جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از صحابه بزرگ و تاثیرگذار در گسترش اسلام ابوذر غفاری است. این صحابه که زود هنگام دعوت رسالت را پذیرفت در عصر نبوت و امامت همراه با پیامبر و امام در دفاع از اسلام و ترویج سنت رسول الله همت گماشت و نقش تاریخی خود را به نیکی ایفا نمود.

رساله حاضر به منظور بررسی اندیشه ی عدالت صحابه پیامبر گرامی اسلام (ص) در یک مقدمه چهار فصل و نتیجه کلی مباحث تهیه تنظیم گردیده است به این بیان که: در مقدمه به معرفی موضوع و اهمیت آن پرداخته شده است. و فصل حاوی مباحث کلی از قبیل پیشینه ای تاریخی موضوع، اشاره ای به تحقیقات انجام شده در این زمینه اهداف و فرضیه این تحقیق و نیز توضیح کلمات و اصطلاحات کلیدی این مبحث است. و فصل دوم به ریشه یابی این اندیشه اختصاص یافته روی اهداف و انگیزه های طرح این نظریه تکیه ی بیشتر شده است. در فصل سوم دیدگاهها و نظریات عمده در این موارد معرفی شده و فصل چهارم که خود دارای دو بخش است به نقد و بررسی ادله ای این نظریه اختصاص دارد: در بخش اول آیاتی از قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته که شامل آیات ستایشگر و نکوهشگر می شود. و در بخش دوم روایات مربوط به این بحث بررسی شده است. مهمترین اهدافی که برای رسیدن به آنها در این نوشتار سعی گردیده است.1- بیان عدم انطباق اندیشه مذکور با صریح قرآن کریم، روایات صحیحه موجود در منابع معتبر اهل سنت و نیز حقایق تاریخی مورد قبول آنها. 2- تبیین تناقص در مواضع هواداران این نظریه از جهات مختلف. 3-بررسی مفصل انگیزه ها و اهداف طراحان این اندیشه. 4-توجه به این نکته مهم که خوش بینی چشم بسته و بیش از حد به صحابه نه تنها به نفع اسلام و مسلمین نبوده و نیست که پیامدهای بسیار خطرناکی را در پی داشته و دارد.

معروف است که اهل‌سنت به عدالت هم? صحابه معتقدند؛ حال آنکه وحدت نظری وجود ندارد و در این زمینه دیدگاه‌های مختلفی ابراز داشته‌اند. از بین رفتن کتاب‌های معتزله و پراکنده شدن آنها و تسلّط فکری اشعری بر اهل‌سنت معاصر، باعث شده که دیدگاه‌های مختلف به فراموشی سپرده شود؛ حتّی در بعضی از کتاب‌ها ممکن است اتفاق امت اسلامی به عدالت هم? صحابه را نیز مطرح کنند؛ حال آنکه گروه‌های دیگری مانند شیعه، معتزله و ... چنین اعتقادی ندارند. برای بررسی عدالت صحابه و شناخت میزان ایمان آنها قرآن، سنت و تاریخ گواهان خوبی می‌باشند؛ که ما در این پژوهش بیشتر به بررسی آیات جهاد بر اساس سیر تاریخی وقوع جنگ‌ها می‌پردازیم؛ چون جنگ یک حادثه سنگین و دارای مشکلات فراوان است و در آن زمان، باطن اشخاص ظاهر می‌گردد و مراتب حقیقی افراد در پذیرش اوامر خدا و پیامبر (ص) روشن می‌گردد و منافقین و مومنین ضعیف‌الایمان از اشخاص مقاوم و راسخین در ایمان و عقیده جدا می‌شوند.کلید واژه‌ها: عدالت، ، آیات جهاد، مومنین، منافقین، ضعیف‌الایمان

این تحقیق بر آن است که با مراجعه به آیات نورانی قرآن کریم و دیگر منابع معتبر اسلامی « عدالت صحابه » را مورد تحلیل و بررسی کامل قرار دهد. در ابتدا ضمن بیان روشنی از ابعاد مختلف مسأله با استناد به آیات، ضرورت این تحقیق اثبات گردیده است و برای رسیدن به هدفهای تحقیق اهدافویژه ای شامل: بررسی معنای صحابه و عدالت از نظر لغوی و اصطلاحی، بررسی عدالت صحابه از دیدگاه آیات قرآن و سپس بررسی عدالت اصحاب از دیدگاه احادیث و روایات و معرفی برخی از اصحاب پیامبر اکرم* که به تصریح آیات و روایات عادل نبوده اند طراحی گردیده است. برای رسیدن به اهداف مذکور سوالاتی به شرح زیر مطرح شده: صحابی به چه کسی می گویند؟ آیا صحابه مورد نکوهش خداوند و پیامبر* قرار گرفته اند؟ دلایل معتقدان به عدالت کل صحابه چیست؟ دلایل معتقدان به عادل نبودن برخی از اصحاب چیست؟ با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود روش تحقیق توصیفی - تحلیلی برای انجام تحقیق برگزیده شده است. پس از گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها نتایج ذیل بدست آمد: صحابی کسی است که پیامبر* را ملاقات کرده و به او ایمان آورده و با اعتقاد به اسلام از دنیا رفته است، یعنی همان کسانی که ملازمت و همراهی آن حضرت را اختیار کرده اند و بعد از پیامبر* مبلغ سیره و سنت پیامبر* بودند ولی مطلبی که باید متذکر شویم این است که صحابیان پیامبر* بنا به گزارش تاریخ نویسان و کتب رجالی بالغ بر صد هزار نفر بوده اند که همگی نتوانستند پیوسته و دائم همراه حضرت باشند و برخی فقط برای حفظ جان و موقعیت خود تظاهر به اسلام و همراهی با پیامبر* نموده اند و برخی مرتکب گناهانی از قبیل: فسق، فرار از جنگ و جهاد، نقض عهد با خدا و رسولش، افشا کردن اسرار پیامبر* و بر خورد نادرست با آن حضرت، ارتداد و نفاق و ... شده اند که همگی دال بر این است که نمی توان به همه آنها اعتماد کرد و همه را عادل دانست. ولی اهل سنت بدون توجه به موارد فوق الذکر، به عدالت کل اصحاب عقیده دارند و هر گونه تهمت و ذکر گناهی برای یکی از اصحاب را کفر و خروج از اسلام می دانند. در مقابل شیعه می گوید با این که صحابی بودن یک افتخار است اما نمی توان فضیلت عدالت را برای همه آن ها مطلق و عام در نظر گرفت. هر یک از این دو گروه به آیات و روایاتی استناد کرده تا باور خود را اثبات کنند که در طی این رساله تمامی ادله قرآنی و روایی مطرح و به دور از هر گونه غرضی مورد بررسی قرار گرفته است.

در این نوشتار، دیدگاه‌های مختلف در مورد "جمع و تدوین قرآن کریم از منظر شیعه و اهل سنت" مطرح شده و برخی از دیدگاه‌ها در این زمینه نقد و ارزیابی گردیده است. نویسنده در چهار فصل، پس از طرح این دیدگاه‌ها؛ دلایل قائلین هر یک از این دیدگاه‌ها را نیز منعکس نموده است. وی نخست، به بیان مفهوم لغوی و اصطلاحی قرآن و لغت "جمع" پرداخته و ضمن بیان کاربردهای جمع؛ محورهای جمع قرآن کریم، مانند گزینش واژگان و ترکیب آن‌ها، تنظیم آیه‌ها در ضمن سوره‌ها و تنظیم سوره‌ها در ضمن مصحف شریف از سوی جمع‌آوری کنندگان و کاتبان قرآن را شرح نموده است. نقد و ارزیابی دیدگاه‌های مفسران و مورخان شیعه و اهل سنت در مورد توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها و در نتیجه ترکیب فصلی قرآن کریم؛ اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها و آیه‌ها و یا توقیفی بودن در بخشی و اجتهادی بودن در بخش دیگر، ترتیب سوره‌ها و جمع‌آوری قرآن و بررسی دلایل مبتنی بر هر یک از این دیدگاه‌ها، بخش دیگری از مطالبی است که در این نوشتار ارائه شده است. نویسنده در ادامه، دلایل قائلان به جمع‌آوری قرآن، در زمان پیامبر اسلام و دیدگاه‌هایی مبتنی بر جمع قرآن در زمان صحابه آن حضرت را مطرح نموده و به داوری درباره این دیدگاه‌ها و بیان قول مختار خویش مبنی بر جمع‌آوری و تدوین کامل قرآن در زمان حیات رسول خدا( پرداخته است. از نظر نویسنده، اگر به تدوین و ترتیب سوره‌ها در زمان پیامبر اسلام(ص) قائل نباشیم، در مورد هویت قرآن، از جمله تحریف آن دچار ابهاماتی متعدد می‌شویم که این امر باعث تقدس‌زدایی از ساحت قرآن و بی‌اعتباری این کتاب بزرگ آسمانی می‌شود و در نتیجه قرآن که قطعی الصدور است، مانند روایات به منبعی ظنی الصدور تبدیل می‌گردد.

بدون تردید یکی از وقایع موثر ومهم در تاریخ اسلام و تاریخ ایران اسلامی زندگی پیامبر (ص) قبل از بعثت و بعد از بعثت که : الف :در مکه ، ب – در مدینه مربوط است که مطالعه زندگی پیامبر (ص)در ابعاد گوناگون آن به زندگی مذهبی ،سیاسی ، اجتماعی بر میگردد . و اینکه در مدت 23 سال نبوت و رهبری و راهنماییاصحاب ویاران شایسته ای در کنارش بوده اند که در شرایطی با کمک و مشورت آنها چه در زمینهاداره جامعه و چه در زمینه شرکت در عزوات و سریه ها آنها نقش مهم و موثر داشته اند لذا پژوهشگر بر آن شد با تحقیق و بررسی زندگی و نقش صحابه ی جوانی باشد که در آن دوران جاهلیت عرب ، چگونه به اسلام ایمان آوردند و در کنار پیامبر(ص) نقش آفرینی کردند و پیامبر (ص) با دادن مسئولیت های حساس و کلیدی به صحابه جوان در آن دوران برای اداره جامعه اسلامی بوده است .در این تحقیق سعی خواهد شد تا با بررسی ومطالعه زندگی صحابه جوان و نقش سیاسی و اجتماعی آنها از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

پژوهش حاضر موضوع «سیر تحول نقش صحابه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تا آغاز حکومت حضرت علی علیه السلام» را مورد بررسی قرار داده است. برای تشریح این موضوع از روش توصیفی- تاریخی استفاده شده و به ارزیابی این مسئله پرداخته که نقش صحابه و افراد صاحب نفوذ و تأثیرگذار در تغییرات و تحولات جامعه، چگونه بوده و آنان چه جایگاه و تأثیری بر روند تحولات جامعه صدر اسلام داشته اند. برای رسیدن به پاسخ مناسب در رابطه با این مسائل، با توجه به این نکته که این پژوهش به صحابه، به عنوان کارگزاران جامعه می‌نگرد، و نیز با توجه به پیشینه و معیارها و ویژگی‌های آنان در دوران جاهلیت، تلاش می‌شود تا عملکرد صحابه در سه حوزه فرهنگی و اجتماعی، سیاسی و نظامی، و حوزه اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. با مد نظر قرار دادن این فرضیه که نقش و عملکرد برخی صحابه در تغییرات و تحولات جامعه بعد از پیامبر(ص)، در جهت مخالف ارزش‌های اسلامی نسبت به عصر پیامبر(ص) بوده است، سعی شده تا نقش و جایگاه صحابه در مقطع زمانی مذکور، بررسی شود و بدین ترتیب سیر تحولات ناشی از عملکرد، و نیز سهم آنان در تغییرات و تحولات جامعه روشن گردد. لذا در سه حوزه مذکور، شاخصه‌های تغییر و تحول جامعه صدر اسلام در جهات مثبت و منفی مورد توجه قرار گرفت. با توجه به متون تاریخی و روایی این نتیجه به دست آمد که صحابه پیامبر(ص) بر اساس ارزش‌ها و شاخصه‌های اسلامی نظیر؛ سبقت در اسلام، سبقت در ایمان، هجرت، جهاد در راه خدا و... توانستند عوامل تعیین کننده در تحولات جامعه محسوب شوند و با تکیه بر رهبری الهی و ایمان و عقیده بر مبنای تعالیم قرآن کریم و سیره پیامبر(ص) جامعه ای اسلامی و حکومت دینی را پایه گذاری نمایند و در گسترش آن نقش بسزایی ایفا نمودند. ولی بروز برخی رفتارهای جاهلانه و غیر اسلامی از همان زمان پیامبر(ص)، در نهایت بازگشت صحابه به ویژگی‌ها و معیار‌های دوران جاهلیت و تعصبات ناشی از آن را آشکار نمود. چنان که رجوع به گذشته، پس از پیامبر اسلام (ص) به اوج خود رسید و عملکرد آنان موجب تحولات عمیقی در زمینه‌های مختلف جامعه گردید.

احادیثی با موضوع ارتداد صحابه در صحیحین آمده است. نظر به حساسیت مفهوم ارتداد فقهی و همچنین کاربرد این مفهوم درباره صحابه بررسی دلالی روایات با نظر به آراء شارحان اهل سنت امری ضروری به نظر می رسد. همچنین تعارض این روایات با ادله عدالت صحابه اهمیت آن را دوچندان می نماید.در پژوهش حاضر ضمن بررسی مفهوم ارتداد و صحابه این نتیجه حاصل شد که ارتداد دارای دو معنی اصطلاحی و لغوی است که در زبان عرب، آیات و روایات هر دو معنی به کار رفته است. کاربرد معنی لغوی در بحث جاری می تواند مفهوم فسق و نه کفر را برای اصحاب اثبات نماید. صحابی نیز به معنی فردی است که با پیامبر به مقداری معاشرت نماید که از دید عرف به او معاشر بگویند. نیز در بررسی آراء اهل سنت توجیه های آن ها در دو زمینه خلاصه گشت. زمینه اول که شامل دوازده نظر است، وجوه معنایی کفر و زمینه دوم که شامل نه نظر است مصداق اصحاب در روایات ارتداد است. همچنین در بررسی معیارهای تعیین قلمرو مرتدان فزونی حجم مرتدان و شمول این روایات بر برخی از بزرگان مهاجر و انصار دانسته شد.سپس به بررسی پیش فرض های شارحان اهل سنت پرداخته شد که دو موضوع ارتداد در معنی لغوی و اصطلاحی و عدالت صحابه مورد بررسی قرار گرفت که در نتیجه امکان معنی لغوی ارتداد به معنی فسق مورد تایید و عدالت صحابه مورد نقد قرار گرفت. نهایتا با بررسی توجیه های اهل سنت مشخص گشت که کفر در روایات ارتداد مرادف با ضلالت است. هم چنین درباره مصداق اصحاب در روایات ارتداد می توان این روایات را شامل کسانی دانست که به نوعی دارای انحراف گشته اند. این دسته می توانند از اصحاب معروف و برجسته نیز باشند که مبتلا به ارتداد، انجام کبیره، نفاق یا بدعت گشته اند.

سیر تدوین تاریخ حدیث اهل سنت با نگارش صحاح ستّه به اوج شکوفایی خویش رسید و در این میان کتاب «الجامع الصحیح» محمد بن اسماعیل بخاری از اهمیّت و جایگاه والایی برخوردار می باشد. با توجه به اهمیّت کتاب صحیح بخاری، در این پژوهش سعی شده است با روشی توصیفی _ تحلیلی، احادیثی از مجموعه احادیثِ صحیح بخاری در بوت? نقد و واکاوی قرار گیرد که، ابوعبدالله بخاری در مدح و ستایش صحابه کبار: علی بن أبی طالب (ع)، ابوبکر، عمر بن خطاب و عثمان بن عفان، گردآورده است. بررسی این احادیث دیدگاهی نسبتاً کلی و جامع نسبت به صحت و سُقم و کیفیت احادیث «الجامع الصحیح» به دست خواهد داد. با پژوهش انجام یافته تمامی سلسله اسنادی که بخاری حدیث را بدان طرق نقل کرده است، به لحاظ علم رجال و مصطلح الحدیث مورد بررسی قرار می گیرد، همچنین حدیث به لحاظ علم فقه الحدیث، با توجه به: شرح لغات حدیث، بیان حدیث در جوامع روایی دیگر، توجه به صدر و ذیل حدیث، توجه به اضطراب روایت و... به صورت مفصّل بحث شد.

در این تحقیق به تحلیل و بررسی مواضع سیاسی صحابه در فاصل? دو واقعه تأثیرگذار در صدر اسلام یعنی غدیر و سقیفه پرداخته شده است. مبحثِ اصلی تحقیق چگونگی و عللِ چرخش موضعِ سیاسی صحابه از غدیر که قبول جانشینی حضرت علی(ع) و بیعت با او تا سقیفه که شکستن بیعت و تعیین ابوبکر به عنوان خلیفه بود. در باره این موضوع به وقایعی مهمی چون تحلیل مواضع صحابه در غدیر، نماز ابوبکر، مخالفت با سپاه اسامه، مخالفت با مکتوب کردن وصیت پیامبر در آخرین لحظات عمر و همچنین مواضع صحابه از انصار و مهاجرین در سقیفه و رویکرد آنها در قبالِ جانشین پیامبر که بازگشت به تعصبات قبیله ای دورانِ جاهلیت بود، پرداخته می شود. به همین لحاظ و بخاطر اهمیت موضوع در این تحقیق با تحلیل و بررسی مواضع صحابه موافق و مخالف به چرخشِ سیاسی صحابه مهم در فاصل? غدیر تا سقیفه پرداخته شده است.