جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب، ترجمه عربی "در محضر استاد "تالیف سید حسن ابطحی است که در باب اخلاق اسلامی و مسائل متفرقه فقهی و دینی و با موضوعاتی از این قبیل نگاشته شده است : حب دنیا و جاه، ریا، ظلم، نفاق، بدخلقی، حلال و حرام، حسد، بخل، حیا، انتقام، صبر، معرفت نفس، مقام اخلاص و توحید، عفو الهی و عالم ملکوت .

عارف حکیم، آیت الله العظمی محمد علی شاه آبادی (قدس سره) به اذعان دیگر علما و عرفای معاصر از کمل عرفای قرن حاضر است و تا جایی که می دانیم، ایشان را موثرترین فرد در شکل دهی افکار حضرت امام خمینی(ره) دانسته اند که اگر همین یک سخن را بپذیریم، کفایت است از آنکه برای شناخت ایشان و افکارشان تلاش نمائیم هر چند تنها دو کتاب و سه رساله مکتوب از معظم له در دست باشد. ایشان نظریات خود را حول محور فطرت الهی انسان سامان داده اند تا جایی که به "فیلسوف فطرت" ملقب شده اند که در جای خود محل تامل و تأنی است. معروف است که حضرت امام(ره) درباره ایشان فرمودند: « من در عمر خود، روحی لطیف تر از روح مرحوم شاه آبادی ندیدم.» امام(ره) هفت سالی که مرحوم شاه آبادی در قم حضور داشتند در درس ایشان شرکت کردند و تاکید داشتند که « اگر آیت الله شاه آبادی هفتاد سال تدریس می کرد، من در محضرش حاضر می شدم، چون هر روز حرف تازه ای داشت.» عارف کامل آیت الله شاه آبادی از مبارزان دوران رضاخانی به حساب می آید، تحصن یازده ماهه معظم له در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در اعتراض به جنایات رضاخان معروف است. در همان دوران و در ایام محرم، ایشان یک دهه منبر می روند و سخنی را سه بار، اول، وسط و انتهای منبر هر شب تکرار می کنند:« خدایا! تو شاهد و گواه باش که این مرتبه که این جمله را بگویم، در این ده شب سی مرتبه تکرار کرده ام و اتمام حجت نموده ام و برای علمای نجف، علمای قم، اصفهان و مشهد تمام نقاطی که می دانستم و توانستم هم نامه نوشته ام، و امشب هم برای آخرین مرتبه در این مجلس می گویم و آن این است که رضا خان، دست نشانده ی انگلیس است و هدفش، اعدام قرآن و اسلام است و اگر با من روحانی مبارزه می کند، نه به خاطر خود من است، بلکه به این دلیل است که من مبلغ قرآنم، به دنیا اعلام می کنم که اگر حرکت نکنید، این خبیث اسلام را از بین می برد.» اندر احوالات ایشان و درباره شخصیت جامع و کامل معظم له سخن بسیار است و مجال اندک! شذرات المعارف که گزیده های ناب اندیشه های ایشان است، به گفته شارح این کتاب یعنی فرزند ایشان، آیت الله نورالله شاه آبادی، خلاصه ای از اندیشه معظم له نیز به حساب می آید لذاست که مطالعه آن مفید فایده فراوان خواهد بود. این کتاب کوچک، که در حدود سالهای حکومت رضاخان نوشته شده است، دارای نثری مخلوط از فارسی آمیخته به عربی رایج در مجامع علمی حوزوی آن دوران است که مشابه آن را در متونی چون "اربعین حدیث" امام یا "تنبیه الامة و تنزیه الملة" مرحوم نائینی و کتب بسیار دیگر دیده ایم. بخش اول کتاب که عنوان "الشذره الأولی: توضیح مرام الإسلام فی شفاء صدور الأنام" را بر خود دارد، با طرح مساله ضعف و ذلت مسلمانان در شرایط کنونی آغاز می گردد :"مدتی است مملکت اسلام به انتشار عقاید باطله و اخلاق رذیله و افعال قبیحه مبتلاست..." و سپس اظهار تعجب می نماید که در همین حال می بینیم بسیاری از مسلمانان به طور مداوم از این وضعیت فقط اظهار تاسف می کنند، "غافل از آنکه درد را باید معالجه نمود و مذاکره مرض و تعدد آن، راه علاج نیست!" پس باید برای علاج مرض ها ابتدا آنها را شناخت. از همین رو موضوع کتاب را می توان "آسیب شناسی جامعه اسلامی و ارائه راهکارهای اصلاحی درباره آن" دانست که بخش اول یعنی آسیب شناسی به طور خلاصه بیان شده است اما در باب راهکار پیشنهادی توضیح بیشتری آمده است. بخش دوم کتاب با عنوان "الشذرة الثانیة" شامل 23 معرفت است که با توضیح ابعاد سیاسی دین آغاز می گردد و با شرح و بسط مفهوم اخوت اسلامی و ارکان و ابعاد آن ادامه می یابد.

جلددوم این کتاب برگزیده‌ای از کتاب روضه بحارالانوار مجلسی(ره) است که اندرزهای رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(علیهم‌السلام) را بازگو می‌کند.- به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، احادیث انتخابی در این اثر، مشتمل بر مواعظ و اندرزهای اخلاقی‌اند که می‌توانند برای هر قشری به اندازه سطح فهم و درک آن قشر مفید باشد. فهرست‌های موضوعی آخر کتاب نیز مسیر مطالعه خواننده را سهل‌تر و هموارتر کرده است. کتاب روضه بحارالانوار که به «مواعظ بحار» مشهور است، یکی از کتاب‌های نفیس و ارزشمند شیعه و یکی از ده‌ها اثر گران‌بهایی محسوب می‌شود که به دست توانای غواص بحار علوم اهل‌بیت(علیهم‌السلام) مرحوم علامه مجلسی(ره) تالیف و نگارش شده است. این اثر به خاطر جامعیت و تنوع و سایز ویژگی‌هایی که دارد، از زمان تالیف تاکنون پیوسته مورد استفاده شیفتگان روایات و سخنان خاندان عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) بوده است. بر اساس مطالب کتاب، استاد رسولی محلاتی از سال‌های قبل برای گردآوری نوشته‌هایش و تنظیم سخنرانی و بحث در جلسه‌های مذهبی، بسیار به این کتاب مراجعه داشت و روایت‌های جالب و اندرزهای آموزنده زیادی از آن یادداشت می‌کرد و در نهایت، این روایت‌ها و اندرزها را در دفتری جداگانه جمع‌آوری کرد تا در سفر و حضر بتواند از آن بهره‌مند شود و سپس درصدد برآمد که آنها را ترجمه کند و برای استفاده دیگران نیز به چاپ برساند و در دست‌رس عموم قرار دهد. مترجم کتاب در بخش نخست این اثر، اندرزهای رسول اکرم(ص) به امیرالمومنین علی(ع) را گلچین کرده است. در یکی از این اندرزها، وصیت آن حضرت به علی(ع) است که شیخ صدوق در کتاب خصال به سندش از امام صادق(ع) روایت می‌کند. امام(ع) فرمود: «در آنچه رسول خدا(ص) به علی(ع) وصیت کرد این کلمات بود: یا علی! تو را از سه خصلت بزرگ نهی می‌کنم: حسد، حرص و دروغ. یا علی! آقا و سرور عمل‌ها سه چیز است: انصاف تو با مردم نسبت به خویش، مواسات تو با برادر دینی‌ات در راه خدا، ذکر و یاد خدای تبارک و تعالی در هر حال.

ترجمه جامع السعادت( جلدسوم )جامع ترین کتاب در علم اخلاق است. از آنجا که عالمان دینی با وجود تعالیم اخلاقی (قرآن و روایات) خود را از تالیفی مستقل در باب اخلاق، بی نیاز می دیدند و معتقد بودند که با ظهور اسلام، نکته های اخلاقی به تفصیل تبیین شده ولی مولف این کتاب، تمام این تعالیم و معارف اخلاقی را به صورت اخبار و روایاتی که در جاهای مختلف پراکنده و دستیابی به آنها برای همه ممکن نبود و خلاصه ای از این شریعت و گزیده ای از آنچه که اهل حکمت و عرفان گفته اند، در اینجا، جمع آوری و تالیف و تدوین کرده است، در واقع این کتاب مشتمل بر هر دو جنبه «عقلی نظری، فلسفی» و «دینی و علمی» با سبک و اسلوبی ویژه است.نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ــ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده ،‌گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول کرده است. به نظر می‌رسد که نراقی در مباحث نظری اخلاق بیش از همه از کتاب تهذیب الاخلاق ابوعلی مسکویه و اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی بهره برده است. وی ابوعلی مسکویه را استاد علم اخلاق و از اولین دانشمندان مسلمانی دانسته که کتاب اخلاقی تدوین کرده است. اما در باب سوم جامع السعادات غالباً به آیات و روایات استناد و از این طریق مراد خود را اثبات و بیان نموده است. مرحوم نراقى خود در مقدمه کتاب بر این نکته پاى فشرده که مى‏خواهد میان آنچه از شریعت اسلامى در زمینه اخلاق رسیده با آنچه عارفان و فیلسوفان بیان کرده‏اند آمیزه‏اى فراهم آورد. از این رو کاملاً طبیعى است که در جاى جاى کتاب جامع السعادات استشهاد به آیات و روایات موج زند. این استشهاد براى تبیین مفهوم فضیلت‏ یا رذیلت، اقسام آن و انگیزه‏ها یا داده‏هاى علاج و... انجام گرفته است. فهرست مطالب: ۱- باب نخست:مباحث مقدماتى شامل تجرد نفس، امکان تربیت اخلاقى، مفهوم خیر و سعادت و... آمده است. ۲- باب دوم:مطالبى تحت عنوان اقسام اخلاق، تقسیم بندى قواى نفسانى و چهار قسم اصلى فضایل (حکمت، عفت، شجاعت و عدالت) مفهوم فضیلت، رذیله و... بیان شده است. ۳- باب سوم:که عمده‏ترین مباحث کتاب را تشکیل مى‏دهد در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل نخست، مفهوم قوه عاقله و رذایل برخاسته از این قوه همچون: شک، شرک، وسواس و... آمده است. در فصل دوم، مفهوم قوه غضبیه و رذایل مربوط به آن همچون: خوف، غضب، عجب، کبر و... تبیین شده است. فصل سوم به قوه شهویه و رذایل برخاسته از آن همچون حب دنیا، حرص، طمع، بخل و... اختصاص یافته است. و در فصل چهارم فضایل و رذایل مرتبط با هر سه قوه یا دو قوه نفسانى مورد ارزیابى قرار گرفته است.

این اثر در دو جلد, با شماره صفحه های پیاپی, در ۵۵۱ صفحه, برای تدریس در پایه پنجم و ششم سطح یک حوزه, نگارش یافته است. اخلاق۵و۶, تحریر کتاب جامع السعادات, نوشته مولی محمدمهدی نراقی است. کتاب جامع السعادات, در سلسله مأخذ دانش اخلاق جای دارد که بیانگر پذیرش محتوا و سبک ویژه آن نزد عالمان و صاحب نظران است. مؤلف در آغاز درباره نفس انسان, قوا و غرایز او سخن می گوید و هر یک از فضیلتها و رذیلتهای اخلاقی را به یکی از قوای نفس و یا غریزه ای نسبت می دهد و آن گاه به شناساندن یکایک فضیلتها و رذیلتها می پردازد و با آیات و روایات موضوع را روشن و تأیید می کند و در پایان, راه درمان هر رذیلتی را به شیوه ای حکیمانه ارائه می دهد. افزون بر اینها, در لابه لا با پند و اندرزها و نصیحتهای اثرگذار, خواننده را به تهذیب اخلاق و اصلاح رفتار فرامی خواند. وی, بر میانه روی در علم و عمل و گرایشهای فکری پای می فشارد و از یک سونگری پرهیز می دهد, خواه به پیروی کورکورانه از حکما, یا مقدسین, یا گزینش افراطی به ظواهر و یا به عکس, و خواه به سبب تعصب در عرفان و حکمت اشراق, یا علم اصول و فقه.۱۴ مولی احمد نراقی در فرازی آن چه را که بر سالک لازم است یادآور می شود و آن گاه به شناساندن جامع السعادات می پردازد: (…و به حکم عقل و نص مستفیض نقل, بر هر یک از افراد سالکین منهج رشاد و طالبین طریق ارشاد, لازم است که اولاً, از آیینه گیتی نمای دل, زنگ رذائل, زایل و بعد از آن ادهم همت به صوب تجمّل به خلل فضایل مایل سازد; چه بدونِ تخلیه, تجلیه میسر نشود و انعکاس نقش حبیب در نفس خبیث صورت نبندد. شست وشویی کن و آن گه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده و خود ظاهر و روشن و ثابت و مبین است که رفع صفات ناپسند و کسب ملکات ارجمند, موقوف بر شناختن آنها و اصول و اسباب هریک و کیفیت معالجات مقرّره است و متکفل بیان تفاصیل این مطالب علمی است که تعبیر از آن به علم اخلاق و حکمت خلقیه می نماید. و بهترین نسخ کتب از حیث نظم و ترتیب, و حسن ترکیب و تعبیر لایق و تحقیق رائق و اشتمال بر آیات و اخبار وارده در شریعت, و احتوای بر مقالات ارباب عرفان و اساتید حکمت, که در این فن شریف تألیف و تصنیف شده, کتاب موسوم به جامع السعادات است که از تألیفات عالم عامل و عارف واصل و حکیم کامل و فقیه فاضل, والد ماجد بزرگوار این ذرّه بی مقدار است.)۱۵ امام خمینی, معلم بزرگ اخلاق, جوینده راه کمال را سفارش می کند که به مطالعه آثار نراقیان بپردازد: (هان ای عزیز! تو اگر با اخبار و احادیث سروکار داری, به کتب شریفه اخبار, خصوصاً کتاب شریف کافی مراجعه کن و اگر با بیان علمی و اصطلاحات علما سر و کار داری به کتب اخلاقیه از قبیل طهاره الاعراق و کتب مرحوم فیض و مجلسی و نراقیان مراجعه کن و اگر خود را از استفاده مستغنی می دانی… جهل خود را که ام الامراض است, معالجه کن.)۱۶ و در جای دیگر سفارش می کند: (…کتاب شرح مغنیه مولانا مجلسی اول, که یکی از کتابهای نفیس و جلیل القدر است و فارسی, مطالعه نما. و اگر نفهمیدی از اهلش سؤال کن که در آن کنترلهایی از معرفت است و همین طور کتب عزیزه شیخان نراقیان.)۱۷ سنت عالمانه تلخیص و تحریر آثار عالمان بنام و استادان فن, از دیرباز در حوزه تمدن اسلامی رواج داشته است. بخش مهم و درخور توجه میراث مکتوب تمدن اسلامی را آثاری با عنوانهایی چون: تلخیص, ملخص, خلاصه, مختصر, مختار, منتخب, انتخاب, لباب, لبّ, مهذب, تهذیب, تحریر, گلچین, گزیده, چکیده تشکیل می دهند. نکته درخور توجه و درنگ این است که پدیدآورندگان این گونه آثار, خود, از ستارگان آسمان دانش و ادب بوده اند. از باب نمونه: شیخ طوسی (م:۴۶۰هـ.ق) (الشافی) سید مرتضی را خلاصه می کند. علامه حلی (م: ۷۲۶هـ.ق) کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی را خلاصه می کند, با عنوان: منهاج الصلاح فی مختصر المصباح. و رساله (الباب الحادی عشر) را به عنوان تکمله بر آن می افزاید: گاه بزرگان, به خلاصه کردن آثار خود پرداخته اند, از باب نمونه: محقق حلی اثر خود: شرایع الاسلام را خلاصه کرد و آن را المختصر النافع نام گذارد. شهید ثانی, به خلاصه کردن پاره ای از آثار خود پرداخت. افزون بر خلاصه کردن, فن دیگری از بازسازی رواج داشته به نام (تحریر) اما این فن, در عبارتهای کتاب, دست برده می شده و پاره ای از جستارها و فصلها و بابها, مقدم داشته می شده و پاره ای مؤخر. و گاه بر متن افزوده می شده است; مانند: تحریر مجسطی بطلمیوس, تحریر اصول اقلیدس, تحریر اُکرَمانا لاؤوس, همه از فیلسوف نامور شیعه خواجه نصیرالدین طوسی و تحریر التحریر, از سید ابوالقاسم موسوی خوانساری نجفی که تحریری است از کتاب تحریر اصول اقلیدس خواجه نصیر. با نگاهی به ذریعه علامه تهرانی, زیر عنوانهای یاد شده, صدها نمونه از این آثار را می توان دید. ابن خلدون, یکی از هدفهای هفتگانه تألیف را, تحریر و تلخیص دیگر آثار می داند: (دیگر از مواردی که سزاست در آن تألیف کرد, این است که مسائل دانشی, نامنظم باشد و هر مبحثی در باب خود واقع نشده باشد, آن وقت دانشمندِ آگاه, به ترتیب و تهذیب آن می پردازد و هر مسئله را در جایگاه و باب و فصل خود قرار می دهد, چنانکه این وضع در (المدونه) به روایت سحنون از ابن قاسم و (العتیبه) به روایت عتبی از اصحاب مالک مشاهده می شد. چه بسیاری از مسائل فقه در کتب مزبور در باب خود نیامده بود. از این روی, ابن ابوزید, به تهذیب (المدونه) همت گماشت, ولی (العتیبه) هم چنان نامهذب باقی مانده است و در هر باب آن, مسائلی از باب دیگر می توان یافت, ولی جویندگان دانش با بودن (المدونه) و تهذیب ابن ابوزید و هم تهذیبی که برادعی پس از وی نوشته است, دیگر از العتیبه (بی نیاز شده اند). (تلخیص و مختصر کردن کتب متقدمان و آن, هنگامی است که مشاهده شود کتابی در زمره امهات فنون به شمار می رود و از مآخذ اساسی آنهاست, ولی بسیار مطول و دامنه دار است, آن وقت دانشمندی بر آن می شود که این کتاب را به طور ایجاز و اختصار تلخیص کند و مباحث مکرر آن را بیندازد و در عین حال, برحذر باشد که مطالب ضروری آن حذف نشود, تا مبادا به مقصد مؤلف خلل راه یابد.)۱۸ در تحریر جامع السعادات و آن را به درسنامه بدل کردن (اخلاق۵و۶) کارهای زیر انجام گرفته است: ـ حذف نکته ها و جستارهای غیر ضرور, مانند: بحثهای فلسفی و یا آمیخته به اصطلاحهای فلسفی و عرفانی که در سطحی بالاتر از مخاطبهای این مجموعه شش جلدی و متناسب با دوره های تخصصی است. ـ حذف آن چه در دیگر بخشهای این مجموعه آمده, یا بحثهایی که در دیگر دانشها, بررسی می شوند و مطالبی که چندان کارساز نیستند و یا از سنخ پاره ای از داستانهایند که در احیاء العلوم آمده است. ـ بسنده کردن به چند نمونه از روایات, در جایی که روایات همانند بسیار بوده است. ـ از میان برداشتن و اصلاح اشتباه های چاپی. ـ اعراب گذاری. ـ نشان دادن مأخذ روایات نقل قولها. ـ عنوان گذاری ـ جا به جایی بخشی از برای نظم و نسق دادن و ترتیب منطقی بحثها. ـ سامان دادن عنوانهای اصلی و فرعی بابها, فصلها و باب بندی مناسب. بدین ترتیب این مجموعه, به گونه روش مند, چشم نواز, به مدرسان, دانش پژوهان و علاقه مندان مقوله ها و بحثهای اخلاقی عرضه شده است. به امید این که در رفتار و کردار از حوزویان اثر روشن و ماندگار خود را بگذارد.

کتابچه مختصر حاضر درباره سوره عبس و تولی و اینکه این آیه آیا درباره رسول الله (ص) است یا کس دیگری است و تفاسیر مربوط به این آیه و سوره در این کتابچه حاضر بررسی می شود.

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

کتاب الأربعون حديثا تالیف حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی (قده) است که توسط محمد غروی به عربی برگردانده شده است. موضوع اصلی کتاب شرح چهل حدیث اخلاقی است ؛ این کتاب نیز ، چون سایر مؤلفات امام خمینی ، کتابی است که از مطالب اخلاق علمی و عملی، و قواعد فلسفی و حکمی، و اصول عرفانی ، و ظرایف حدیثی و روایی، و لطایف تفسیری و قرآنی، مشحون می‌باشد، و این مطلب از انتخاب عناوین چهل حدیثی که مؤلف برگزیده است، بخوبی استفاده می‌گردد. حدیث اول کتاب را در باب جهاد با نفس قرار داده است که مهمترین مساله، عرفان عملی است و سایر احادیث آن بیانگر منازل سیر و سلوک سالکان الی الله است مانند تفکر ، توکل ، خوف و رجا ، صبر ، توبه ، ذکر ، اخلاص ، شکر و توحید . مؤلف در جلد دوم معارف عمیقی را در باب «شرط قبولی اعمال ولایت است»، و معرفت حق تعالی و اسماء و صفات او، و طریق معرفت حق تعالی و اولی الامر ، و عدم شناخت حقیقی حق تعالی و حضرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیهم‌السّلام و مؤمنین ، بیان فرموده است، که در کتب اخلاقی دیده نمی‌شود و یا کمتر دیده می‌شود. امام خمینی سال‌ها در حوزه علمیه قم در درس‌های اخلاق و سیر و سلوک و عرفان نظری شرکت کرده است، کتاب منازل السائرین الی الله تالیف عارف بالله محقق کامل خواجه عبدالله انصاری را در روزهای تعطیلی در محضر استاد عارف میرزا محمد علی شاه آبادی از ابتدا تا انتها تلمذ نموده است. این کتاب از مهمترین کتب اخلاق عملی و سیر و سلوک عرفانی است و از کتب سطح بالای درس اخلاق است.حضرت امام خمینی (قده) در سیر و سلوک و بیان مطالب اخلاق عملی از خواجه عبدالله انصاری و کتاب منازل السائرین بسیار متاثر بوده است و در کتاب اربعین حدیث در پاره‌ای موارد به بیان نظرات خواجه عبدالله انصاری پرداخته است، که به عنوان نمونه به بعضی از آنها ذیلا اشاره می‌کنیم: مؤلف در باب توکل و معنای آن می‌نویسد: «صاحب منازل السائرین فرماید «التوکل کلة الامر کله الی مالکه و التعویل علی وکالته» یعنی...» و در باب تفویض می‌فرماید: «خواجه فرماید: التفویض الطف اشارة و اوسع معنی من التوکل ثم قال: التوکل شعبة منه» .در باب صبر می‌فرماید: «عارف محقق مشهور در منازل السائرین فرماید: صبر نگاهداری نفس است از شکایت بر جزع مستور» و در فصل فرق بین منزل تفکر و تذکر می‌نگارد: «جناب خواجه عبدالله فرماید: التذکر فوق التفکر فان التفکر طلب و التذکر وجود» این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و چهل باب و یک خاتمه و دعا و ختام است. مؤلف در ابتدای باب اول طرق روایی خود را با اتصال سلسله سند بیان می‌کند و در سایر ابواب با سند متصل، اسانید روایات را ذکر می‌کند، سپس متون احادیث را ذکر می‌نماید، پس از آن به ترجمه ی حدیث می‌پردازد و بعد از آن به شرح حدیث می‌پردازد، آنگاه مطالب مناسب با حدیث را تحت فصولی بیان می‌کند. ۱. حدیث اول: در جهاد نفس . ۲. حدیث دوم: در ریا و شرح آن. ۳. حدیث سوم: در عجب و شرح و تعریف آن. ۴. حدیث چهارم: در باب کبر و معنی آن است. ۵. حدیث پنجم: در باب حسد و تعریف آن. ۶. حدیث ششم: در باب حب دنیا و شرح آن. ۷. حدیث هفتم: در باب غضب و شرح آن. ۸. حدیث هشتم: در باب عصبیت و نخوت و شرح آن. ۹. حدیث نهم: در باب نفاق و شرح آن. ۱۰. حدیث دهم: در باب هوای نفس و طول امل و شرح آن. ۱۱. حدیث یازدهم: در باب فطرت و شرح آن. ۱۲. حدیث دوازدهم: در باب تفکر و شرح آن و معانی قلب . ۱۳. حدیث سیزدهم: در باب توکل و شرح آن.۱۴. حدیث چهاردهم: در باب خوف و رجاء و شرح آنها. ۱۵. حدیث پانزدهم: در باب امتحان و آزمایش مؤمنین و شرح آن. ۱۶. حدیث شانزدهم: در باب صبر و شرح آن. ۱۷. حدیث هفدهم: در باب توبه و شرح آن و بیان حقیقت توبه. ۱۸. حدیث هجدهم: در باب ذکر خدا و شرح آن و احاطه ی قیومی حق تعالی. ۱۹. حدیث نوزدهم: در باب غیبت و شرح آن. ۲۰. حدیث بیستم: در باب اخلاص و شرح آن. ۲۱. حدیث بیست و یکم: در باب شکر و شرح آن. ۲۲. حدیث بیست و دوم: در باب کراهت از مرگ و شرح آن. ۲۳. حدیث بیست و سوم: در باب اصناف طالبان علم و شرح آن. ۲۴. حدیث بیست و چهارم: در باب اقسام علم و شرح آن. ۲۵. حدیث بیست و پنجم: در باب وسواس و شرح آن. ۲۶. حدیث بیست و ششم: در باب فضیلت علم. ۲۷. حدیث بیست و هفتم: در باب عبادت و حضور قلب و شرح آنها. ۲۸. حدیث بیست و هشتم: در باب لقاء الله و شرح آن. ۲۹.حدیث بیست و نهم: در باب وصیت حضرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به امیرالمؤمنین علیه‌السّلام و شرح آن. ۳۰. حدیث سی‌ام: در باب اقسام قلوب و شرح آن. ۳۱. حدیث سی و یکم: در باب عدم شناخت حقیقی خداوند و حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه علیهم‌السّلام و مؤمنین و شرح آنها. ۳۲. حدیث سی و دوم: در باب یقین، حرص و رضا و شرح آنها. ۳۳. حدیث سی و سوم: در باب ولایت شرط قبولی اعمال و شرح آن. ۳۴. حدیث سی و چهارم: در باب حال مؤمن نزد خدای متعال و شرح آن. ۳۵. حدیث سی و پنجم: در باب معرفت حق تعالی و اسماء او. ۳۶. حدیث سی و ششم: در باب معرفت حق تعالی و صفات او و شرح آن. ۳۷. حدیث سی و هفتم: در باب طریق معرفت حق تعالی و اولی الامر و شرح آن. ۳۸. حدیث سی و هشتم: در این که خداوند آدم را به صورت خود آفرید و شرح آن. ۳۹. حدیث سی و نهم: در باب خیر و شر و شرح آن. ۴۰. حدیث چهلم: در باب حقیقت توحید و شرح آن. خاتمه: در بیان ترغیب به معارف الهی در قرآن و سنت .

تفسیر نمونه از تفاسیر ترتیبی قرآن به زبان فارسی، اثر آیت الله ناصر مکارم شیرازی و گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم. تألیف این کتاب ۱۵ سال طول کشیده و نویسندگان کوشیده‌اند آیات قرآن را با زبانی ساده و روان ترجمه و شرح کنند. مؤلف در پیشگفتار این اثر، هدف از تألیف آن را ارائه تفسیری برای استفاده عموم مردم بیان کرده است. تفسیر نمونه به زبان‌های عربی و اردو ترجمه شده است. مهمترین ویژگی این تفسیر، اختصاص آن به عموم مردم است. نوع تفسیر و بیان مطالب، برای افراد و اقشار غیرمتخصص قابل فهم است. برخی دیگر ویژگی‌های تفسیر نمونه بنابر آنچه در مقدمۀ جلد اول آمده است: از آنجا که قرآن کتاب زندگی و حیات است، در تفسیر آیات به جای پرداختن به مسائل ادبی و عرفانی و مانند آن، توجه خاصی به مسائل سازنده زندگی مادی و معنوی و به ویژه مسائل اجتماعی شده و به اندازه کافی روی مسائلی که تماس نزدیک با حیات فرد و اجتماع دارد تکیه گردیده است. به تناسب عناوینی که در آیات مطرح می‌شود، در ذیل هر آیه بحث فشرده و مستقلی درباره موضوعاتی مانند: ربا، بردگی، حقوق زن، فلسفه حج، اسرار تحریم قمار، شراب، گوشت خوک و ارکان و اهداف جهاد اسلامی و مانند آن آمده است تا خوانندگان در یک مطالعه اجمالی از مراجعه به کتاب‌های دیگر بی‌نیاز گردند. به جای پرداختن به بحث‌های کم حاصل، توجه مخصوصی به ریشه لغات و‌ شان نزول آیات که هر دو در فهم دقیق معانی قرآن مؤثر هستند شده است. اشکالات، ایرادات و سؤالات مختلفی که گاهی در پیرامون اصول و فروع اسلام مطرح می‌گردد، به تناسب هر آیه طرح شده و پاسخ فشرده آن ذکر گردیده است، مانند: شبهه آکل و مأکول، معراج، تعدد زوجات، علت تفاوت ارث زن ومرد، تفاوت دیه زن و مرد، حروف مقطعه قرآن، نسخ احکام، جنگ‌ها و غزوات اسلامی، آزمایش‌های گوناگون الهی و ده‌ها مسأله دیگر به طوری که هنگام مطالعه آیات، علامت استفهامی در ذهن خواننده عزیز باقی نماند. از اصطلاحاتِ پیچیده علمی که نتیجه آن اختصاص کتاب به صنف خاصی است در متن کتاب دوری و به هنگام ضرورت در پاورقی آمده تا برای دانشمندان و صاحب نظران نیز مفید باشد