جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان تحقیق بررسی مبانی، قواعد و روش تفسیری تفسیر الکوثر را انتخاب کردیم ودر این پایان‌نامه، ابتدا به بررسی مبانی تفسیری تفسیر الکوثر را پرداخته ایم و ذیل این عنوان وحیانی بودن قرآن، انسجام قرآن، امکان و جواز تفسیر قرآن ، جامعیت و جاودانگی و حکیمانه بودن و۔۔۔، را نوشتیم و سپس قواعد تفسیری مانند جری و تطبیق ، پرهیرز از تفسیربالرای ، ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات در تفسیر، توجه به ظاهر و باطن قرآن را بررسی کردیم. همچنین روش تفسیری شیخ محسن علی نجفی که ترکیبی از تفسیر روایی، اجتهادی، عقلی و تحلیلی است، تحلیل وبررسی کردیم. بخاطر اینکه تفسیر قرآن کریم از مهم‌ترین عرصه‌های مطالعات دینی در جهان اسلام به شمار می‌رود. در این میان، تفسیر الکوثر تألیف علامه شیخ محسن علی نجفی، از تفاسیر برجسته شیعه در شبه‌قاره هند محسوب می‌شود که با رویکردی علمی، اجتهادی و روایی به تحلیل و تبیین آیات قرآن پرداخته است. این پژوهش با هدف بررسی مبانی، قواعد و روش تفسیری تفسیر الکوثر انجام شده و تلاش دارد تا ضمن تبیین جایگاه این اثر در میان تفاسیر معاصر، به تحلیل روش‌شناسی مفسر در فهم و تبیین آیات بپردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفسیر الکوثر ضمن وفاداری به میراث تفسیری شیعه، نوآوری‌هایی در زمینه استناد به منابع و تحلیل زبانی ارائه می‌دهد و می‌تواند الگویی برای پژوهش‌های تفسیری آینده محسوب شود.

در فرآیند شکل‌گیری تفسیر روایی، بررسی دقیق تفاسیر قرآن و مفسران حائز اهمیت است. در بررسی ابتدایی، تفسیر جامع البیان عن تأویل آیات القرآن طبری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار‌است، زیرا او به عنوان یک حدیث‌شناس خبره تفسیرش را در قالب یک تفسیر روایی ارائه کرده است، و همگان به اهمیت او و تفسیرش اذعان دارند. اما در میان کتب تفسیری، کتاب الکشف و البیان عن تفسیر القرآن اثر ابواسحاق ثعلبی که در قرون میانه اسلامی نگاشته شده است؛ دگرگونی‌های بنیادین در نگارش تفسیر قرآن ایجاد‌کرده که جایگاه ویژه این تفسیر را در شکل گیری تفسیر روایی و تکامل آن نشان می‌دهد. ثعلبی نگارش تفسیرش را در زمانی آغازمی‌کند که بعد از چهار قرن انس با قرآن در جامعه اسلامی، مطالعات قرآنی به آستانه بلوغ خود رسیده‌است. (ولید صالح، 2004) با رویکردی که ثعلبی در نگارش تفسیرش داشته تفسیر او از جمله تفاسیر اثرگذار است که متاسفانه در پژوهش‌های تفسیری مغفول مانده است و در کمتر پژوهشی به جایگاه این تفسیر پرداخته‌شده‌است. از باب نمونه، زمخشری در تفسیر الکشاف با تأثیر‌پذیری از ثعلبی احادیثی را در کتابش آورده، این در حالی است که تفسیر زمخشری از مشاهیر تفاسیر کلامی اجتهادی است. (صانعی‌پور، 1395) بنابراین تأثیرپذیری آن از ثعلبی نشان از اهمیت جایگاه ثعلبی در تاریخ تفسیر دارد. در ادامه بعد از معرفی ثعلبی، ابعاد دیگر اهمیت کتاب تفسیر او مورد بحث قرارخواهدگرفت.

انسان در زندگی خود بنا به اختلاف نظرات، به صورت بالطبع، بالإضطرار و یا بالإستخدام، نیازمند اجتماع است که این حیات جمعی پیوسته رو به تکامل و پیچیدگی میرود. به نظر میرسد تعابیری همچون مدنیت و تمدن حاکی از شکلی بلوغ یافته از زندگی اجتماعی بشر باشد، به گونهای که زندگی جمعی و فردی او را واجد جنبههایی پایدار در عرصههای گوناگون مادی و معنوی میگرداند. در فرهنگ اسلامی مفهوم تمدن موضوعی تازه نیست و گاه در کلام اندیشمندان مسلمان از آن با واژههایی چون «العمران» یا «الحضاره» تعبیر شده است (ابن خلدون، 1979، ج1، ص 371)، اما مفهوم جدید و اصطلاحی این واژه به علوم اجتماعی نوظهور غربی در دو قرن اخیر بر میگردد که از آن تعاریف گوناگونی ارائه شده است (ولایتی، 1382، ص27-25). صرف نظر از مناقشات و اختلافاتی که بین صاحب نظران در تعریف تمدن وجود دارد، اجمالاً میتوان گفت: «تمدن حاصل تعالی فرهنگی و پذیرش نظم اجتماعی است. تمدن خروج از بادیه نشینی و گام نهادن در شاهراه نهادینه شدن امور اجتماعی یا به قول ابن خلدون عمران یافتن است». (هموص21) و در توضیح رکن مهم آن یعنی فرهنگ نیز گفته شده است که: «فرهنگ مجموعه‌ای از سنت‌ها، آداب و اخلاق فردی یا خانوادگی اقوامی‌‌ است که پایبندی ایشان به این امور باعث تمایز آن‌ها از دیگر اقوام و قبایل می‌‌شود. به عبارت دیگر، فرهنگ مجموعه باورهای فرد یا گروهی خاص است و چون باورها ذهنی‌اند، پس فرهنگ جنبه عینی ندارد» (ولایتی، 1384، ص19). با این حال باید توجه داشت که فهم مفاهیمی همچون جامعه مدنی، تمدن و فرهنگ همچون مفاهیم عینی (انضمامی) نیست که فهم آن برای عموم ساده و صریح باشد، بلکه از مفاهیم انتزاعی هستند و ویژگی آنها این است که بسیار کشدار، نامشخص و لغزندهاند که گاه از آنها تعریف متعدد و گوناگونی که چندان با هم سازگار نیست ارائه شده است (مصباح یزدی، 1394، ص 61). گسترش اسلام در قرنهای نخستین پس از ظهور آن منجر به پیدایش تمدنی بزرگ گردید، به طوری که بخش عظیمی از تمدن امروزی عالم مرهون زحمات مسلمانهایی است که از تعالیم پیامبر اسلام (ص) الهام گرفته بودند (مصباح یزدی، 1386، ص382). بدون تردید در بین مذاهب اسلامی، تفکر شیعی با ویژگی‌ها و مبانی خاص خود به شکل‌گیری تمدن‌ بزرگ اسلامی کمک شایانی کرده است. این نقش، ریشه در آموزههای مذهب تشیع در حوزههای گوناگون کلامی، اخلاقی و حتی فقهی دارد، تا به آنجا که میتواند نوید بخش درخشش دوباره اسلام و تولد تمدنی نوین باشد. قطعاً چنین امری با شناخت و معرفی مؤلفههای تمدن سازی میسر است که به همت بلند عالمان شیعی در ادوار گوناگون از معارف عالی اسلام و تشیع عرضه شده است. علامه محمد تقی مصباح یزدی به عنوان یکی از متفکران برجسته و معاصر شیعه، اندیشه‌های عمیق و جامعی در زمینه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و اخلاقی ارائه داده است. اندیشههایی که مبتنی بر اصول عقلانی و فلسفی از یک سو و معارف ناب شیعی از سوی دیگر است. از ویژگیهای نظرات ایشان همسویی معارف عقلی با تعالیم وحیانی و در عین حال سازگار با یافتههای تجربی و زندگی طبیعی بشر است. هدف از این پژوهش مطالعه و بازخوانی آرای علامه مصباح یزدی پیرامون ظرفیتهای معارف شیعی در مسائل کلان سیاسی - اجتماعی است تا از رهگذر آن به این پرسش پاسخ داده شود که از دیدگاه ایشان اساسیترین مؤلفههای تمدن ساز در فرهنگ شیعی کدامند؟ چه ویژگیهایی دارند و چگونه میتوانند ما را در دستیابی به ساختاری تمدنی، استوار و فراتر از یک جغرافیای محدود زمانی یا مکانی یاری رسانند. مؤلفههای مورد نظر را میتوانیم در سه دسته کلی، کلامی، اخلاقی و اجتماعی- سیاسی جای دهیم. در شرایطی که دسته اول و دوم غالباً ناظر به سنت روایی و حدیثی است، بخش سوم بیشتر مربوط به سیره تاریخی امامان و بزرگان شیعه است. در اینجاست که تحلیل صحیح حوادث و رویدادهای مربوط به تاریخ تشیع ضرورتی دو چندان مییابد. نتایج حاصل از این تحقیقات نقشی ضروری در ترسیم مبانی فکری و خط مشی سیاست ورزان و کارگزاران حاکمیت اسلامی دارد تا به مدد آن بتوانند ضمن گره گشایی از مشکلات امروز جامعه، مقدمات پی ریزی تمدنی پایدار و رستگاری نهایی بشریت را فراهم نمایند.

کتاب «شرح شجرهالحروف» (شرح مبسط لجمیع أنواع حروف المعانی) تألیف فاروق مکام از جمله آثار کهن در حوزه علوم ادبی، عرفان یا کلام اسلامی است که به بررسی اسرار حروف، رموز الفبا، و ارتباط آن‌ها با مفاهیم قرآنی و روایی پرداخته است. با توجه به جایگاه حروف در تفاسیر عرفانی و ادبی، ترجمه و تحلیل این اثر می‌تواند گامی مهم در شناخت اندیشه‌های اسلامی در این حوزه باشد. این تحقیق با هدف ترجمه دقیق متن و بررسی تطبیقی آن با آیات قرآن و روایات معصومین (ع) انجام می‌شود تا نقش حروف در متون دینی و عرفانی تبیین گردد. در زمینه اهمیت‌ و ضرورت‌ این تحقیق می‌توان به این موارد اشاره کرد: عدم ترجمه جامع و تحلیل محتوایی این کتاب در تحقیقات معاصر، ارتباط موضوع با مباحث تفسیری، عرفانی و ادبی در متون اسلامی، تبیین دیدگاه‌های مؤلف درباره حروف و تطبیق آن با شواهد قرآنی و حدیثی، کمک به پژوهش‌های بینارشته‌ای در حوزه زبانشناسی، عرفان و تفسیر قرآن. هدف اصلی این تحقیق ترجمه دقیق کتاب «شرح شجره الحروف» و بررسی محتوایی آن با استناد به قرآن و روایات و هدف فرعی آن نیز تحلیل دیدگاه مؤلف درباره نظام حروف و ارتباط آن با مفاهیم دینی، استخراج و تطبیق شواهد قرآنی و روایی مرتبط با موضوع و بررسی جایگاه این اثر در میان کتب مشابه است.