جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين پژوهش در چهار فصل در پي پاسخگويي به اين پرسش است که انديشه مذهبي صفاريان و تعامل آنان با شيعيان چگونه بوده است؟ صفاريان، خاندان حکومتي هستند که از کشور افغانستان فعلي برخاسته و از سال 247 تا 394 قمري، به وسيله يعقوب ليث آغاز شد و بر بخش وسيعي از سرزمينهاي اسلامي حکمراني کردند. پيش از روي کار آمدن صفاريان به صحنه قدرت در سرزمين افغانستان، در ايران فعلي تشيع وجود داشته است. در آستانه ظهور صفاريان نيز، شاهد حضور فعال و چشمگير تشيع در قلمرو صفاريان هستيم و ائمه? با شيعيان در ارتباط بودند و در مناطق مختلف ايران و افغانستان وکلايي داشتهاند. در رابطه با مذهب صفاريان، ديدگاه مستشرقان، پژوهشگران ايراني و نويسندگان عرب بررسي شده است. با ارائه قرائن و شواهد و نقد برخي از ديدگاهها، نويسنده به اين نتيجه رسيده است که صفاريان از مذهب اسماعيلي پيروي ميکردند. عدم اطاعت از مذهب اهل سنت و تصريح خواجه نظام الملک به پيروي آنان از مذهب اسماعليه، از شواهد بر اين مطلب است. يعقوب ليث، اولين حاکم صفاري، با شيعيان سيستان روابط خوبي داشته است. همچنين با دشمنان شيعه، دشمني داشته است. خوارج در سيستان به دست يعقوب ليث قلع و قمع شدند و خليفه عباسي، از سوي او تهديد شد. جانشين وي نيز با شيعيان رابطه خوبي داشت و با خوارج و خلفا جنگيد. در مورد او گزارش وجود دارد که از دوست داران اهل بيت? بوده است. نويسنده سه احتمال را درباره حمله يعقوب به طبرستان مطرح کرده و به اين نتيجه رسيده است که علت اين حمله، شيعه بودن مردم طبرستان نبوده و تعامل صفاريان با شيعيان طبرستان نيز مسالمت آميز بوده است همچنين هيچ گزارشي از خصومت آنان با شيعيان خراسان ارائه نشده است و با آنان نيز رفتاري مسالمت آميز داشتهاند. در مورد تعامل صفاريان با شيعيان جبال و خوزستان، اطلاعي در دست نيست؛ ولي از قرائن معلوم است که صفاريان با آنها نيز رابطه خوب و مسالمت آميزي داشتهاند. نتيجه اينکه تعامل صفاريان با شيعه، مسالمت آميز بوده است.

‫امام موسي کاظم( در ميان امامان دوازده‌گانه شيعه، به کثرت اولاد مشهور است. در مورد تعداد فرزندان ايشان اقوال متفاوتي وجود دارد، اما قوي‌ترين نظر در اين زمينه، متعلق به شيخ مفيد است که 37 فرزند شامل هجده پسر و نوزده دختر، براي آن حضرت ذکر کرده است. بررسي تاريخي نشان مي‌دهد که فرزندان امام کاظم( نقش برجسته‌اي در گسترش تشيع داشته‌اند. برترين فرزند ايشان، امام علي بن موسي(ع) است، که در يازدهم ذي‌القعده سال 148 هجري در مدينه متولد گرديده و در آخر ماه صفر سال 203 در شهر طوس به‌دست مأمون عباسي به شهادت رسيد. قاسم فرزند ديگر امام کاظم( است، که از مدينه به عراق مهاجرت نمود و در منطقه حلّه شهر بغداد از دنيا رفت. جعفر معروف به خواري، که در خوار مکه مدفون است، عباس که گفته‌اند قبر او در صحن کاظمين مي‌باشد، محمد معروف به عابد، عبدالله که بسيار متواضع بوده و نسبت به امامت امام رضا و امام جواد کاملا مطيع بوده است، ابراهيم اصغر که جد سيد مرتضي و سيد رضي مي‌باشد و در بغداد مدفون است، هارون، حمزه، زيد، اسماعيل و حسن، از ديگر فرزندان امام موسي کاظم( هستند. همچنين اسحاق که از پدرش و از امام رضا(ع) روايت نقل مي‌کرده، در سال 240 هجري در مدينه درگذشت. حسين که از راويان حديث بوده، سه امام معصوم را درک کرده است. احمد بن موسي(ع) نيز از فرزندان فاضل امام کاظم( بود که براي امام رضا(ع) از مردم بيعت مي‌گرفت، و قبر شريفش در شيراز مي‌باشد. شرح حال دختران امام کاظم(، به غير از فاطمه معصومه(، نامعلوم است. ايشان خواهر ابويني امام رضا(ع) است، که بسيار فاضله و جليل‌القدر و از محدثين بوده، و در سال 201 هجري در شهر قم وفات نمود. فاطمه ستي، فاطمه صغري معروف به بي‌بي هيبت، حکيمه، زينب و آمنه، نام بعضي ديگر از دختران امام کاظم( مي‌باشد.

‫جنبش سربداران يکي از جنبش هاي مذهبي در قلمرو وسيع حکومت ايلخانان مغول بود که ايدئولوژي تشيع در پيدايش آن تأثير زيادي داشت؛ بررسي نقش شيعه در مبارزه با مغولان و چگونگي تشکيل حکومت‌هاي شيعي سربداران از مهم‌ترين مسائل اين تحقيق مي‌باشد که با روش کتابخانه‌اي، و تجزيه و تحليل اطلاعات گردآوري شده، به انجام رسيده است. قيام سربداران نتيجه عوامل سياسي، اجتماعي، اقتصادي و مذهبي بود، که در ميان آن‌ها، جنبه مذهبي اين قيام، و اتکاي آن بر انديشه ديني شيعه، مهم‌ترين ويژگي و عامل آن بود. اين قيام توسط شيخ خليفه، و سپس شاگردش در ميان مردم گسترش يافته و سازماندهي شد، و عاقبت توسط شاخه نظامي آن جنبه عملي به‌خود گرفت، و اولين دولت شيعي پس از ايلخانان را به وجود آورد که بيش از نيم قرن به حکومت خود ادامه داد. در آن زمان، قيام سربداران الگويي مناسب براي نهضت‌هاي مشابه بود تا براي مبارزه با ظلم و ستم مغولان و سپس تيموريان به‌پا خيزند، و خيزشي عمومي را در مناطق مختلف سامان‌دهي کنند. به همين دليل، مرعشيان و سادات آل کيا، با توجه به ارتباطشان با سربداران، از اين نهضت تأثير پذيرفتند و جنبش عظيمي را در اين منطقه به‌وجود آوردند. نهضت سربداران علاوه بر خراسان، در کرمان و سمرقند نيز تأسيس گرديد، و با توجه به اشتراک اعتقادي که ميان آن‌ها و ساير شيعيان وجود داشت، با مناطق ديگري از جمله ماوراءالنهر، افغانستان و هرات نيز ارتباط فرهنگي برقرار نمودند. آن‌ها همچنين از حمايت علماي بزرگي مانند شهيد اول، فاضل مقداد و ابن فهد حلي برخوردار گشتند. با مهاجرت عده‌اي از سادات سبزوار به افغانستان، زمينه رشد تشيع در اين منطقه نيز به‌وجود آمد، و امروز نسبت برخي از سادات ساکن در قندهار و هزاره‌جات به اين سادات مهاجر مي‌رسد.