جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعبیرات کنایی یکی از جلوه های زیبایی سخن و هنر سخنور است و صاحبان هر زبان به کمک تصویرهایی که از خلال کنایات پدید می آید، بر قدرت نفوذ و اثربخشی کلام خویش می افزایند. نصوص نهج البلاغه مشحون از این گونه تعبیرات است و یکی از چالش های ترجمه عبارت های آن، برگردان کنایات آن به زبان فارسی است؛ زیرا در میان انواع ترجمه های معنایی یا ارتباطی که مترجمان برای عبارات کنایی به کار برده اند، نارسایی هایی به چشم می خورد که محل تامل است و جای نقد دارد. در این مقاله به اقتضای مجالی که فراهم است، تعدادی از این قبیل ترجمه ها بررسی و در نهایت، پیشنهادهایی ارائه شده است. بدان امید که این تلاش مختصر درآمدی بر بررسی و نقد ترجمه همه کنایات نهج البلاغه باشد و بر غنای این بحث بیفزاید.

با توجه به اینکه مهمترین هدف از به کارگیری زبان، نقش ارتباطی آن است، در تحلیل هر کلامی باید به تمامی عواملی که در شکل گیری پیام آن کلام موثرند، توجه کرد. در ترجمه نیز با توجه به نقش اساسی کلام و هدف از ترجمه، باید عوامل شکل دهنده پیام کلام در زبان مبدأ و معادل های آن درزبان مقصد مورد بررسی قرار گیرد. یکی از مهمترین عوامل شکل دهنده پیام هر کلامی ساخت های نحوی زبان است،لذا در ترجمه از هر زبانی به زبان دیگر یکی از پیش نیازها، تحلیل مقایسه ای میان ساخت های نحوی دو زبان است. در ترجمه قرآن از عربی به فارسی، تاکنون پژوهشی فراگیر و در خور این موضوع صورت نگرفته است. این نوشتار گامی است برای پژوهش های عمیق تر در این زمینه.

شعر فارسی، از اوایل سده سوم هجری، در قالب عروض عربی سر برآورده و در ترکیب هایی ساده و نسبتا ابتدایی و مضامینی گاه بسیار ناپخته این سو آن سو پراکنده شد. مقاومت و سپس پویایی این شعر نو پا، در برابر شعر استوار و دیرپای عربی که آبشخور شعر جاهلی و به خصوص قرآن کریم سیراب می شد، خود پدیده ای ست شگفت آور. پیداست که سخن سرایان ایرانی - تقریبا همه بدون استثنا - بر زبان و شعر عربی آگاهی تمام داشتند و لاجرم در سروده های خویش از آن تاثیر می پذیرفتند.اما شعر فارسی به سرعت نضج یافت شاعران اندک اندک دست به نوآوری زدند و نکته هایی یافتند که گاه در شعر عرب، مانند نداشت. پس آنگاه این سوال مطرح می شود که آیا شعر عربی در این هنگام از فارسی تاثیری پذیرفته است یا نه.ما در منابع خود تعدادی شعر یافته ایم که بنا بر تصریح مولفان، ترجمه اشعار فارسی بوده است.از این میان، آن دسته از اشعار را که معادل فارسی شان یافته شده (به استثنای یک مورد) برگزیده در اینجا نقل کرده ایم.

در دوره حاکمیت صفویان اقدامات گوناگونی برای ترویج و تثبیت مذهب تشیع در ایران انجام شد که یکی از آنها ترجمه متون عقیدتی و دینی شیعه به زبان فارسی، با هدف عمومی سازی فرهنگ تشیع بود. دراین راستا، تعدادی ازکتب سیره و مناقب امامان نیز به قلم برخی مترجمان و نویسندگان به فارسی برگردانده شد که در بین آنها کشف الغمه فی معرفه الائمه، اثر علی بن عیسی اربلی بیشتر مورد توجه مترجمان قرار گرفت؛ به طوری که چند برگردان فارسی همزمان از آن پدید آمد. این ترجمه ها گرچه به ارتقای سطح علمی عمومی شیعیان کمک می کرد، ولی به سبب اموری، همچون حذف اسناد روایات و یا گرایش به ادبیات حماسی، مشکلاتی نیز به همراه داشت که مهمترین آنها کاسته شدن از ارزش عملی کتابهای مورد نظر بود.

این مقاله در دو بخش مجزا ولی مرتبط با هم، نقش استعاره در زندگی و مشکلات احتمالی ترجمه استعارات را به اختصار بررسی می کند.بخش نخست که اساسا مبتنی بر نظریات لیکاف، در کتاب استعاراتی که با آنها زندگی می کنیم، می باشد، نشانگر این امر است که نظام تصوری زندگی ما استعاری است و تعبیرات استعاری ما بر اساس این نظام شکل می گیرند و مثالهایی از زبان فوتبال، به عنوان محبوبترین ورزش ایران و جهان آورده شده که به خوبی موید این نظریه است. در تمامی این مثالها تصور استعاری این است که فوتبال یک جنگ است و تعبیرات استعاری ناشی از این تصور نیز از طریق مثالهای مرتبط بیان شده است و از آنجا که زبان فوتبال جز لاینفک زبان زندگی روزمره می باشد، به جاری بودن استعاره در زندگی واقف می شویم.در بخش دوم ضمن بررسی تقسیم بندی استعارات از دیدگاه نیومارک در می یابیم به همان اندازه که ترجمه بعضی استعارات، مانند استعاره های قالبی مشکل و در بعضی موارد غیرممکن به نظر می رسد، ترجمه استعارات ابداعی ساده است و در ضمن استعاره جدیدی، به نام استعاره نو، جدا از تقسیم بندی نیومارک معرفی می شود و تمامی این موارد با نمونه هایی از ترجمه اشعار سهراب سپهری توسط مسعود فرزان و دانشجویان درس کاربرد اصطلاحات در ترجمه نگارنده همراه می باشند.

مترجم اولین فردی است که از سوی یک جامعه زبانی مشخص با نشانه های زبانشناختی، با جنبه های اجتماعی و فرهنگی زبانی که در حال ترجمه است، مواجه می شود و در انتقال تصویرهای ذهنی و مفاهیم شاعرانه نقش اساسی ایفا می کند. او باید با روش خود حتی الامکان دو جهان بینی متفاوت از هم، یعنی جهان هایی را که به واسطه دو زبان و عناصر وابسته به آنها ایجاد می شوند، به همدیگر نزدیک سازد. اگر با طرفداران تفکر ترجمه ناپذیری متون ادبی یا با نظریه پردازانی که ترجمه را پیشاپیش خیانت قلمداد می کنند، همراه شویم و این اعتقاد را داشته باشیم که ترجمه به معنای تغییر دادن نشانه ها و شکل کلمات از زبانی به زبان دیگر است، در این صورت کار مترجم بسیار سخت خواهد بود چرا که نشانه ها و تفسیر آنها در فرهنگ ها، بسیار متفاوت بوده و تطابق کامل آنها با همدیگر ناممکن خواهد بود. اما اگر با برخی از زبان شناسان و نظریه پردازان ترجمه مانند مونن و نیدا همراه شویم و به این امر اعتقاد داشته باشیم که در زبان های متفاوت یک نوع اشتراکات و کلیت های مشابه وجود دارد که می توانند کار مترجم را تسهیل کنند و او را از قید نشانه های زبانی برهانند، کار مترجم هموار خواهد شد و ترجمه پذیری متون نیز محقق خواهد گردید. چنین ترجمه ای یک ترجمه تقابلی بین مترجم از یک سو و اشتراکات زبانی و کلیت های مشابه در زبان مبدا از سوی دیگر خواهد بود. برای اثبات نظریه روش تقابلی در ترجمه و برای ارائه مثال های ملموس در این زمینه، روش تجربی خویش را در قالب مثال در ترجمه چهار جلد کتاب متفاوت از فرانسه به فارسی مطرح خواهم کرد.

این مقاله به بررسی رابطه بین ترجمه و متن اصلی در ترجمه ژان ژیونو با مشارکت لوسین ژاک و جان اسمیت از اثر معروف انگلیسی زبان موبی دیک می پردازد. در این مقاله می بینیم که به هنگام برگردان یک نوشته به زبان دیگر چگونه میل به نوشتار در مترجم ظهور می کند. آیا یک مترجم خود را در افق دید نویسنده اصلی قرار می دهد یا افق دید خود را بر متن ترجمه شده تحمیل می کند؟ ژیونو خود معتقد است که به هنگام ترجمه این کتاب به شدت تحت تاثیر آن قرار گرفت. در حالیکه افق دید این کتاب کاملا متفاوت از افق دید ژیونوست و به عکس تاثیر خود را در آثار لوسین ژاک به جا گذاشته و در آثاری چون نبرد کوهستان، درود بر ملویل، پاره هایی از بهشت، رنگ و فضای کتاب موبی دیک را می بینیم.

به هنگام ترجمه یک متن چه چیزی از متن را ترجمه می کنیم؟ این پرسش کمی بی معنی به نظر می رسد. ولی ترجمه متن، همه متن و به نوعی هیچ چیز دیگر مگر متن، یعنی ترجمه سویه شفاهی متن همان گونه که هانری مشونی به آن اشاره می کند، یعنی فرافکنی از آنچه دغدغه خاطر مترجمین است، فرافکنی از زبان مقصد/مبدا، ترجمه شدنی/نشدنی، از قالب/محتوی و... به هنگامی که نقد جامعه شناختی، مفاهیم و نظرات خود را در مورد تفسیر و ترجمه متن اعمال کرد، رعایت همگونی درونی متن را مد نظر داشت تا قابلیت پذیرش متن را توسط جامعه حفظ کند، یعنی جامعه متنی. بدین معنی که از متن آغاز کنیم، در درون متن بمانیم و تمام ابعادش را باز کنیم و قابلیت ترجمه اش را به حد اعلی برسانیم.