستشرقان مورد نقد قرار گرفته و به این نتیجه رسیده است که قرآن در زمان پیامبر∝ جمع‌آوری و تدوین شده است و لذا مبنای مستشرقان قائل به تحریف درست نبوده و شبهات آن‌ها بی‌اساس است. بنابراین قرآن تنها کتاب آسمانی و یگانه منبع معارف الهی تحریف نشده نزد مسلمانان است. این پژوهش شامل چهار فصل است: فصل اول شامل کلیات، فصل دوم شامل مباحث تحریف و در فصل سوم در دو بخش به بررسی شبهات مستشرقان و پاسخ‌های آن‌ها پرداخته شده است و در نهایت فصل چهارم به نتیجه‌گیری بحث پرداخته شده است. منابع مورد استفاده در این رساله به تناسب بحث منابع تاریخی، روایی و تفسیری، کلامی بوده‌اند. که در قسمت نقل شبهات از منابع تاریخی و در قسمت پاسخ از منافع روایی، تفسیری وکلامی استفاده شده است.

چکیدهمستشرقان در ضمن ارائه‌ی نظرات خویش، اشکالاتی بر قصص قرآن وارد ساخته‌اند که تحقیق حاضر با عنوان «بررسی و نقد آراء مستشرقان درباره‌ی قصص قرآن»، علاوه بر گردآوری و دسته‌بندی این اشکالات در یک مجموعه، به نقد و بررسی آنان پرداخته است. این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است که در فصل اوّل نخست به توضیح معنای واژه‌های پرکاربرد آن همچون قصّه، قصص و مستشرقان پرداخته است. در فصل دوّم به منابع و مصادری که خاورشناسان برای داستان‌های قرآن قائل شده‌اند، پرداخته و ضمن دسته‌بندی آنها، مورد بررسی و نقدشان قرار داده است و از آن، این نتیجه حاصل شده که گویی مستشرقان به دنبال اثبات غیر وحیانی بودن قرآن و از جمله قصّه‌های قرآن هستند و برای این منظور، منابع و مصادر مختلفی غیر از وحی را برای آن معرّفی نموده‌اند در حالی‌که اکثر آنها ادّعایشان را بدون دلیل و مدرک کافی و یا با دلایل ضعیف و غیر قابل قبول مطرح کرده‌اند که در این پژوهش تمام آنها با ارائه‌ی دلایل مستند ردّ شده‌اند. در فصل سوّم با عنوان «روش داستان‌پردازی قرآن» اشکالاتی که ایشان بر ساختار ادبی قصّه‌های قرآن وارد ساخته‌اند، مطرح شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است که این اشکالات عبارتند از: عدم رعایت تسلسل زمانی در قصص قرآن، وجود تکرار و حذف جزئیات در آنها. به عنوان یک نتیجه‌‌‌‌گیری کلّی می‌توان گفت از آنجا که قرآن کریم با هدف عبرت‌آموزی و نه داستان‌سرایی، قصّه-هایی از انبیاء پیشین و گذشتگان را در نهایت ایجاز و اعجاز آورده، پس لزومی نداشته که خط سیر تاریخی را در نقل این داستان‌ها رعایت کند و یا اینکه همه‌ی جزئیات اتفاقات را روایت کند بلکه از اسلوبی منحصر به فرد و هنرمندانه در روایت کردن آنها استفاده کرده که به اصل آنها نیز آسیبی وارد نساخته است و حتّی به نظر می‌رسد که برخی از داستان‌ها تکرار شده‌اند که درواقع تکرار نیست بلکه استفاده از مطلبی واحد است در جهت رساندن معانی مختلف. فصل چهارم پژوهش به اشکالاتی که از سوی خاورشناسان بر محتوای قصص قرآن وارد شده پرداخته است. این اشکالات عبارتند از: دوگانه‌نگری قرآن به حضرت ابراهیم(علیه السلام)، اشکالات داستان صالح )علیه السلام)و هود(علیه السلام)، یعقوب(علیه السلام) نواده‌ی ابراهیم(علیه السلام)،اسحاق (علیه السلام)، ذبیح ابراهیم(علیه السلام(، تناقض در آیات مربوط به عصای موسی(علیه السلام)و مریم)س) خواهر هارون (علیه السلام). در نهایت آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که چون خاورشناسان با اهداف و پیش‌فرض‌های خاصّ خود به مطالعه‌ی داستان-های قرآن پرداخته‌اند، گاهی آراء ناصواب و متناقضی را در این زمینه بیان نموده‌اند که به لطف خداوند بطلان این آراء اثبات گردید.کلید واژه‌ها: قصص قرآن، مستشرقان، قصص عهدین.

تکرار قصه‌ها در قرآن از مباحثی است که موجب پرسش‌ها و بروز شبهه‌هایی از سوی برخی خاورشناسان غیر مسلمان ومسمانان نواندیش گردید. آنها به ‌پندار خویش تکرار قصه‌ها در قرآن را لغو و در تعارض و ناسازگاری با فصاحت و بلاغت و اعجاز دانسته و تکرار را موجب اضطراب و تزلزل در اسلوب برشمرده‌اند؛ و در پیِ آن غیر وحیانی بودن قرآن را نتیجه گرفته و آن را ساخته ذهن شخص پیامبر اسلام(ص) معرفی کردند. امّا تکرارها (الفاظ و قصص) در قرآن کریم نه تنها بیهوده و ملال‌آور و ناسازگار با فصاحت و بلاغت و اعجاز نیست بلکه تکرار از فنون بلاغت و از محسّنات کلام به‌شمار می‌آید و برای اهداف و اغراض حکیمانه تحقق پذیرفته است. برخی از دلایل و حکمت‌های تکرار قصه در قرآن عبارتند از: دلایل عقیدتی، معرفت‌افزایی، تربیتی، هدایتی، بلاغی، اعجاز و تحدی، تکرار لازمه‌ی متن گفتاری و شفاهی، تکمیل تصویرهای قصه و افزودن نکته‌های جدید در قالب تکرار آن در سوره‌ها و مناسبت‌های متعدد، تکرار نوعی تصریف در کلام، تکرار قصه به دلیل مواجهه با مخاطبان جدید، تکرار داستان به جهت مکرر واقع شدن آن توسط شخصیت داستان، تکرار قصه به خاطر وجود تعدد عبرت و پیام، انگیزه‌های یادسپاری و غفلت‌زدایی، اثبات جریان سنت‌های الهی، تثبیت قلب پیامبر(ص) در استمرار دعوت، تعلیم و تثبیت معرفت توحیدی به ویژه در آغاز دعوت مکی، تنوع بخشی در نقل یک داستان با الفاظ متفاوت و متقارب، تفسیر قصه‌های موجز و مجمل، تکرار مانعی برای انحراف و تحریف قصص، تصحیح داستانهای کتب مقدس پیشین، همگامی با اهداف سوره‌ها.

شاید مدتها تصور می شد که آیین زرتشت در غبار زمان به فراموشی سپرده می شود، ولی در قرون اخیر بسیاری از مستشرقان با نیات متفاوت، به بازبینی ، بررسی وکنکاش در تعالیم واعتقادات این آیین، پرداخته اند وبا پیوند دادن حلقه های مشترک آن با سایر ادیان الهی ،آنرا در مجموعه ادیان زنده دنیا محسوب نموده اند . از طرفی بسیاری از زرتشتیان نیز به این باور رسیده اند که آموزه های کهن واساطیری ، پاسخگوی نیازهای معنوی انسان امروز نیست و باید تغییراتی در آن ایجاد کرد ، ولی در تدوین پایه های فکری خویش بیش از آنکه به مطالعه وبازبینی اعتقادات بومی خویش بپردازند، برآنچه صاحب نظران ومستشرقان ترسیم می کنند، نظر دارند . اگرچه ریشه های شرقی آیین زرتشت وتأثیرات فرهنگ بومی آن هنوز هم قابل انکار نیست، ولی انزوای تاریخی ورفتار نامناسب با آنان در دوره های تاریخی مختلف ، در گرایش آنان به غرب مسیحی و فرقه های انحرافی بی تأثیر نبوده است . شرق شناسی غرب وحدانیت وثنویت زرتشتیان را می ستاید و به آن ارج می نهد، امّا دنیای شرق میراث های کهن و تاریخی خود را فراموش کرده و شکی نیست که بخش عظیمی از باورهای فرهنگی واعتقادی شرق را همین ایدئولوژی های فراموش شده در لایه های تاریخی ساخته اند . امروزه دین زرتشت با تمام هویت شرقی خویش ، در برخی از شعائر واعتقادات، رنگ وبوی غربی گرفته و اساس واصول اعتقادی آن ، محل آراء وبرخورد دیدگاههای مستشرقان گردیده است. در این پایان نامه به شرح دیدگاههای مختلف مستشرقان در این خصوص خواهیم پرداخت ونظرات آنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

مستشرق درلغت به معنای روشن و تابان آمده است، ولی منظور ازمستشرقان معنای اصطلاحی آن است که عبارت است از: شرق شناسان،عالمان و محققان دانا به مسائل مشرق زمین. مستشرقین درواقع محققین غربی هستند که در مورد مشرق زمین یعنی تاریخ، فرهنگ، مذهب، سیاست،اقتصاد و همه جنبه‌های مربوط به شرق تحقیق می‌کنند. شرق شناسی علی رغم آن که درظاهر به عنوان یک رشته علمی و دانش محض است،ابزاری است که غالبا"دراستخدام اهدافمسیحیت و یا اغراض استعماری دولت‌های غربی بوده است. به لحاظ تاریخی تبلیغ مسیحیت پس از حرکت شرق شناسی پدیدار شد وشرق شناسی برایخدمت به تبلیغ مسیحیت پدید آمد به همین دلیل نسل نخست شرق شناسان ازکشیشان و راهبان بودند. مستشرقان غالبا"دربررسی معارف اسلامی وتاریخ اسلام از کتاب‌های اهل سنت بهره گرفته اند که دارای اشتباهات وضعف‌های بسیاری است.مستشرقان یهودی ومسیحی با عنوان بررسی علمی وبی‌طرفانه آثار خود را عرضه کرده وبه مدح وتجلیل پرداخته اند تا صداقت خود را به مسلمانان نشان دهند. شخصیت امام حسین(ع) وحماسه عاشورا ازجملهحوادث تاریخی است که شرق شناسان زیادی از ملیت‌های مختلف آثاری مستقل دراین زمینه پدید آورده‌اند مانند کتاب امام حسین وایرانیان ازکورت فریشلر آلمانی ویا سیاست الحسینیه اثر ماربین آلمانی و تعداد زیادی هم درلابلای تألیفات خود به شخصیت امام حسین(ع) و قیام عاشورا پرداخته‌اند. مانند ادوارد براون درکتاب تاریخ ادبیات ایران وسرپرسی سایکس درکتاب تاریخ ایران. هرچند که تکیه آن‌ها در نوشته‌هایشان برمنابع غیرمعتبریا منابعاهل سنت بوده است بعضی ازمستشرقان دربررسی این حادثه تاریخ اسلام دچار اشتباه شده ونهضت امام حسین(ع) را جریانی قدرت طلبانه و سیاسی نشان داده‌اند واز سویی دیگر کمتر شرق شناسی را می‌توان یافت که در مورد حرکت امام حسین(ع) به فرمایشات وصحبت‌های ایشان استناد کرده باشد ودر مواردی امام حسین (ع) را جنگ طلب معرفی کرده‌اند وازاقدامات صلح طلبانه وانسان دوستانه ایشان سخنی به میان نیاورده‌اندوحتی برخی مستشرقان عاشورا را روز تولد شیعه دانسته اند. از طرفی با توجه به تغییروتحولاتی که در عرصه فرهنگ صورت گرفته و می‌گیرد گرفتار نوعی درجا زدن شده وفضای شفافی از این حادثه عظیم تاریخ اسلام ارائه نمی‌شود هر چند مستشرقین زیادی ازملیت‌های متفاوت در مورد امام حسین(ع)اظهار نظر کرده ویا صاحب آثارهستند. شرق شناسی درانگلیس از قرن هفدهم میلادی و به‌ویژه درزمینه مطالعه شریعت اسلامی آغاز شده است. عده‌ای از صاحب نظران معتقدند شرق شناسی انگلیسی پوششی برای اهداف سیاسی ونظامی وجاسوسی بوده و عده‌ای از مستشرقان درلباس سیاست‌مدار یا نظامیان درخدمت دولت بریتانیا قرارگرفتند به طوری که دولتمردان انگلیسی پیش از هر تصمیم درباره شرق با مستشرقان مشورت می‌کردند، اما در آلمان به دلیل فراهم نیامدن شرایط سیطره آلمان برکشورهای شرقی ودور بودن مطالعات شرق شناسی این کشور از انگیزه‌های استعماری، لذا مطالعات شرق شناسان این کشور ازدقت،عمق وبی طرفی بیشتری برخوردار است، پژوهش حاضر به دنبال آن است که پس از بررسی وتجزیه وتحلیل مشخص کند شباهتها وتفاوتهای مطالعه تطبیقی شرق شناسان آلمانی وانگلیسی درمورد قیام امام حسین (ع) چگونه است