جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود و عدم صلح می تواند در فرهنگ، اقتصاد، سیاست و افراد جامعه موثر و نقشی تعیین کننده داشته باشد. مسأله اصلی پژوهش بررسی دیدگاه نهج البلاغه و کانت درموضوع صلح پایدار و وجوه اشتراک و افتراق آنهاست. در نگاه نهج البلاغه صلح به درونی، فردی و اجتماعی تقسیم شده و زمینه صلح اجتماعی درصلح فردی نهفته است ومعیارهایی برای صلح وجود دارد که صلح پایدار باید متلبّس به آنها گردد و صلح بین افراد و حاکمیت ایجاب می کند تا حکومت متضمن سلامت و امنیت اجتماعی، خدمت به مردم، عدالت محوری و قانون مندی باشد. ازمنظر کانت صلح پایدار دارای ارکانی است که جنبه صرفا مادی دارند وپشتوانه آن آراء جمهور و برقراری دموکراسی است. گرچه مبانی صلح ازمنظر نهج البلاغه وکانت متفاوت است، اما در ضرورت و اهمیت صلح نظری واحد دارند. دو دیدگاه کرامت انسانی و حقوق افراد را محترم شمرده و نظم را در کنار آن ضروری و آن راعلت موجبه صلح می دانند واصل اولی را صلح و جنگ را عارضی وغیر اصیل می دانند و عدالت هدف اصلی برقراری صلح است.دو دیدگاه مطرح، از لحاظ مبانی معرفتی و هستی شناسی متفاوت هستند. صلح در نهج البلاغه مبتنی بر جهان بینی الهی و در نگاه کانت دارای نگاهی مادی است؛ صلح در نگاه اول، اصلی ثابت بوده و مقوله های زمانی ومکانی در آن اثر نمی گذارد وهدف از آن ایجاد آرامش برای افراد اجتماع است، درصورتی که در نگاه دوم، صلح مسأله ای نسبی است وهدف از آن ایجاد منفعت درسطح دولت ها است.

تربیت دینی به‌عنوان اهرمی درونی، نقش حساس و کلیدی در سعادت فردی و اجتماعی انسان دارد که باید بر شیوه‎ای صحیح و علمی بنیان گذاشته ‎شود. عدم توجه به آموزه‎ها و شاخص‎های صحیح تربیت دینی در نظام آموزشی کشور، آسیب‎هایی از جمله شخصی‎انگاری مقوله دین، انکار نقش زیربنایی آن در زندگی، فروکاهی نقش دین در نظام آموزشی و هم ردیف دانستن آن با سایر ابعاد تربیت را به دنبال دارد. هدف: هدف پژوهش حاضر، تبیین ماهیت و ویژگی‎های عناصر برنامه درسی تربیت دینی براساس آموزه‎های سوره یوسف است. روش: پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحلیل‎محتوای کیفی انجام شد. با توجه به هدف اصلی پژوهش، تفسیر تسنیم آیت‎الله جوادی‎آملی (1401، جلد چهل و چهل‎و‎یکم) و کتاب یوسف قرآن (1394)، به‌عنوان جامعه تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌ها: براساس نتایج پژوهش، تعداد 148 مؤلفه‎ در قالب عناصر ده‎گانه برنامه درسی استخراج شد که عبارتنداز: منطق برنامه درسی (21 شاخص)، اهداف (18شاخص)، محتوا (17 شاخص)، روش‎های یاددهی− یادگیری(17 شاخص)، نقش تسهیل‎گر (42 شاخص)، مواد و منابع یادگیری (7 شاخص)، زمان (6 شاخص)، فضا (6 شاخص)، گروه‎بندی (4 شاخص)، ارزشیابی (10 شاخص). همچنین یافته‎ها بیانگر آن است که سوره یوسفj حاوی شاخص‎های جامع عناصر برنامه درسی تربیت دینی است که کم‎توجهی به شاخص‎های مذکور، موجب یک ‎جانبه‎نگری و عدم دست‎یابی به هدف غایی تربیت دینی یعنی حیات طیبه می‎شود. براساس ویژگی‎های استخراج شده، می‎توان زمینۀ تحول برنامه درسی تربیت دینی را فراهم ساخت و میزان جذابیت و کارآمدی برنامۀ درسی و میزان رضایت مخاطبان را افزایش داد.

چنان که از عنوان این کتاب برمی آید، در آن به مسئله های بنیادی پرداخته شده و رنگ و بوی کتاب بیشتر فلسفی و نظام مند است تا تاریخی. هنری ای. الیسون درباره این کتاب می گوید: اگرچه در حیطه مطالعات تفسیری ای که طی سال های اخیر در حوزه زیباشناسی کانت صورت پذیرفته (شامل کارهایی که خود من نیز در این زمینه انجام داده ام) کمبودی احساس نمی شده است، ولی تا جایی که من اطلاع دارم کار درخوری وجود نداشته که به کار خواننده ای بیاید که یا اصلا شناخت قبلی از اندیشه کانت و متون اصلی او ندارد یا شناخت اش بسیار ناچیز است. مزیت های اصلی کتاب مختصر کریستیان هلموت ونتسل همین است که بسیار به کار این دو گروه از علاقه مندان کانت می آید. بحث او قابل فهم، مملو از انبوهی از اطلاعات مفید در عین اختصار، و به غایت جامع است. در واقع ونتسل درباره همه جوانب نظریه زیباشناختی کانت حرف های شنیدنی و کارآمد زیادی برای گفتن دارد. بی تردید او در هیچ موردی نه حرف آخر را می زند و نه چنین ادعای دارد، ولی رئوس کلی نظریه زیباشناختی کانت را، آنگونه که در نقد سوم عرضه شده، به طرزی عالی ترسیم می کند. خصوصا دراین باره می توان هم به اصطلاح نامه مفیدی اشاره کرد که در آن واژگان و اصطلاحات فنی کلیدی زیباشناسی کانت توضیح داده می شود و هم به فهرست منابعی که در پایان هر بخش برای مطالعه بیشتر در اختیار خواننده قرار می گیرد. ویژگی اول کتاب ونتسل بیشتر به کار خواننده ای می آید که برای نخستین بار با زیباشناسی کانت مواجه می شود و ویژگی دوم به درد خواننده ای می خورد که قصد دارد موضوع یا مسئله مشخصی را با ژرفای بیشتری پیگیری کند.

چنان که از عنوان این کتاب برمی آید، در آن به مسئله های بنیادی پرداخته شده و رنگ و بوی کتاب بیشتر فلسفی و نظام مند است تا تاریخی. هنری ای. الیسون درباره این کتاب می گوید: اگرچه در حیطه مطالعات تفسیری ای که طی سال های اخیر در حوزه زیباشناسی کانت صورت پذیرفته (شامل کارهایی که خود من نیز در این زمینه انجام داده ام) کمبودی احساس نمی شده است، ولی تا جایی که من اطلاع دارم کار درخوری وجود نداشته که به کار خواننده ای بیاید که یا اصلا شناخت قبلی از اندیشه کانت و متون اصلی او ندارد یا شناخت اش بسیار ناچیز است. مزیت های اصلی کتاب مختصر کریستیان هلموت ونتسل همین است که بسیار به کار این دو گروه از علاقه مندان کانت می آید. بحث او قابل فهم، مملو از انبوهی از اطلاعات مفید در عین اختصار، و به غایت جامع است. در واقع ونتسل درباره همه جوانب نظریه زیباشناختی کانت حرف های شنیدنی و کارآمد زیادی برای گفتن دارد. بی تردید او در هیچ موردی نه حرف آخر را می زند و نه چنین ادعای دارد، ولی رئوس کلی نظریه زیباشناختی کانت را، آنگونه که در نقد سوم عرضه شده، به طرزی عالی ترسیم می کند. خصوصا دراین باره می توان هم به اصطلاح نامه مفیدی اشاره کرد که در آن واژگان و اصطلاحات فنی کلیدی زیباشناسی کانت توضیح داده می شود و هم به فهرست منابعی که در پایان هر بخش برای مطالعه بیشتر در اختیار خواننده قرار می گیرد. ویژگی اول کتاب ونتسل بیشتر به کار خواننده ای می آید که برای نخستین بار با زیباشناسی کانت مواجه می شود و ویژگی دوم به درد خواننده ای می خورد که قصد دارد موضوع یا مسئله مشخصی را با ژرفای بیشتری پیگیری کند.

کانت در آثار خود انسان طبیعی و اخلاقی را از هم متمایز کرده و شکافی عمیق میان انسان طبیعی و انسان اخلاقی ترسیم کرده است. وی برای پر کردن این شکاف به انسان فرهنگی و نحوه رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن در طی تاریخ متوسل شده است. فرهنگ برای کانت نقش پلی را بازی می‌کند که پیوند میان وضعیت طبیعی و وضعیت اخلاقی انسان را برقرار می‌کند. از نظر کانت وضعیت فرهنگی که بشر در آن به سر می‌برد، در عین اینکه دستاورد عاملیت انسان در طی تاریخ است، نتیجه تضادهای طبیعتی است که به نحو مکانیکی بشر را به پیش می‌راند. بنابراین رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن از نظر کانت از یک سو امری اکتسابی و سوبژکتیو و از سوی دیگر امری تکوینی و اُبژکتیو است. اینک پرسش این است که این دو رویکرد تا چه اندازه با هم سازگارند و هر کدام چه سهمی در رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن دارند؟ برای پاسخ به این پرسش با رویکردی انتقادی نشان می‌دهیم که طبیعت و انسان ماهیتی تناقض‌آمیز در ایجاد فرهنگ دارند و سهم انسان در رشد و پیشرفت فرهنگ و تمدن در نسبت با سهم طبیعت اندک است.

مفهوم والا دارای سابقه­ طولانی است که معمولا به یونان باز می‌­گردد؛ اما برخی اندیشمندان و فیلسوفان دوران جدید چالشی به وجود آوردند که والا را ذیل مباحث زیباشناسی قرار دهند. کانت نیز ناظر به فلسفه­ خود والا را ذیل مباحث زیباشناسی مورد بحث قرار می­‌دهد. در بحث والا خیال از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و برای فهم آن در فلسفه کانت می‌­بایست به پیشینه آن توجه کرد؛ پیشینه‌­ای که نشان می‌­دهد در اندیشه کانت خیال بحث پیچیده‌­ای است. در نقد نخست خیال در مشارکت فاهمه و حس عمل می­‌کند و نتیجه آن در تفاسیر رایج سبب معرفت و عینیت در فلسفه کانت می‌­گردد‌؛ اما خیال در نقد قوه حکم عملکردی آزاد دارد و در حکم ذوقی در هماهنگی آزاد با فاهمه است؛ اما در والا خیال در نسبت با عقل قرار دارد. در اینجا احساس والا به احساس اخلاقی شباهت دارد؛ از این منظر سبب آشکار شدن وحدتی می‌­شود که انسان را در یک تعین کلی نشان می‌­دهد و از این جهت طبیعت چونان نمایش امر فوق محسوس فهمیده می­‌شود.

موضوع این تحقیق، بررسی و تحلیل صلح بنیادین است که در پرتو مواجهه با «دیگری» در نهاد سوژه امپریالیست رخ می‌دهد. لویناس سوژه‌ای را به نمایش می‌گذارد که در راستای بنیان بهشتی زمینی خواسته‌هایش را بر جهان تحمیل نموده و به بلعیدن اغیار و فروکاستن آنها به خویش سرگرم است. سوژه خودکامه که هویتش را با خشونت و در ارتباط با اغیار شکل داده، با «دیگری» مواجه می­شود که در برابر تمامیت‌خواهی او مقاومت می‌کند. ایده لویناس جهت پایان خشونت، ریشه در سوبژکتیویته‌ای دارد که غیرقابل فروکاست به آگاهی است و مسئولیتی نامتناهی بر سوژه تحمیل می­‌کند. مواجهه با چهره «دیگری» از ابتدا صلح‌آمیز است. چهره، با متنبه ساختن سوژه برای صلح و همبستگی، او را بر انجام وظیفه‌ بر می‌انگیزد و پیش از هر پرسش و انتخاب، سوژه را شخصا مسئول صلح با «دیگری» می­‌کند؛ مسئولیتی که پیش از این در آن مستقر شده‌ است و نمی­تواند خود را از آن کنار بکشد. صلح موردنظر لویناس صلح بنیادین، اصیل و فراتر از صلح و جنگ متعارف است.

در باور کانت یک عمل تنها زمانی ارزش اخلاقی دارد که صرفاً به انگیزۀ انجام وظیفه و بدون دخالت هیچ‌گونه تمایل و منفعت شخصی انجام شود. وی با بیان مثال‌هایی در کتاب بنیاد، نشان می‌دهد که وجود تمایلات همسو با اعمال وظیفه‌شناسانه، نظیر رفتار مبتنی بر همدردی، ارزش اخلاقی عمل را زیر سؤال می‌برد. این نظرات به‌ویژه با احیای رویکردهای فضیلت‌محور در نیم‌قرن اخیر، موضوع مناقشه‌های بسیاری گردید. در این میان تلاش دو تن از مفسران مشهور، ریچارد هنسون و باربارا هرمن، در ارائۀ تبیینی روشنگرانه از دیدگاه کانت و پاسخ به ابهامات مطرح برجسته است. هنسون ضمن ترسیم دو مدل ابتکاری از شرایط انجام عمل، به پدیدۀ مهم تعین چندعاملی اشاره کرد و قائل به بسندگی وجود انگیزۀ ادای وظیفه برای ارزشمندی اخلاقی عمل شد. هرمن نیز با ارائۀ مدل سوم، استدلال کرد که یک عمل در صورتی ارزش اخلاقی دارد که هم وظیفه اقتضا کند و هم انگیزۀ اصلی آن فارغ از اینکه تمایل عامل را منعکس کند یا نه، انگیزۀ وظیفه باشد. در این مقاله قوت و کارآمدی این مدل‌ها را از رهگذر بررسی مثال‌های مشهور کانت می‌سنجیم. نتیجه آنکه تفاسیر این دو، با وجود گشایش در فهم بهتر نظریۀ وی، کمک چندانی به حل ابهامات موجود نمی‌کنند. ساده‌انگاری پدیدۀ تعین انگیزه‌های متعدد و مشکل توتولوژی و دور از جمله نقدهای قابل بیان در این خصوص است. نگاه جامع به اندیشۀ کانت نشان می‌دهد که عمل به وظیفه و بی‌اعتنایی به سایر تمایلات و انگیزه‌ها بخشی ناگزیر از فرآیند رشد منش اخلاقی آدمی است.