جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف اين تحقيق، مقايسه‌‌ بين آراء بلاغت‌پژوهان زبان عربی و زبان‌شناسان درباره معانی اصلی و فرعی انواع انشای طلبی (استفهام، امر، نهی، ندا و تمنی) است. بدين منظور نخست از يک سو نظرات زبان‌شناسان در اين مقوله در شاخه کاربردشناسی زبان و مبحث کنش‌های گفتاری مورد بررسی قرار گرفت و از ديگر سو ديدگاه بلاغت‌پژوهان در اين باره در شاخه علم معانی مورد مطالعه قرار گرفت. پس از جمع‌آوری و تحليل نظرات هر دو گروه در باره اين موضوع، به منظور درک تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها مقايسه‌ای صورت گرفت که نتايج حاصل از آن حاکی از وجود شباهت‌های عمده‌ای بين نظرات اين دو گروه است، از جمله تقسيم کلام به خبر و انشا، توجه به معانی غير مستقيم انشا و غيره، و اين خود دليلی است بر تأثيرپذيری زبان‌شناسان معاصر از بلاغت‌پژوهان قديم. اما با اين وجود، نمی‌توان پاره‌ای از تفاوت‌های موجود بين اين نظرات، از جمله تفاوت در حوزه کار اين دو گروه را که گاه حاکی از نوآوری زبان‌شناسان در اين مقوله و توجه آنان به ابعاد ديگری از انشای طلبی است، انکار کرد. از ديگر نتايج حاصل از اين تحقيق که در واقع يکی از کاربردهای آن به شمار می‌رود، ارائه راهکارهايی برای برقراری يک ارتباط دوسويه موفق ميان گوينده و شنونده و هم‌چنين راهکارهايی برای فهم بهتر متونی است که در آن يکی از انواع انشای طلبی به کار رفته است.

پیشگفتاربا توجّه به جایگاه والا و رفیع علمی و شخصیّتی « سیّد مرتضی » درنزد شیعه و سنّی ،وبا توجّه به علم و سواد و تقوا و نسب ایشان که از طرف مادری با ده واسطه به حضرت علی (ع) و از طرف پدری با پنج واسطه بهحضرت موسی بن جعفر ، امام کاظم (ع) می رسد واز طرفی نیز آل بویه ، دایی مادری ایشان محسوب می شد که در قرن چهارم در مقابل ضعف حکومت عبّاسی به قدرت رسیدند و از شاهان روزگار بودند ، سیّد مرتضی در این فرصت ها با بهره مندی از پدر و مادر و استادان خبره در علوم گوناگون از جمله : « شیخ مفید » : در عـلم کـلام و فـنّ مـناظـره ، « عـبد الرحـیم بن نباته » : در عـلـوم ادبی و فـنّ خـطابه و سـخـنـوری ؛« مرزبانی » در شعر و ادبیّات ؛ « ابو الحسن علی بن حبش کاتب » : در علم حدیث ؛ و ... توانست در تمام زمینه های علمی ، به مدارج بالا دست یابد و نهضت فرهنگی عظیمی را در احقاق حقوق مسلمانان و گسترش تشیّع ، پایه ریزی کند و در کنار مسئولیّت های اجتماعی و سیاسی اش که به او واگذار شده بود ، از جمله : نقابت سادات و إمارت مظالم ، مجالس درسی را تشکیل دهد و کتب متعددّی را در زمینه های : ادبی ، کلامی ، فقهی ، اصولی و تفسیری ، تألیف نماید و مردم ، ایشان را با القاب بسیار محـتـرمی از جمله : ذو الـثـمانـیـن ؛ ذو المجـدیـن ؛ شـریـف ؛ عـلـم الهـدی و مجـدّد الإسـلام می خواندند . از مـیان ده ها کـتـاب تـفـسیـری ایشان ؛ کتاب « غرر الفواید و درر القلائد » ایـشـان ( معروف به : أمالی سیّد مرتضی ) که شامل 80 مجلس درس تفسیری ایشان بوده ( تفسیر آیات و روایات ) و توسّط شاگردانش املاء شده و سپس توسّط استاد تنظیم شده است ؛ از جمله کتبی است که کمتر به عنوان یک کتاب تفسیری به آن اشاره شـده و شایـد به این علت باشد که اکــثر دانشمنـدان وی را در زمینه ی کــتب فـقـهی می شناسند ونظریات تفسیری ایشان به سبک و اسلوب غیر جامع استو تمام آیات قرآن را شامل نمی شود و به ترتیب سور نگاشته نشده .البته : سیّد در میان آثار تفسیری خود در عین اینکه به صورت پراکنده به تفسیر پرداخته ولی آیات قرآن را با چنان مهارتی به یکدیگر ارتباط می دهد که این آیات، مثل زنجیری به یکدیگر متّصل گردیده اند و این نشان از تسلّط و احاطه ی کامل او به آیات قرآن است .و به دلیل تبحُّری که درعلم لغت و ادبیات عرب دارد و احادیث صحیح را به خوبی می داند ،می تواند برای تمام سخنان خود شاهد مثال آورد و با آنها برای مخاطب ،زمینه سازی کند . و در برخی موارد به تفاسیر قبل از خودش نیز نظر داشته است .ازجمله : معانی القرآن فرّاء .( م 207 ) و غریب القرآن ابن قتیبه ( م 206 ) و معانی القرآن و إعرابه از زجّاج ( م 311 ) و جامع البیان عن تأویل آی القرآن از طبری ( م 310 ) ولی به آن هـا إکـتفاء نکـرده و گـامی جـدید در تحلیل آیات و روایات برگـزیـده است ، کـه بی سابقهبوده و هست . تا جایی که در تأیید اغلب نظریات او ، مفسران بعدی نیز نظر و دیدگاه او را در تفاسیرشان ذکر کرده اند : از جمله : التبیان فی تفسیر القرآن از شیخ طوسی ( م 460 ) و مجمع البیان فی تفسیر القرآن از طبرسی ( م 548 ) و روحُ الجِنان و روح الجَنان از ابوالفتوح رازی ( م حدود 550 ) و تفسیر الکبیر فخر رازی ( م 606 ) و تفسیر المیزان علامه طباطبایی و تفسیر نمونه و .....در این رساله ، مباحث تفسیری آیات قرآن در کتاب أمالی تحت عنوان ( تأویل الآیه ) و دریک مورد ، تحت عنوان ( مسأله)از جهت اسلوب هاو فنون بیانی و بلاغی ، بررسی شده، [ از مجموع 80 مجلس درس سید ، تنها70 مجلس تحت عنوان « تأویل الآیه » می باشد که به 66 مجلس آن که دارای مباحث بلاغی است، پرداخته شده ، البته حدود 10 مجلس از جمله [ مجالس 10/ 11/ 12/ 13/ 17/ 18 / 19 / 20 / 21 / 32 ] بطور کامل به تأویل خبر اختصاص دارد و در میان حدود 20 مجلس از جمله [ مجالس 1/ 3 / 4 / 5/6/8/15 / 25 / 27 / 30 / 31 / 34 / 37 / 48 / 49 / 53/ 64/ 65 / 68 / 79 ] مبحثی تحت عنوان تاویل خبر ذکر شده کهتحقیق آن از حیطه ی کار نگارنده خارج بود]لازم به ذکر است ، با توجه به اینکه متن کتاب امالی سید مرتضی موسوم به ( غررالفواید و دررالقلائد ) به زبان عربی است و تاکنون ترجمه ی آن به چاپ نرسیده ، ابتدا متن عربی این مجالس به فارسی ترجمه شده و در این زمینه به برخی از پایان نامه ها ی مربوط به ترجمه مباحث تفسیری سید مرتضی در دانشگاه های مختلف مراجعه شده است . و در ترجمه مباحث تفسیری هرکجا ، عنوان و کلمه یا جمله ای به مطالب سید مرتضی جهت توضیح ، اضافه شده ، داخل کروشهقرار گرفته است . و در مواردی که سید در تفسیر آیه ای ، به ذکر قسمتی از آیه پرداخته و فهم معنای قسمت مزبور ، نیازمند آگاهی از تمامی آیه بوده ، تمامی آیه در صدر کلام عنوان شده است . مباحث بلاغی در کتاب أمالی تحت سه محور: علم بیان ومعانی و بدیع بررسی شده ، و سید گاهی به نام این اسالیب به طور مستقیم و گاه به صورت [غیر مستقیم : یعنی تنها شرح داده و نام اسلوب را نیاورده ] اشاره کرده که جهت سهولت فهم مخاطب و روشن شدن بیشتر آن اسلوب و تأیید وجه بیان شده توسّط سیّد ، با مراجعه به کتب تفسیر ادبی قرآن ، این اسالیب شنایایی شده و در پایان هر مجلس تحت عنوان « تحقیق » اشاره شده است که در برخی موارد به جهت وضوح متن عربی آنها و جلوگیری از طولانی شدن کلام ، از ترجمه ی آنها خود داری شده است.و به جهت اینکه آشنایی قبلی با اسالیب به کار رفته در کتاب أمالی لازم بود ، ابتدا در فصل دوم ، یک یک این اسالیب بیانی با مثال های قرآنی [ غیر از کتاب أمالی ]تعریف شده .در ضـمـن ، متـن عـربی آیـات قـرآن در ایـن رسـالـه از خـط بـه کـار رفـتـه درنـرم افـزار «جامع التفاسیر قرآن» گرفته شده و شاید نوع خط با خط معمول قرآن در برخی کلمات تفاوت داشته باشد ، همچنین در ترجمه آیات ، از ترجمه ی فارسی و روان و دقیقآقای مکارم شیرازی استفاده شده. و درذیل بیان مجالس تفسیری سید مرتضی اگر نام شخصی داخل گیومه ، برده شده ، در قسمت آخر پایان نامه شرح حال مختصری از او تحت عنوان « فهرست اعلام »آمده است. وخلاصه ی تمامی اسالیب بیانی نام برده شده در این رساله به صورت یک جدول در فصل آخر بیان شده است . همانطور که می دانیم ، قرآن کریم ، سراسر اعجاز است و این اعجاز بیشتر در زمینه ی فصاحت ( در محتوا) و بلاغت ( در الفاظ) آیات آن می باشد. و از همان سال های آغازین نزول آن ، حضرت علی (ع)در میان مباحث تفسیری خود ، به جنبه های بلاغی آیات اشاره کرده اند همانطور که در کتاب نفیس خود « نهج البلاغه » دریای فصاحت و بلاغت ایشان به چشم می خورد .پیرو سخنان ایشان ، افرادی همچون جاحظ ، ابن قتیبه ؛ إبن معتز ، مبرّد ؛ عبد القاهر جرجانی ؛ إبن أبی الأصبع ؛ سکاکی ؛ خطیب قزوینی ؛ ابو عبیده ؛ سیّد مرتضی و ...با تألیف کتب بلاغی خود این علم را مخصوصاً در زمینه ی اعجاز آیات قرآن پرورش دادند .و از جمله دلایلی که سیّد به این عـلم روی آورد ، این بود که : ازمتکلمان شـیـعـه به شمار می رفت و به ناچار ؛ باید معانی و تفاسیر مختلف کلام و آیات را می دانست تا بتواند آنها را از معانی ظاهری اش که با اصول اعتقادی او به ظاهر ناسازگار می آمد ؛ درک کند و آن را از معنای ظاهری ودر بعضی مواضع ، معنای حقیقی ، به معانی مجازی برگرداند ، تا مردم گرفتار دام شبهه نگردند و در مراتب بالاتر بگوییم که : مرتکب شرک خفی نشوند . زیرا اسلوب و روش قرآن منحصر به خود آن است و نظیری ندارد و باید آن را از زبان اهل بیت شناخت و إلّا ( نعوذ بالله ) به گمراهی خواهیم رفتو بر گمراهیمان افزوده خواهد شد ، همچون مردابی که هر لحظه ما را در ظلمت بیشتر فرو می برد و مصداق آیات زیر خواهیم شد :«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُوْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً »(إسراء : 82 ): یعنی : و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مومنان، نازل مى‏کنیم و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمى‏افزاید.و« هُوَ الَّذی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلاَّ مَقْتاً وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ إِلاَّ خَساراً » (فاطر : 39 )یعنی : اوست که شما را جانشینانى در زمین قرار داد هر کس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود، و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزى نمى‏افزاید، و (نیز) کفرشان جز زیان و خسران چیزى بر آنها اضافه نمى‏کند.و« وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی‏ هذَا الْقُرْآنِ لِیَذَّکَّرُوا وَ ما یَزیدُهُمْ إِلاَّ نُفُوراً »( الإسراء : 41) یعنی : ما در این قرآن، انواع بیانات موثر را آوردیم تا متذکر شوند! ولى (گروهى از کوردلان،) جز بر نفرتشان نمى‏افزاید.و برعکس اگر به آیات آن ( ثقل اکبر ) ایمان آورده و از راه درست با استمداد از ثقل اصغر ( اهل بیت ) بنابر سفارش پیغمبر اکرم در حدیث ثقلین ؛ که قرآن و اهل بیت از یکدیگر جدا نخواهند شد و استمداد از هر دو این ها ما را به سعادت دنیا و آخرت خواهد رسانید ، عمل صالح کنیم ،به ایمانمان روز به روز افزوده خواهد شد و قرآن مانند موجود صاحب روح و زنده به ما کمک می کند تا به اُفق های بلند معنا پرواز کنیم و مصداق آیات زیر باشیم :« فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذینَ اسْتَنْکَفُوا وَ اسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلیماً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصیراً »( نساء : 173 یعنی : امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکى خواهد کرد و براى خود، غیر از خدا، سرپرست و یاورى نخواهند یافت.) و« وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزیدُهُمْ خُشُوعاً »(إسراء : 109 ) یعنی:آنها (بى‏اختیار) به زمین مى‏افتند و گریه مى‏کنند و(تلاوت این آیات، همواره) بر خشوعشان مى‏افزاید. « لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ » ( نور : 38 )یعنی : (آنها به سراغ این کارها مى‏روند) تا خداوند آنان را به بهترین اعمالى که انجام داده‏اند پاداش دهد، و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید و خداوند به هر کس بخواهد بى حساب روزى مى‏دهد (و از مواهب بى‏انتهاى خویش بهره‏مند مى‏سازد).« لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ » (فاطر : 30 )یعنی : (آنها این اعمال صالح را انجام مى‏دهند) تا خداوند اجر و پاداش کامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها بیفزاید که او آمرزنده و شکرگزار است! «وَیَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ» (شورى : 26 )یعنی : و درخواست کسانى را که ایمان آورده و کارهاى نیک انجام داده‏اند مى‏پذیرد و از فضل خود بر آنها مى‏افزاید امّا براى کافران عذاب شدیدى است! « وَ یَزیدُ اللَّهُ الَّذینَ اهْتَدَوْا هُدىً وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا »(مریم : 76) یعنی : (امّا) کسانى که در راه هدایت گام نهادند، خداوند بر هدایتشان مى‏افزاید و آثار شایسته‏اى که (از انسان) باقى مى‏ماند، ثوابش در پیشگاه پروردگارت بهتر، و عاقبتش خوبتر است! زمخشری در مقدمه ی تفسیرش به این نکته اشاره نمود که : بدون احاطه بر دو دانش « معانی » و « بیان » نمی توان به تفسیر قرآن پرداخت و ژرفای معانی آن را شناخت .(منبع :زمخشری ، الکشاف ، زمخشری ، جار الله محمود بن عمر ، « الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل»، ج1 ، ص 16 )و از آنجا که خداوند متعال با نزول این معجزه عظیم ، سخت ترین دشمنان و سخنور ترین امیران بلاغت و بیان را در برابر خویش ، به خموشی کشانده ، چندان که از وضوح این عجز و ناتوانی ، نه تنها به هماوردی آن ، بر نخاسته اند ، که حتّی چـنین انـدیـشه ای را در سـر نـپـروریـده اند ، ازطـرفی هـم امکـان نـدارد ، کـسی که ابـزار فـهـم بلاغی نـظم قـرآن ( علم فصاحت و بلاغت ) را ندارد ، بتواند پی به اعجاز آن ببرد .و من الله التوفیق سوده ترقـّی

‏ماهیّت فرا زمینی تجربه‌های عرفانی، عارف را دچار وجد و هیجان می‌کند؛ بنابراین عارفان برای تعلیم و بیان تجربیّات خود ‏ناگزیرند از زبان خاصّی استفاده کنند که آن را زبان عرفانی می‌نامند. زبان عرفانی، از دیدگاه‌های مختلف قابل بررسی است و ‏عناصر متعدّدی در شکل‌گیری آن نقش دارد. بلاغت از جمله عناصر موثر زبان عرفانی فارسی است.‏موضوع علم معانی بررسی انواع جمله‌ از جهت معانی ثانوی آن‌ است. این علم، کلام را به خبر و انشاء تقسیم و میزان اثر ‏گذاری آن را بر مخاطبان تعیین می‌کند، از این رو به کمک قواعد و اصول آن می‌توان نقش و تأثیر انواع جمله را در انتقال ‏پیام، بررسی کرد.‏این پژوهش بر آن است که نقش انشاء را در تعلیم اندیشه‌ها و بیان تجربیّات عرفانی، بررسی و تحلیل کند. آثار عین‌القضات ‏همدانی، از مهم‌ترین متون تعلیمی و عرفانی ادبیات فارسی است. جمله‌های انشایی و معانی ثانوی در این متون نقش مهمّی ‏دارد، از این رو آثار این عارف بزرگ، برای تحقیق در این باب برگزیده شد.‏

استثناء، یکی از مباحث علم نحو است که با توجه به اسرار و رموز نهفته در آن، جایگاه ویژه ای را در قرآن به خود اختصاص داده است . اندیشمندان و صاحب نظرانِ علم بلاغت نیز آن را به عنوان یکی از شگردهای ایجاز و اختصاص در کلام برشمرده و از زوایای مختلف به بحث و بررسی در اسلوب آن پرداخته اند . رساله ای که هم اکنون با عنوان «جلوه های زیباشناختی استثناء در قرآن کریم» ارائه گردیده، پژوهشی است در خصوص جنبه های بلاغی استثناء در آیات شریفه قرآن . تحقیق حاضر، در پنج فصل تنظیم شده که در فصل اول به منظور آشنایی خواننده با ماهیت رساله، به مباحثی در خصوص زیبایی شناسی اشاره شده است . فصل دوم، بر اساس نیاز هر پژوهش به پیشینه تحقیقاتی، به تاریخچه ی بلاغت و اهمیّت آن از دیدگاه بزرگان اختصاص داده شده است . در فصل سوم (به عنوان پایه و اساس فصل بعد)، قواعد و اصول استثناء به طور موجز و مکفی به همراه تعاریفی از مفاهیم آن، بیان گردیده است . فصل چهارم، بخش اصلی رساله بوده و مشتمل بر شواهد استثناء در آیات قرآن کریم است؛ که هر آیه از نظر علم نحو و بلاغت، و با توجه به کتب تفسیر بررسی شده است. در این راستا استثناءاتی مشاهده گردید که توسط ادات مشهور صورت نگرفته بودند؛ لذا این موارد شاذ، با عنوان «استثناءات استثناء» در فصل پنجم جمع آوری شده است . اغراض استثناء در قرآن عبارتند از: ارشاد، استهزاء و کنایه، توصیف و بیان حال، رد و انکار مخاطب، تبیین و روشنگری، تذکر و آگاهی، و هشدار و گوشزد، تهدید و انذار، تسلی خاطر،بیان حکم، دفع توهم، تاکید، تتمیم و تعلیل، توبیخ و تحقیر، تبرئه، مبالغه، مدح وذم، بشارت، اعتذار، تقریر و تضرع، دریغ و حسرت، تشویق، تعجب، تعظیم و تکریم .

هیچ اثری به اندازه‌ی سخن، قابل بقاء و تأثیرگذار نیست. قرآن کریم از زوایای مختلفی به مقوله‌ی سخن پرداخته است. با توجه به گستردگی بحث در این زمینه، سعی بر این است که در این پژوهش، فقط اهمیت سخن‌گفتن، ‌زمینه‌ها و موانع تأثیر سخن از منظر قرآن مورد بررسی و ارزیابی قرار داده شود.اساسی‌ترین منبع مورد استفاده در این تحقیق، قرآن بوده که به کمک تفاسیر و سایر منابع یاری‌رسان در فهم قرآن از جمله متون روایی، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، زمینه‌های تأثیر سخن از دیدگاه قرآن در پانزده مورد زیر بررسی شده‌اند.1.آراسته‌گویی 2.استدلال 3.استواری سخن 4.امنت‌داری 5.بلاغت 6.تکرار 7.جدال احسن 8.خیرخواهی 9.ساده‌‌گویی 10.طنّازی 11.عالمانه‌بودن 12.فصاحت 13.موعظه 14.نرمی سخن 15.نیکی سخنهمان‌طور که در نگاه اول همیشه ظاهر یک چیز تأثیرگذار است، در سخن‌وری نیز، آن‌چه اهمیت بیشتری دارد آراستگی سخن، جذابیت و نیکویی آن است. هم‌چنین به نرمی سخن‌گفتن و دوری کردن از خشونت نیز در جذابیت سخن بسیار موثر است. مسأله‌ی مهم دیگر و از جمله ارکان مهم سخن‌وری توجه به نوع مخاطب و سخن‌گفتن مطابق حال اوست. هم‌چنین کلامی که همراه با دلیل و برهان باشد و از استواری مطابق با عقل و منطق برخوردار باشد تأثیرگذاری بیشتری بر مخاطب دارد. جلب اعتماد مخاطب نیز بسیار حائز اهمیت است، در روان‌شناسی تبلیغات نیز اثبات شده که اعتماد شنونده از مهم‌ترین دلایل تأثیرپذیری است: از جمله موارد پانزده‌گانه که موجب جلب اعتماد مخاطبین به گوینده می‌شَود، امانت‌داری و خیرخواهی گوینده است.هم‌چنین تکرار و گوش‌زد کردن پی‌در پی، مواعظ و سخنان پندآموز، سخن‌گفتن با علم و آگاهی نیز موجب تأثیر سخن بر مخاطب می‌گردد.احتجاج و جدال به شیوه‌ی احسن، پیام رسمی قرآن است و از جمله مسائل زمینه‌ساز در تأثیر کلام است.آن‌چه در تأثیرگذاری کلام بر مخاطب اهمیت دارد توجه گوینده و سخنران به همه‌ی این موارد است و در صورت آگاهی و عمل به این موارد بدون شک سخن او بر مخاطبانش تأثیرگذار خواهد بود.در فصل پایانی تلاش شد تا بنابر آموزه‌ای قرآنی و روایی موانع تأثیر کلام و عومل آسیب‌زا در شش مورد بررسی شود: 1.استکبار 2.ختم قلب 3.دنیا طلبی 4.زورگویی 5.طغیان‌گری 6.نارسایی بیان.تکبر و غرور آدمی مانع تأثیر کلام مخاطب بر وی می‌شَود و چنان‌چه عوامل اصلی در ضلالت برخی امت‌ها استکبار آنان در مقابل پیامبران الهی بوده است.آلودگی به گناهان و زورگویی موجب ختم قلب و نفوذ ناپذیری آن در مقابل سخنان حق می‌شود.دنیا طلبی و غفلت از آخرت، طغیان‌گری و زورگویی نیز از جمله موانع دیگر در پذیرفتن سخن حق و موعظه‌های انبیای الهی است.نارسایی بیان نیز مانع از فهم و درک صحیح سخن از سوی مخاطبان است.

علم بلاغت همانند سایر علوم زبان عربی برای خدمت به قرآن کریم و درک شایسته اعجاز آن و اتقان زبان است که دوره های مختلفی را گذرانده است یکی از موضوعاتی که در بلاغت دارای جایگاه ویژه ای می باشد موضوع فصل و وصل است تا جائی که بلاغیون بر این باورند که بلاغت یعنی شناخت فصل و وصل . بنابراین با توجه به اهمیّت موضوع در این رساله بر آن شدیم که مواضع فصل در قرآن کریم را مورد بررسی قراردهیم.در فصل اول به موضوع بلاغت و فصاحت و ادوار مختلف آن اشاره شده است تا یک پیشینه ی ذهنی برای خواننده حاصل گردد و یاریگر وی در درک بهتر مباحث در فصول بعد گردد.فصل دوم به موضوع فصل و وصل پرداخته و بیان می دارد توجه به مواضع فصل و وصل کاملاً ضروری است و نحوه استفاده هر یک از آنها در جایگاه خود باعث می گردد تا زوایای کلام بهتر درک شود و گوینده مقصود مورد نظر خود را آن گونه که هست به مخاطب خود انتقال دهد .در علم معانی، وصل ایجاد پیوند میان دو جمله به وسیله ی «واو»است و فصل ترک این پیوند و ذکر جمله ی دوم به صورتی مجزا است که خود دارای نکته های ظریفی است که باعث زیبایی سخن می گردد.اما فصل سوم که موضوع اصلی رساله است به بررسی مواضع فصل در قرآن کریم و بیان انواع آن می پردازد و راه های تشخیص موارد فصل را ارائه می دهد ،جایگاه و ظرافت فن فصل در سخنان خداوند با بندگان خود را مورد توجه قرار داده و اذعان می دارد چرا خداوند در جایی که اقتضای فصل است کلام الهی خود را به طریق وصل بیان نفرموده است به تعبیر دیگر این قسم از رساله بیانگر آن است که در چه مواردی ترک و حذف «واو» کلام را بلیغ تر و مطابق حال و مقام شنونده می سازد

حدیث نبوی ثقلینشرط دستیابی به هدایت و سعادت را همراهی قرآن و عترت و تمسّک به آنها دانسته است. بر اساس این کلام نبوی پیوند عمیقی میان دو گوهر بر جای مانده از او برقرار است؛ چرا که مطابق نصّ روایت اخذ یکی و رهایی دیگری، مساوی ضلالت و افتادن در ورطه ی هلاکت است. در این نوشتار پس از طرح بحث در بخش اول به معرفی اجمالی قرآن از زبان خود و در بخش دوم به معرفی اجمالی عترت می پردازیم. بخش سوم رابطه ی این دو ثقل بررسی و به همتایی آن دو حکم شده، برخی وجوه همتایی نیز ذکر می شود. از آنجا با نگاهی به برخی فضایل برترین شخصیت عترت، پس از نبیّ گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، پیوند ناگسستنی او با قرآن تبیین شده و تأثیرات عمیقی که آمیختگی حقیقت قرآن با وجود حضرت داشته را تبیین نموده و نتیجه می گیریم او و دیگر معصومان، قرآن مجسّم الهی اند که کردار و گفتار آنان جملگی تجلّی آیات خدایی است. پس از آن با استناد به علم ثابت و لایتناهی الهی که منبع فیض دو ثقل اکبر و اصغر است، کلام معصومان و قرآن را هم مضمون دانسته و در پی اثبات اتّحاد روح حاکم بر آن دو گوهریم. سپس با کاویدن رابطه ی قرآن و نهج البلاغه، ضمن ارائه ی گونه هایی از تجلّی قرآن در کلام امام به مفهوم شناسی اشارات قرآنی نهج البلاغه – که موضوع اصلی این پایان نامه است - می پردازیم. پس از آن از فصل های دوم تا چهارم خطبه های 92 تا 174 نهج البلاغه بررسی شده و موارد اشارات قرآنی آن با ذکر عبارات حضرت و آیات مورد اشاره ذکر می گردد.

چکیدهبررسی سبک شناختی در سوره ی انعامبه کوششسمانه قلاوندسبک شناسی یکی از شاخه های نقد ادبی است که از دانش زبانشناسی و بلاغت درتحلیل متن بهره می جوید و در بررسی نقدی و ادبی اثر برسه عنصر اصلی متن، نویسنده و مخاطب تکیه می کند. با توجه به اینکه سوره های قرآنی از فنی ترین متن های ادبی هستند، بهترین متن ها برای بررسی سبک شناختی هستند و سوره ی انعام به دلیل اینکه یک تابلوی زیبا از تصویرپردازی و انتخاب واژگان مناسب با بافت متن هست موضوع این پژوهش قرار گرفت. روش پژوهش هم روش تحلیلی توصیفی انتخاب شد.پژوهش حاضر پس از مقدمه به بررسی مبانی نظری سبک شناسی(الأسلوبیه) پرداخته و در آن از تاریخچه مطالعات سبک شناسی، تعریف سبک شناسی و ارتباط آن با بلاغت و نقد ادبی و علم زبانشناسی و روش های مشهور تحلیل سبک شناختی سخن به میان آورده است. در فصل سوم و چهارم به بررسی سبک شناسی سوره ی انعام پرداخته شده است. در این دو فصل از پیوندهای دلالی میان واژگان و عبارات که شامل چند معنایی و تقابل بین واژگان و بافت متن هست سخن رانده شده است. و نیز به بررسی سبک شناسی بلاغی در سوره پرداخته شده است که در آن از ظواهر سبک شناختی، سبک شناختی تصویر و بدیع و در پایان هم از هماهنگی فنی و موضوعی در سوره سخن گفته شده است.این سوره تابلویی زیبا از هنرنمایی زبانی و تصویری در کلام قرآنی است، این هنرنمایی فنی و زبانی در خدمت هدف دینی سوره بیان اصول سه گانه ی عقیده،توحید، نبوت و معاد قرار گرفته است. تکرار اولین ویژگیسبک شناختی در سوره است که به عنوان ابزاری برای تأکید توحید و یگانگی خداوند و دعوت مخاطب به سوی راه رستگاری به کار برده شده است. دومین ویژگی سبک‌شناختی تقابل و تضاد در سوره است که در قالب تضاد واژگان و تصویرهای ادبی در سوره نمودار می شود و سومین ویژگی هم کاربرد تصویرهای تشبیهی در سوره است که بیشتر این تشبیه هابه دلیل هماهنگی با روحیه و فکر مخاطب، ساده و محسوس است. و چهارمین ویژگی بارز سبک شناختی در سوره فواصل قرآنی آهنگین در سوره است که متناسب با وحدت موضوعی و موسیقیایی در سوره تکرار می‌شود.