جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موقعیت و جایگاه مذهبی مشهد بخاطر قرار گرفتن مزار امام هشتم شیعیان دوازده امامی در این شهر باعث شده است تا در دوران گذشته همچون امروز هر ساله سیل عظیمی از زائران مسلمان از مناطق مختلف ایران وکشورهای همجوار به این شهر وارد شوند. این زائران از مناطق مختلف جغرافیایی, اقوام و نژادهای گوناگون و خاستگاههای اجتماعی متفاوتی بوده اند که در حقیقت با انگیزه زیارت رنج پیمودن راههای دور و نزدیک را بر خود هموار ساخته اند. در این پایان نامه سعی بر آن است تاریخچه چگونگی پیدایش وشکل گیری این مرکز زیارتی ، میزان توجه و اهتمام حکومتها در توسعه و آبادانی این شهر ،اوضاع سیاسی – اجتماعیحاکم بر آن ، تشکیلات و تأسیسات زیربنایی همچون موقوفات و مراکز خدماتی و رفاهی مورد نیاز زائرین و اقدامات متولیان دوره قاجاردر این راستا را مورد بررسی قرار دهد تا از رهگذر آن به شناسایی عوامل تأثیر گذاربر افزایش و کاهش آمار جمعیت زائرین مشهدنائل گردد و در پایان شناخت ویژگیها و شاخصه های فرهنگی -اجتماعی زائرین و تعاملات آنها با تشکیلات آستان قدس در دوران حکومت قاجاریه مهمترین رسالت این تحقیق می باشد.

یکی از ویژگی های مهم اجتماعی که در دوره های تاریخی گاه به عنوان متغیر مستقل و گاه به عنوان متغیر وابسته در فرآیند های تغییر اجتماعی حضور پررنگ دارد، دینداری است. از جمله ساختارهای مهم در دینداری ایرانیان، هیئت ها هستند که پیشینه ی تاریخی طولانی دارند. یکی از مصادیق این هیئت های مذهبی در شهر مشهد روضه های زنانه است. مورد مطالعه این تحقیق، "روضه"ای است که از سابقه ای بالغ بر 70 سال برخوردار است و البته همچنان پابرجاست. به نظر می رسد در گذر زمان تا به امروز به تدریج از آثار مفید روضه کاسته شده و آسیب هایی نیز بر این پدیده ی اجتماعی مترتب شده است. اگرچه هدف چنین روضه هایی انجام مناسک دینی می باشد اما در سال های اخیر تغییرات جدی در هنجارها و کارکردهای آن ها به وجود آمده است.برای مطالعه مردم شناختی تغییر در هنجارها و کارکردهای روضه مورد مطالعه، با استفاده از مشاهده مشارکتی و مصاحبه های عمیق، داده های کیفی جمع آوری شد و بر اساس الگوی تحقیقات مردم شناختی تحلیل شد. در تنظیم مشاهده‌نامه و مصاحبه‌نامه پژوهش، مردم‌شناسانه محقق از نظریات کنش متقابل نمادین، کارکردگرایی و اقتصاد دینی بهره جست. یافته های مردم‌شناختی پژوهش نشان می‌دهند که روضه تحت تاثیر عوامل بیرونی گروه، دچار تحولاتی در کارکردهای اقتصادی (مثلا وام های قرض الحسنه و فروش اقلام خاص در روضه در حال حاضر)، اجتماعی(به عنوان مثال همسرگزینی که قبلا در روضه وجود داشته و الان نیست؛ معاشرت طولانی که در قبلا وجود نداشته است و الان هست)، فرهنگی (به عنوان مثال هنجار مصرف نمایشی که قبلا وجود نداشته است) و دینی (به عنوان مثال تغییر در اولویت تعالیم دینی مطرح شده در روضه) شده اند. همچنین تغییرات هنجاری قابل توجهی را درمناسک دین، پوشش و آرایش و پذیرایی شاهد هستیم.بر اساس یافته های مردم شناختی و به منظور بررسی سازوکارهای تغییر هنجاری، مدلی عامل محور از کنشگران روضه ساخته شد. در این مدل از ایده اساسی اپستین در مورد ویژگی های اصلی هنجار (بی فکر شدن عامل ها وقتی هنجارها مسلط می شوند؛ نقش مقایسه و تقلید در تغییر هنجارها؛ نوآوری به عنوان عاملی در تغییر هنجاری). یافته‌های مدل‌سازی عامل محور نشان می دهد مهم‌ترین پارامتر تأثیرگذاری بر نحوه‌ی استقرار هنجارها که می‌تواند منتج به بی‌فکر شدن عامل‌ها و تبعیت محض از یک هنجار و یا وارد شدن هنجار جدیدباشد پارامتر نوآوری است. دو گروه اصلی عامل ها، جوانان و سالمندان بوده اند. جوانان با سرعت بیشتری نوآوری کرده و از نوآوری های دیگران پیروی می کنند در حالی که سالمندان تکیه بیشتری بر هنجارهای موجود دارند.

تمسک به پیشگوها، غیب‌بینان و تغییردهندگان فرامنطقی حوادث در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد. منظومهء فولکلوریک ما مشحون از افسانه‌هائی است که در آنها قهرمانی به منظور رسیدن به فتح از قوای مرموز این افراد یاری می‌جوید. در عرصهء زندگی واقعی نیز مددخواهی از اینان برای رسیدن به مقاصد گوناگون رواج دارد. اما نکتهء مهم این است که قبل از هر چیز باید به این امر به عنوان یک پدیدهء تاریخی - فرهنگی نگریست که بایستی ماهیت واقعی آن را با درک جنبه‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناختی و فرار روان‌شناختی متعدد آن مورد شناسایی قرار دارد. این پدیدهء تاریخی - فرهنگی ریشه در امیدها و آرزوهای ناکام مانده انسان دارد، از همین روست که نمی‌توان با اعمال زور و فشار به مقابله با آن پرداخت . و از همین روست که نه سوزانیدن جادوگران بر هیمه‌های مشتعل و سوزان در مسیحیت قرون وسطی، و نه فرمان صریح قرآن که پیامبر اسلام را به پناه بردن به پروردگار سپیده از شر افسون‌گران دمنده در گره‌ها می‌خواند، هیچ یک به حذف این پدیده نینجامیده، برعکس اعتقاد به این قدرت‌های مرموز در تار و پود عقاید مذهبی نفوذ کرده و ترکیبی نو آفریده که در آن تشخیص مذهب از آراء مردم کاری دشوار است و این خود عامل دیگری است که بر اهمیت شناخت این آراء خاص می‌افزاید. به هر حال تمام امید نگارندهء رساله این است که توانسته باشد به سهم خود گامی کوچک در جهت تحقق این امر مهم بردارد.