جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیش از ۱۵۰ سال است که مستشرقان به تحقیق و پژوهش و اعلام دیدگاه در زمینه مهدویت و موضوعات مربوط پرداخته‌اند. این تحقیقات که با گذر زمان با فراز و فرود و ویژگی‌های خاص هر دوره همراه بوده است؛ تا زمان معاصر ادامه دارد. تحقیق پیش­رو که با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه بررسی و تحلیل دیدگاه‌های بیش از ۲۰۰ مستشرق دو سده اخیر در یک رساله دانشگاهی تنظیم شده؛ درصدد احصا و معرفی مهم‌ترین اشکالات و آسیب‌‌های تحقیقات مستشرقان در عرصه مهدویت‌پژوهی، به ویژه در دوره معاصر است. براساس نتایج این پژوهش، نگاه یکسویه یا مبتنی بر پیش‌فرض‌ها، پایه‌ریزی ناصحیح سامانه فکری، استفاده غیرصحیح از منابع اسلامی و شیعی، اتخاذ رویکردها و روش‌های نامناسب با موضوع و در نهایت، کلی‌نگری یا جزئی‌نگری ناهمگون و بدون لحاظ اولویت‌ها در عرصه‌های مختلف مبانی، منابع، رویکرد یا گزینش موضوعات؛ اصلی‌ترین نقایص و آسیب‌های مستشرقان فعال و صاحب دیدگاه در موضوع مهدویت شمرده شده است.

قرآن کریم به عنوان شریعت جهانی در محیطی بر قلب پیامبر اعظم محمد مصطفی(ص) نازل شد که ادیان بسیاری اعم از یهودیت، مسیحیت، مجوسیت و صابعیت پیش از نزول قرآن مطرح بوده و پیروان بسیاری داشتند. از‌ ‌این رو پیامبر اکرم(ص) گذشته از تخاطب با مشرکان و در اصلاح‌ اندیشه‌های رایج در میان پیروان‌ ‌این ادیان کوشش بسیاری داشته و‌‌ آیات بسیاری از قرآن کریم نیز با همین هدف نازل شده است. به دنبال‌ ‌این معنا باب گفتگو در میان پیروان قرآن و دیگر ادیان توحیدی بازگردید و همواره‌ ‌این معنا در تاریخ اسلام جریان داشته و دارد. برخی از هواداران‌ ‌این ادیان نیز پس از مبارزات کلامی، به اسلام و قرآن ‌‌ایمان آوردند و مسلمان شدند و بسیاری نیز به عناد خود ادامه و بر ضد اسلام اقدامات خصمانه‌‌ای انجام دادند، از جملة‌ ‌این مواضع خصمانه‌ ‌این اتهام است که پیامبر اکرم(ص) از یهودیت و مسیحیت خبری نداشته جز آنچه از خود آنها در مکه و مدینه شنیده است و متأسفانه مشرکان متعددی به‌ ‌این فضا دامن زده‌اند و حال آنکه قرآن کریم خود را مهیمن بر تورات و انجیل می‌‌داند و متعرض خطاهایی است که مسیحیت و یهودیت از آن خبر نداشته‌اند از‌ ‌این رو دانشمندان اسلامی‌‌همگی بر‌ ‌این اعتقادند که اگرچه اشتراکاتی در بین ادیان ابراهیمی‌ ‌و کتب مقدس آنان وجود دارد اما قرآن کریم صراحتاً خود را «مُهَیْمِن» بر آنان معرفی نموده و نه تنها قرآن و پیامبر(ص) متأثر از اهل کتاب و آموزه‌‌های آنان نبوده بلکه بسیاری از اعتقادات آنان توسط قرآن و پیامبر(ص) باطل شمرده شده و کتب مقدس نزد آنان نیز محرّف نامیده شده است.آنچه ضرورت‌ ‌این مقاله را آشکار می‌‌نماید‌ ‌این است که‌ ‌این‌‌گونه نظریه پردازی‌‌ها خصوصاً با رنگ و لعاب قرآنی، می‌تواند مبنا و بستری برای پژوهش‌‌های دیگر پژوهشگران، مردم عادی علاقه‌‌مند به شناخت از اسلام در زمان کنونی و حتی در نسل‌‌های‌آینده قرار گیرد لذا عدم واکنش یا عدم توجه دانشمندان نسبت به بررسی و نقد‌ ‌این آثار علمی، به‌ویژه از دیدگاه اسلام ناب شیعی در موضوع شبهه اقتباس قرآن از اهل‌‌کتاب، می‌‌تواند در‌ ‌این میدان فراخ بلامنازع آثار مخرب و زیان‌‌باری را متوجه اسلام و آموزه‌‌های قرآنی نماید. در‌ ‌این مقاله سعی بر آن است که پس از استحصال آرای مستشرقان و مشخص نمودن مرزبندی موضوع مذکور ضمن بررسی و نقد آن آراء از منظر مکتب تشیع به تأثیرپذیری برخی از‌ ‌این آراء از منابع غیرمعتبر اسلامی‌ ‌و برداشت‌های ناتمام و ناصحیح آنها به‌ویژه از قرآن با تأکید بر اقتباس از مصادر کتبی و شفاهی اهل کتاب اشاره نماییم.

دیدگاه سیاسی مستشرقان آلمان و انگلیس نسبت به مکتب عاشورا دارای نوسانات و چالش های فراوانی است. آلمان و انگلیس به عنوان سردمداران اسلام شناسی به طور عام و عاشورا پژوهی به طور خاص، تلاش کرده اند شخصیت، اهداف و دستاورد های قیام امام حسین (ع) را مادی گرایانه و فارغ از مذهب، مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. با توجه به اینکه جهان اسلام و منابع موجود از ابتدا در سیطره جماعت اهل سنت بوده، و منابع شیعه تحریف یا کمتر بدان اعتماد شده، عمدتا شاهد نتایج مغرضانه و کمتر منصفانه بوده ایم. از یک سو مستشرقان به امام حسین (ع) به عنوان یک اپوزیسیون حکومت مرکزی و دارای اندیشه ضد سکولار نظر دارند، و اندیشه های اعتقادی و دینی او را خلط در آراء سیاسی و اقتصادی می کنند؛ از طرفی تعداد اندکی از مستشرقین موفق شده‌اند که تحت تاثیر عواطف شخصی، ملی و مذهبی واقع نشوند و این نهضت را صرفا از نظر علمی مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مواضع سیاسی مستشرقین آلمان و انگلیس درباره واقعه عاشورا و مطالعه بنیاد فکری و رویکرد عملی آن ها می باشد. در این تحقیق با رویکردی تحلیلی و تبیینی درصدد پاسخ به این سئوالات هستیم که: برداشت سیاسی مستشرقان آلمان و انگلیس از واقعه کربلا چگونه بود؟ مبانی فکری عاشورا پژوهی از بُعد سیاسی چگونه بوده است؟ فرض غالب بر این است که مستشرقین آلمان و انگلیس با توجه به وجود پژوهشگران برجسته و پژوهشکده های فراوان اسلامی- شیعی، سعی کرده اند بُعد اعتقادی نهضت کربلا را تحت شعاع سیطره سیاسی قرار دهند.

دو مسئله تحریف و اختلاف قرائات قرآن، از مسائلی است که از سده­های نخستین اسلامی، گفتگوهای فراوانی بین محققان قرآنی را برانگیخته است؛ از سویی وجود روایات ضعیف در کتاب­های فریقین، توهم وجود تحریف در قرآن را ایجاد کرده است. از سوی دیگر، به خاطر پیوند تنگاتنگی که ببین تحریف و اختلاف قرائت وجود دارد، قرائت­های مختلف از قرآن، به مسئله­ی تحریف قرآن دامن زده است. مستشرقان برای نشان دادن روند بشری شکل­گیری قرآن، اقدام به تاریخ‌نگاری قرآن نموده و دراین‌بین به اختلاف قرائات و تحریف قرآن اهمیت فراوانی داده­اند. این قلم در پی آن است که با بهره­گیری از روش کتابخانه­ای و به طریق تحلیلی ـ توصیفی نشان دهد که اختلاف قرائات در کنار انگیزه­ها و روش­های تحقیقی خاورشناسان، در شکل‌گیری توهم وجود تحریف قرآن تأثیر به‌سزایی داشته است.

مطالعات دین‌پژوهی در قرون اخیر، به‌ویژه در مراکز آکادمیک غربی به سوی استفاده از روش‎های پژوهش در علوم انسانی و تجربی میل داشته است. رویکرد جامعه‎ شناختی یکی از روش‏ هایی است که در مطالعات ادیان به کار گرفته می‏شود. برداشت اولیه از این مفهوم به‎کارگیری آنها در مطالعات مردم‏شناختی و جوامع اسلامی است؛ اما غربیان این روش‏ها را فراتر از جوامع در مطالعه متون دینی هم به کار گرفته اند. حدیث شیعه با اینکه بسیار با تأخیر موضوع مطالعه مستشرقان واقع شد، در برخی آثار با این رویکرد بررسی شده است. این پژوهشگران منابع حدیثی شیعی، بسترهای تدوین، تطور یا جعل حدیث را بررسی کرده‌اند. در این میان سه محور بررسی کاربست نظریات مردم‌شناسی، جامعه‌ شناسی معرفت و پدیدارشناسی قابل بازشناسی است. این مقاله در صدد است به بررسی آثاری بپردازد که با این روش به مطالعه حدیث شیعه پرداخته‌اند. رویکرد مقاله در مطالعه این آثار توصیفی- تحلیلی است.