جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله در بارۀ یکی از احادیث امام کاظم در بارۀ نصّ بر امامت امام رضا؟عهما؟ است که منابع حدیثی معتبر شیعی آن را به دو صورت ثبت کرده‌اند: «نحلته کنیتی» و «نحلته کتبی». نگارندۀ مقاله، منابع هر دو نقل را آورده، و برای تأیید هر کدام، دلائلی ذکر می‌کند. در نهایت به احتمال زیاد، نقل دوم را ترجیح می‌دهد.

تجهیز امام معصوم(ع) متوفی بدست امام معصوم در قید حیات یکی از مباحثی است که در اندیشه کلامی و فقهی شیعه مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار با شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی تطبیقی باور اعتقادی دو مکتب قم و بغداد در این خصوص پرداخته می‌شود. با بررسی رویکرد و دیدگاه دو مکتب قم و بغداد روشن می‌شود که مکتب قم با تَعبُد و التزام به روایات، تجهیز معصوم متوفی بدست معصوم بعدی را به عنوان قاعده‌ای قطعی، تغییرناپذیر و فرا زمانی و فرا مکانی می‌شناسد؛ حال آنکه فقهای متکلم مکتب بغداد بر خلاف فقهای محدث مکتب قم، نه تنها روایات وارده در خصوص تجهیز معصوم را در حوزه اخبار آحاد قرار می‌دهند؛ بلکه قطعیت و تغییرناپذیری این مسئله را به عنوان یک قاعده‌ی مسلم کلامی و فقهی نمی‌پذیرند. مکتب بغداد ضمن آنکه اولویت تجهیز معصوم را بدست معصوم بعدی پذیرفته است، اما آن را به درجه‌ای از قطعیت ارتقا نداده است تا در صورتی که برای امام زنده در تجهیز امام متوفی موانع و محدودیت‌هایی به وجود آمد، همچنان خود را ملتزم و متعبد به این قاعده بداند. مکتب متکلمان و محققان، قائل به تجهیز امام حسین، امام کاظم و امام رضا(ع) بدست معصوم بعدی نیست. از گزارش‌های تاریخی نیز چنین درک می‌شود که متولی تجهیز امام کاظم(ع) یکی از دوستان آن حضرت بوده است.

همانا خوف و رجاء دو بال برای پرواز معنوی مقربان به هر مقام پسندیده و دو مرکوب برای پیمودن هر گردنه‌ی ظلمانی است، بنابراین عنان روح الجنان را، کسی که از رجاء دور باشد و بار او سنگین از بددلی و شوربختی اعضاء و جوارح باشد، به دست نمی‌گیرد، مگر با دستاویز رجاء، و از آتش دردناک دوزخ درامان نخواهد بود کسی که از انواع شهوات و اقسام لذات پوشیده باشد، مگر با تازیانه‌ی خوف و غلبه‌ی قهر. خشیت در قرآن کریم تنها برای انسان به کار نرفته است، بلکه برای جماد نیز استفاده شده است، چنان که می‌فرماید: «چه آنکه از پاره‌ای سنگها نهرها بجوشد و برخی دیگر از سنگها بشکافد و آب از آن بیرون آید و پاره‌ای از ترس خدا فرود آیند، و خدا از کردار شما غافل نیست.» در اینجا سنگ از خوف حق تعالی فرود می‌آید، در مقابل دل‌های بعضی از انسان‌ها از سنگ سخت‌تر است. لفظ خشیت 48 بار در قرآن کریم وارد شده است، گاه ترسیدن مردم از خدا و گاه ترسیدن مردم از مردم. همچنین روش ما از نوع گردآوری و توصیفی است، به این صورت که محقق پس از گردآوری آیاتی که در آنها لفظ خشیت وارد شده است، می‌کوشد چگونگی به کار بردن آنها را توسط امام کاظم (علیه السلام) در زندگی شریف خود مورد مطالعه قرار دهد. به این ترتیب چند نتیجه حاصل شد از جمله این که: مترادف‌‌های چندی برای خشیت یافت شد که با الفاظی مانند خوف، خشیت، رهب، رعب، وجل، وجف، هرع، فزع از آنها یاد شده است. همچنین چند روش لغوی و نگارشی شناسایی شد که بیان‌کننده‌ی آثار خوف و اثر آن در نفس خواننده شمرده می‌شود.