جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاریخ‌نگاری اسلامی به عنوان یکی از شاخه‌های مهم و تأثیرگذار در علوم اسلامی همواره در تلاش بوده تا وقایع و حوادث عصر اسلامی را گزارش و مورد ارزیابی قرار دهد. تفرقه و پراکندگی مسلمانان پس از رحلت پیامبر خاتم(ص) و ظهور فرقه‌ها و گروه‌بندی‌های مذهبی و سیاسی موجب گردید تا در کنار مورخانی که همواره در تلاش بودند تا رسالت انسانی خود را در ثبت وقایع بر مدار علم و انصاف بانجام رسانند، برخی از مورخان با تکیه بر علایق مذهبی و سیاسی خود در بیان و نقل گزارش‌ها جانب انصاف را رعایت نکرده و به چینش حوادث بر پایه امیال خود دست زنند و از نقل گزارش‌هایی که با اهداف آنان همخوانی نداشت، بپرهیزند و در این راه گاه به جعل و تحریف تاریخ رو آورند.در میان گزارش‌گران وتاریخ‌نگاران عثمانی و شیعی نیز کسانی بودند که تعصبات مذهبی و سیاسی در آنها موجب گردید تا از نقل منصفانه حوادثفاصله گرفته و از انجام رسالت تاریخی خود سرباز زنند. در این نوشتار تلاش گردیده تا پس از معرفی دو جریان سیاسی و مذهبی عثمانیه و شیعه و سیر تطور آندو در قرون نخستین اسلامی به گزارشِ گزارش‌گران عثمانی و شیعی دو قرن نخست در بیان حوادث حکومت امام علی(ع) پرداخته شود و آندسته از گزارش‌های این دو گروه از تاریخ‌نگاران را که متأثر از جریان‌های سیاسی و اعتقادی‌شان بود، را مورد توجه قرار دهیم.

سیاست وتلاش‌های امیرالمومنین علی(ع) درخصوص مشارکت سیاسی زنان باتوجه به محیط آسیب‌پذیر جامعه بعد از رحلت پیامبر(ص) بیش از هرچیز معطوف به‌ بازگرداندن جامعه بهساختار نظام اجتماعی ترسیم شده و مطلوب که توسط رسول خدا(ص) به وجود آمده بود شد. ساختاری که برای هریک از اعضای جامعه انسانی، اعم از زن ومرد، برنامه داشت و براساس نقشه جامعی که از قرآن وام گرفته بود، گاهی درقالب واشکالی به ظاهرجزئی، نظیرتأکید بربازگشت مسلمین به احکامی نظیر نکاح و ارث، آنگونه که پیامبر(ص) تعیین کرده بود، نمود وظهور می‌یافت، وگاهی نیز در رویه ایجاد میدان وعرصه و فرصت، به زنان درزمینه‌های علمی، اجتماعی وسیاسی تجلی می کرد. وگاه،دربرحذر داشتن ازفعالیت‌های اجتماعی مذموم ومخرب برخی از زنانکه بعضاً طعمه‌ای برای تأمین مطامع سودجویانی که درپس پرده قرار داشتند، خلاصه می‌شد. در این مسیر مشکلات فراوانی وجود داشت چرا که به دلایل مختلف، بعد از رحلت پیامبر(ص) ودرآغاز عصری که به فرموده ایشان، عصر تأویل قرآن نامیده شده استبه نظر می‌رسد جایگاه و منزلت اجتماعی زنان، سیری قهقرایی پیموده بود. مطالعه وآسیب شناسی پدیده مذکور، ما را به شناسایی عوامل اینپس رفت، دلالت میکند. همچنین می‌توان باکمی دقت نظر درنقد وبررسی متون تاریخی وقرآنی، میزان موفقیت علی(ع) را در اجرای سیاست نبوی، دررویکرد به مقوله زنان دردوران قبل وبعد ازحکومتشان، رصد نمود. ظاهراً تلاشهای بی دریغ امام علی(ع) و نشر فرهنگ نبوی دراین راستا بسیار موثر بوده وبه رغم مشکلات و موانع عدیده، منجر به موفقیتی نسبی شدند.

این پژوهش در صدد پاسخگودی به این پرسش است که " رابطه ایرانیان با ائمه شیعه اثنی عشری چگونه بوده و این روابط مبتنی بر چه علایقی می باشد و عوامل تاثیر گذار بر گرایش ایرانیان به امامان چه بوده است ." دامنه زمانی این تحقیق از آغاز امامت چهارمین امام تا آغاز عصر غیبت و محدوده جغرافیای آن قلمرو دولت ساسانی در آخرین روز های آن امپراطوری می باشد.با وجود گرایش اولیه به اسلام ، به زودی در حوزه های سیاسی و مذهبی ، ایرانیان به گرایش های مخالف حکومت پیوستند . به تدریج با شکل گرفتن فرق و مذاهب اسلامی ، تشیع نیز با اشکال مختلفش در میان ایرانیان رواج یافت تا جائی که در قرون بعدی ایران به مهمترین پایگاه شیعیان تبدیل شد و این مذهب در تمامی شئون مردم این سرزمین تاثیری عمیق برجا گذاشت . تشیع در ادامه به دو فرقه اصلی یعنی زیدیه و امامیه تقسیم شد . در ابتدا گرایش عمده ایرانیان به سمت تشیع زیدی بود ولی با توجه به اینکه حرکت های مسلحانه محور فعالیت های زیدیه بود و این قیام ها راه به جائی نبردند و جز سرخوردگی ارمغانی برای ایرانیان به همراه نداشتند، به تدریج شاهد گسترش تشیع امامی در میان ایرانیان می باشیم.می دانیم که مهمترین رکن این مذهب مفهوم امامت وجایگاه خاص امام در زندگی مسلمانان شیعه می باشد از این رو این سوال به ذهن متبادر می شود که در زمان حیات ائمه شیعه ، چه رابطه ای بین ایرانیان و ائمه برقرار بوده است.در این پژوهش فراز و فرود این رابطه در طی سه بخش مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش نخست که عصر حضور امامان چهارم تا ششم بود ، به شکل گیری مذهب تشیع و پایه گذاری سازمان وکالت اشاره شده که عمده فعالیت شیعیان از طریق این سازمان صورت می گرفت.در بخش دوم یعنی دوران امامت موسی بن جعفر و امام رضا شاهد ظهور فرقه های مختلف شیعی و حضور امام هشتم و پیامد های سیاسیمذهبی این حضور در ایران هستیم .در بخش سوم نیز که دوران امامت آخرین امامان را در بر گرفته است به شرایط اجتماعی ناشی از افزایش فشار بر شیعیان و بروز بحران اعتقادی در بین شیعیان به سبب خردسالی امامان پرداخته ایم . در این دوران همچنین به افزایش اقتدار وکلای ائمه و شدت گرفتن فعالیت های غلات توجه شده است.

اسماعیلیان نخستین پس از مرگ اسماعیل بن جعفر، نص امامت را بر فرزندش محمد نهادند و از امامیه جدا شدند؛این جماعت پس از چند قرن موفق شدند؛خلافتی شیعی را در سال 297ه از مغرب به بار نشاندند و در سال 358ه فاتحانه مصر را تصرف کرده و دامنه نفوذ دولت شیعی اسماعیلی مذهب را تا مغرب،یمن،شام،ایران،عراق و حتی هند بگسترانند، رسمی شدن کیش اسماعیلیه نخستین، نتیجه عزیمت فرهنگی فاطمیان به مصر بود.در طی تاریخ فرهنگی دولت فاطمیان، مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسم مذهبی شکل گرفت که بی‌تاثیر از مذهب تشیع نبوده است؛انان نیز مانند هر دولت شیعی مذهب رسوم و آیینی را در دوره‌های زمانی خاص برگزار می‌کردند که پاره‌ایی از آن‌ها در ردیف آیین‌های دینی قرار می‌گیرد وپاره‌ایی دیگر از این مراسم مربوط به فرهنگ و تمدن مصریان بود.این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده و برآن است تا با بررسی روند تصرف مصر توسط فاطمیان،سیاست های مذهبی خلفایش و معرفی مراسم و آیین‌های مذهبی و بومی، به تأثیر مذهب اسماعیلیه بر این مراسم و آیین‌ها بپردازد.واژگان کلیدی: اسماعیلیه- فاطمیان- آیین- سیاست مذهبی

قرن چهارم هجری با قدرت یافتن آل بویه اوضاع جدیدی برای آثار واندیشه ها فراهم شد. در مرکز خلافت اسلامی بغداد دانشمندان بزرگی در زمینه های مختلف علوم وفنون به عرضه دیدگاه ها ونظریات خود پرداختند. این عصر از لحاظ کتاب و کتابخانه نسبت به عصرهای دیگر امتیازاتی داشته است. نخستین کتابخانه سلطنتی ایران متعلق به سلسله شیعی و ایرانی آل بویه بود که در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری به مدت یکصد سال بر فارس، اصفهان، ری و عراق عرب حکومت می راندند.نقش امرا و وزرای آل بویه در تأسیس کتابخانه ها قابل توجه است این وزرا در طول وزارت خود، علاوه بر پرداختن به امور دیوانی و کشوری، در راه ترویج دانش و ادب و هنر می کوشیدند و حتی خانه خویش را به مجمع و محل رفت و آمد علما و دانشمندان تبدیل می کردند. درآن زمان در هر رشته از علم و ادب بهترین و نفیس ترین کتابها نوشته شد و باشکوهترین و مهمترین کتابخانه ها و گنجینه های علوم به وجود آمد در شهرهای مختلف ایران و عراق کتابخانه هائی وجود داشت که در هیچ زمانی نظیری بر آنها پیدا نشد.جامعه اسلامى در دوران آل بویه گام‏هاى بسیار گسترده‏اى در عرصه پیشرفت علمى برداشت. به همین جهت آن دوران از شکوفاترین دوران از لحاظ آزادى دینى، فرهنگى و قلمى محسوب می‏شود. این آزادی‏ها انگیزه‏اى براى نوابغ علوم و ادب و فرهنگ از مذاهب مختلف اسلامى آن دوران ایجاد کرد. شیخ کلینى، ابن قولویه، صدوق، شیخ مفید، شریف رضى، سید مرتضى، شیخ محمد بن طوسى دانشمندانى هستند که در این دوره منشاء آثار ارزشمندی بودند و در گسترش دانش های شیعه نقش به سزایی داشتند که در این پژوهش به شرح زندگی و آثار آنها پرداخته شد.مطالعات نشان می دهد که تعدادی از کتابهای مهم و معتبر شیعه در همین دوران تألیف شده اند. لذا سراسر دوران حکومت آل بویه را باید دوران سعی و ترویج مذاهب اهل بیت (ع) دانست و همین ویژگیهای حکومت آل بویه بود که باعث پیشرفت شیعه وسبب مطالعات شیعه در بسیاری از علوم شد. بررسی این علوم و دانشهای شیعه دراین زمان از ضروریات تحقیق در علم تاریخ اسلام به شمار می آید.در این پژوهش با استناد به منابع موجود و آراء و نظریات پژوهشگران با رویکرد تاریخی به مطالعه نقش حکومت آل بویه در رشد و گسترش دانش شیعه و به بررسی وضعیت علما و دانشمندان و پایگاه اجتماعی آنها و مطالعه دانش های شیعه در زمان آل بویه و همچنین وضعیت شیعیان در این دوره تاریخی می پردازیم.

رویارویی پیوسته و فراگیری که حیات انسانی را در دوره جدید، صورت بخشیده این پرسش را بار دیگر با جدّیت مطرح نموده است که رابطه کارگزاری انسان با وقوع گریزناپذیر حوادث چگونه است؟ در واقع آنچه که رخ نموده و می‌نماید و کلیه عواملی که در متن و فضای حیات انسانی وجود دارند، آیا بیانگر فاعلیت انسان در ساختن و پرداختن تحولات جوامع هستند یا خیر؟ آیا تاریخ، قتلگاه اراده‌های آدمیان است و یا عرصه و پهنه تجلی اراده‌ها؟ به نظر می‌رسد اگر بخواهیم سیاست را فراتر از تنظیم روابط میان انسان‌ها و مجتمع‌های انسانی درک نماییم و تاریخ را چیزی جر ترتیب و توالی رویدادها بدانیم؛ در این صورت نیازمند نظرگاهی انتقادی در خصوص رابطه تاریخ و سیاست و به عبارتی نقش اراده آدمیان در تحولات جوامع خویش هستیم. چنین افق و نظر گاهی تنها با مدد وحی و آموزه‌های ادیان الاهی قابل دسترسی است که حکیمانه، هم سرنوشت و هم اراده را در چارچوبی قابل ادراک و عبرت آموز آموزش می‌دهند. مروری بر آرای متفکرانی چون ماکیاولی، مونتسکیو، کنت، مارکس و فوکو نیز نشان می‌دهد که رابطه تاریخ و سیاست نیازمند بازاندیشی در پرتو روشنگری‌های دین (الاهی) می‌باشد.

این مقاله متکفّل اشاراتی در باب نسبت «مدرنیته» و «مطالعات دینی» است. بدین منظور ضمن بحثی دربارة مفهوم «دین» در «مطالعات دینی» جدید، از داعیة علمی بودنِ مطالعات دینی جدید و نیز نوع زبان و اهمیت تاریخ در این مطالعات سخن می‌رود و تلویحاً به تمایز مطالعات دینی جدید با آن‌چه در سنّت الهیات، کلام و علوم دینی خوانده می‌شد، نیز اشاره می‌شود.

اول، فلسفه‌های علوم خاص، پرسشها و پاسخهایی خاص دارند. فلسفة زیست‌شناسی نیز از این قاعده مستثنا نیست. دوم، در جامعة فلسفی ما پرسشها و پاسخهایی مطرحند که فلسفة زیست‌شناسی به هر دو می‌تواند کمک کند. و سوم فلسفة زیست‌شناسی پرسشها و پاسخهایی جدید هم مطرح می‌کند. در این مقاله به برخی از مباحث هر سه دسته اشاره شده است. ارسطو، مسلمانان، نظریة تکامل در قرن نوزدهم و دو مسأله در قرن بیستم، برای این مقصود انتخاب شده‌اند.