جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

البته بحث در ذات و صفات و افعال حق تعالی، در نهج البلاغه بسیار پردامنه و عمیق مطرح شده است ولی آنچه در این تحقیق مورد توجه واقع شده است، بحث درباره ذات حق تعالی می باشد، درباره صفات و افعال خداوند در نهج البلاغه، که بحث مبسوط تری را می طلبد، در این جا به طور مستقل بحثی به میان نیامده است. در اینجا کوشش شده است در حد توان و فهم و وقت خویش مباحثی را درباره اصلی وجود خدا و ادله اثبات خدا در دو بخش مطرح نماییم. در بخش اول، که دارای دو فصل است، به استدلال بر وجود خدا و حدود و شناخت او اشاره می شود، لذا در فصل اول به امکان و وجود استدلال بر اصل وجود خدا، پرداخته شده و بیان شده است که علی رغم دیدگاه بعضی که معقتدند در اسلام، برای اثبات وجود خدا، از استدلالهای برهانی و عقلی معهود، استفاده نشده است، در قرآن ونهج البلاغه چنین استدلالهایی وجود دارد گرچه به شکل صغرا و کبرای منطقی نباشد. در فصل دوم به حد توانایی انسان بر شناخت خدا و صفات او پرداخته شده است، و ضمن رد گرایشهای تشبیه افراطی و تنزیه تفریطی به دیدگاه امام علی (ع) که گرایش میانه در این مساله است، یعنی ((لاتشبیه و لا تعطیل بل امر بین الامرین)) اشاره شده است. در بخش دوم، که مجموعا هفت فصل را شامل می شود، به براهین و ادله اثبات وجود خدا از دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه پرداخته شده است.در فصل سوم، از طریق برهان حدوث، و شواهدی که در نهج البلاغه وجود دارد یا تقریرهای مختلف به اثبات خداوند ازلی و واجب الوجود پرداخته شده است. در سه فصل چهارم، پنجم و ششم، از راه درون و مطالعه در نفس و حالاتی که در نفس برای انسان از فسخ و نقض نیت ها حاصل می شود، پی به وجود خدا برده شده است. لذا در فصل چهارم، از راه فطرت خداشناسی و اینکه هر انسان به مقتضایو ساختمان روحی خود خدا را می شناسد و شناخت خدا در سرشت و ذات او نهاده شده است، با چهار شاهد از نهج البلاغه و چهار گروه از آیات، یکی دیگر از راههای خداشناسی تبیین شده است. در فصل پنجم، از راه معرفت نفس و خودشناسی با ذکر شواهدی از قرآن و نهج البلاغه به دو طریق، یکی مطالعه در خلقت بدن و شگفتیهایی که در آفرینش انسان وجود دارد و دیگری مطالعه در روح و نفس مجرد و حدوث آن، به نزدیکترین راهها به سوی پروردگار اشاره شده است. در فصل ششم، به سه راه دیگر بر وجود و شناخت خداوند در کلام اختصاصی حضرت علی (ع) که از طریق مطالعه در حالات روحی و روانی انسان حاصل می شود، اشاره شده است؛ اول، از راه فسخ عزیمت ها و تصمیم هایی که انسان مصمم به انجام آنها بوده است. دوم: از راه باز شدن گره ها و رفع مشکلات روحی و روانی و اجتماعی در زندگی انسان و سوم: از راه نقض و به هم خوردن اراده ها و نیت ها، که همگی نشان از وجود نیرویی باقدرت و علم بی نهایت در ماورا اراده و قدرت انسان دارد. در فصل هفتم: برخلاف بقیه برهان ها و راههای اثبات وجود خدا، که از مقدمات غیر عقلی استفاده شده، به برهان امکان و وجوب پرداخته شده است و در آن با مقدمات عقلی، خداوند واجب الوجود اثبا گردیده است.

انتشار نهج البلاغه مترجم که نسخه خطی آن اهدایی شاه عباس صفوی به آستان قدس رضوی بوده است، از افتخارات دانشگاه تهران محسوب می شود اما نظر مصحح محترم این نسخه در انتساب این ترجمه به قرن پنجم و ششم نارواست و دلایل و شواهد علمی، این تاریخ گذاری را تایید نمی کند. به عقیده نگارنده، این ترجمه پس از تحریر نهج البلاغه یاد شده، در سال 973ق به صورت حاشیه نویسی بر متن انجام پذیرفته است.

فن بیان و ارتباط برقرار کردن با مخاطب و ارائه مطالب به گونه ای که تاثیرگذار و قابل لمس باشد، هنری است که ویژگی خاصی به کلام گوینده می دهد. حضرت علی (ع) در پرتو این هنر، شکل خاصی از حرکت و حیات آفرینی به کلام خود بخشیده است. راز این تاثیرگذاری به مسائل مختلفی مربوط می شود که در این مقاله، با بررسی فن سخنوری آن حضرت، به بررسی آن پرداخته می شود. رعایت اصل اقناع، استفاده از روش تصویرگری، حس انگیزی، همراهی صور خیال ادبی با حرکت و حیات و حرکت منظم حس و عاطفه در بطن کلام از عوامل تاثیرگذاری کلام آن حضرت هستند. بررسی این امور علاوه بر نشان دادن گوشه هایی از عظمت کلام حضرت در ارتباط برقرار کردن با مخاطب، بخوبی، نشان می دهد که روح حاکم بر نهج البلاغه دقیقا، مطابق با شخصیت و محیط زندگی حضرت علی (ع) بوده و بخشی از آن، می تواند پاسخی باشد به ابن خلکان و پیروان او که در صحت انتساب نهج البلاغه به حضرت علی (ع) تردید کرده اند.

بر خلاف نظر بسیاری از مکاتب که انسان را محور کارهای خود قرار داده اند، دین اسلام با نگاهی همه جانبه به مقوله کار، توجه به خداوند، انسان و جهان را مدنظر قرار داده است. در این پژوهش سعی شده با استفاده از آیات قرآن و روایات معصومین (علیهم السلام) به ویژه با تکیه بر بیانات گهربار امام علی (علیه السلام) مبانی اسلامی اخلاق کار مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

مقاله حاضر، به بررسی جایگاه عهدنامه امیرالمومنین علی (ع) به مالک اشتر، در منابع اسلامی و ویژگی های آن می پردازد. در این پژوهش، منابع عهدنامه مالک، اعم از منابع شیعه و اهل سنت، جایگاه آن در منابع فقهی و تفسیری و شهرت آن در نقاط مختلف جهان اسلام، مورد بررسی قرار می گیرد. به علاوه، سند این عهدنامه مورد تدقیق قرار گرفته و دیدگاه های مختلف در این باره بیان می شود. این مقاله، در پایان، به مضامین و محتوای عهدنامه پرداخته و محورهای اصلی آن را مورد بحث قرار می دهد. سند صحیح و مضامین عالی عهد نامه، از جمله دلایل برجستگی خاص آن در بین نامه های نهج البلاغه است و جایگاه ویژه ای را در منابع اسلامی به آن اختصاص داده است.

بیعت مردم با امام علی (ع)، یکی از صحنه های کم نظیر تاریخ است که در حیات سیاسی اسلام نقش مهمی داشت. اشتیاق بی سابقه مردم برای بیعت با امام علی (ع)، از یک سو و اعلان نصرت و حمایت اصحاب از سوی دیگر، همه چیز را برای یک بیعت فراگیر و پر شور آماده ساخته بود. لکن برخلاف انتظار، امام علی (ع) در نخستین عکس العمل خود، ضمن ایراد جملاتی، از قبول خلافت امتناع ورزید و آن را نپذیرفت. این سخن که در کلام 92 نهج البلاغه گزارش شده است، حرف و حدیث های فراوانی را به دنبال داشت و سوالات دوست و دشمن را نسبت به این موضع امام علی (ع) بر انگیخت. مقاله حاضر کوشیده است تا با بررسی سندی و متنی این کلام، اولا درستی انتساب این کلام به امام علی (ع) را به اثبات برساند و ثانیا با ارائه تحلیلی شایسته، حکمت این امتناع امام علی (ع) را بیان نماید.

الفاظ مترادف از جمله الفاظی هستند که حجم زیادی از لغت نامه های قدیم و جدید عربی و غیر عربی را به خود اختصاص داده اند. زبان عربی نیز از جمله زبان هایی است که به دلیل وجود الفاظ مترادف از دیگر زبان ها متمایز و برجسته گشته تا جایی که وجود این الفاظ مشخصه ای برای این زبان شده و از آن جدا نمی شود.بدون شک شناخت این الفاظ و اثبات وجود ترادف میان آن ها و یا بیان تفاوت های موجود بین آن ها باعث فهم بهتر و دقیق تر متون و کتب قدیم در همه زبان ها به ویژه زبان عربی می شود.مقاله حاضر در سه محور تنظیم شده است: محور اول آن به بررسی دیدگاه محققان و زبان شناسان قدیم و معاصر در مورد ترادف اختصاص پیدا کرده است،‌ محور دوم نیز به بررسی آرای شارحان نهج البلاغه درباره اثبات ترادف و یا انکار آن پرداخته است و با توجه به تعداد الفاظ به ظاهر مترادف در نهج البلاغه و اختلاف نظر شارحان در مورد آنها در محور سوم تعدادی از الفاظی که شارحان آنها را مترادف دانسته و یا اینکه تفاوتهایی میان آنها ذکر کرده اند به اختصار بررسی شده است در ادامه نیز برخی دیگر از آن الفاظ ذکر شده است.

با توجه به اهمیت مسئله حقوق متقابل رهبر و ملتوتبیین الگوی نظام مند حقوق الهی در باب ملت و رهبری، در دیدگاه امام علی (ع) و تمایز آن با فرهنگ متداول جهان کهن و امروز، و به منظور ارایه راه کارهای نظری برای جامعه در این زمینه،موضوع" بررسی حقوق ملت و رهبری در نهج البلاغه" عنوان پایان نامه انتخاب گردید ، که در آن تلاش شده است انواع حقوق متقابل میان رهبر و ملت از دیدگاه امام علی (ع) واکاوی و تبیین شود. در این پژوهش با محور قرار دادن خطبه ها و نامه ها و برخی از کلمات قصار آن بزرگوار در زمینه ی حقوق متقابل، ویژه گی های رهبر شایسته و ملت فرمانبر نیز شرح داده شد. مباحثی که پیش از هر چیز دغدغه این این تحقیق است، مبانی وخط ومشی های حکومتی آن امام همام، در محورهایی چون عدالت، فرهنگ سازی، مشروعیت سازی، توزیع قدرت، نظم و امنیت اجتماعی و اقتصادی، است که در سایه یک رهبری حکیمانه و ملتی فرمانبر و مطیع قابل تحقق می باشد. نظامی اجتماعی عادلانه ای که نهج البلاغه ترسیم می کند، معمولا مردم در آن جایگاه ونقش محوری دارند؛ چه همه رسالات آسمانی، پیامبران بزرگ، کتاب های آسمانی، مصلحان نیز برای ارشاد و رشد انسان ها است وبدون شک هدایت وارشاد جز با خودمختاری انسان ها و حفظ آزادی آنها در تصمیم گیری و تعیین سرنوشت و ابراز محبت و اطاعت برای رهبران دینی خود ممکن نسیت. این پژوهش در حیطه های نظری وعملی به بررسی حقوق متقابل امت ورهبر از دیدگاه امام علی (ع) می پردازد، مقوله حق مداری و حق محوری، فلسفه رهبری از دیدگاه امام علی (ع) ضرورت امامت و رهبری ویژگی های رهبر از دیدگاه دانشمندان، مدیریت و امام علی (ع) از ویژگی های مهم این پژوهش می باشد. امام علی (ع) در خطبه هایی متعدد از جمله خطبه 216 هنگام بازگشت از منطقه صفین و در وصیت مشهور به مالک اشتر و هشدار به عثمان بن حنیف وطایفوحقوق متقابل رهب و امت را تبیین نموده است شکی نیست که مردم هرگز روی صلاح و شایستگی نخواهند دید مگر حکومتشان صالح باشد و حکومتها هرگز به صلاح نخواهند آمد مگر توده ملت استوار و با استقامت شوند از اینجا معلوم می شود که تنها اینکه خلیفه و زمامدار بیدار و عادل و خیرخواه و طالب رضای خدا باشد، قادر بر حل مشکلات باشد کافی نیست، عامه مردم هم باید هوشیار و آشنا به حقوق و وظایف خود باشند، باید از هوشیاری و میل به عدالت بهره مند باشند، باید آنها هم خواستار حق و عدالت بوده باشند. خود امیرالمومنین سلام الله علیه در یکی از نامه ها به یکی از عمال خود می نویسد: حقی که مردم بر والی دارند این است که نعمتها اخلاق او را تغییر ندهد و به طول زمان زمامداری مغرور نگردد، بین خود و مردم فاصله ایجاد نکند، به مردم نزدیک باشد

عدالت از جمله مباحثی که در دین مبین اسلام، اعم از آیات متعدد قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین (ع) بر روی آن تأکید بسیار شده است. و تحقق آناز اهداف مهم رسالتپیامبران الهی ذکرگردیده است. عدالت در لغت، اصلی است که بر حد وسط میان افراط و تفریط و احقاق حق ذیحق دلالت می‌کند. مع الوصف امام علی (علیه السلام) عدل را برتر از جود می‌داند و می‌فرماید: عدالت جریان‌ها را در مجرای طبیعی خود قرار می‌دهد ولی جود جریان‌ها را از مجرای طبیعی خود خارج می‌سازد. عدالت قانونی عام است که همه اجتماع را دربرمی‌گیردامّا جود و بخشش یک حالت استثنایی و غیرکلی است که نمی‌توان روی آن حساب باز کرد.پایان‌نامه حاضر بر آن است که به عدالت و مفهوم آن از منظر یگانه مظهر عدالت در تاریخ بشری ، یعنی امام علی (ع) بپردازد. براین اساس ودر چهار چوب شکلی در فصل اول به بیان مفهوم عدالت و مفاهیم متضاد و مترادف با عدالت پرداخته، وسپس اشاره‌ای هم به پیشینه و اهمیت تحقیق در خصوص عدالت شده است. فصل دوم مبانی نظری تحقق عدالت مورد بررسی قرار گرفته و به موضوع عدالت در قرآن کریم و همچنین آرا و نظرات اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان از جمله آیت الله مطهری، افلاطون، ارسطو، کانت ، راولز و هایک مورد ارزیابی قرار گرفته است.فصل سوم پایان‌نامه که موضوع اصلی می‌باشد، ابتدا به بیعت مردم با امام (علیه السلام) برای پذیرش خلافت و سپس به بیان احادیثی از نهج‌البلاغه مبتنی بر اندیشه و روش امام علی علیه السلام در برقراری و جدیت تحقق عدالت در جامعه اشاره شده است. فصل چهارمنیز رابطه عدالت با حکومت و عدم استفاده ابزاری امام علی علیه‌السلام از عدالت جهت دستیابی به حکومت و نیز استفاده ابزاری معاویه از عدالت برای کسب قدرت و حکومت بیان شده است. ودر نهایت پایان نامه با اثبات رابطه مستقیم سوال و فرضیه به پایان رسیده است .

هدف قرآن از معرّفی اسوه ها و الگوهای تربیتی ، تربیت انسان هاست . در آموزه های دینی اسلام ، اسوه های تمام عیاریبه جامعه بشری عرضه شده است . هدف دین اسلام از معرّفی چنیناسوه یا الگوهایی ، راهنمایی و هدایت افراد جامعه است . بدیهی است که برای رسیدن به سلامت و تکامل و تعالی ، آدمی باید به اسوه پذیری روی آورد و به تأسّی از آنها در تمام شرایط و عرصه ها بپردازد . قبل از آنکه انسان بتواند به چنین هدفی دست یابد ، بایستی با سازوکار لازم جهت بهره گیری از اسوه ها و با موانع دستیابی به هدف آشنا باشد . بدین منظور پژوهش حاضر به بررسی معیارهای انتخاب اسوه و اسوه پذیری و تبیین موانع اسوه- پذیری در آموزه های دینی ( با تأکید بر قرآن کریم و نهج البلاغه ) پرداخته است .طبق یافته های بدست آمده از تحقیق :در بیان مفهوم اسوه در آموزه های دینی از سیاق آیات و بیاناتی که در آن اسوه بکار رفته ، برمی آید که وظیفه هر کس که ایمان آورده ، تأسّی به اسوه های قرآنی است که در صدر آنها پیامبر اکرم ( ص ) است . همچنین پیروان ایشان که راه توحیدی آنها را دنبال می کنند . در ضمن واژه های مترادف با اسوه عبارتند از : اقتدا ، امام ، تبع ، امت ، مثل ، شهود و آیه . معیارهای انتخاب اسوه در آموزه های دینی در چهار مقوله معیارهای اعتقادی و نفسانی ،اخلاقی و معنوی ، اجتماعی و سیاسی و زیستی و خانوادگی دسته بندی شده اند . معیارهای اعتقادی و نفسانی عبارتند از : اراده مصمم و قوی ، توکّل به حضرت حق ، مقام عبودیت و بندگی ، آمادگی برای جهان دیگر ، ایمان به پروردگار ، یقین به حضرت حق ، معصومیت ، اخلاص ، بصیرت و بینایی ، علم ، تعقّل و خردورزی ، بیانی گویا و خالی از هرگونه ابهام و نارسایی ، همیشه با حق بودن و عمل صالح . معیارهای اخلاقی و معنوی عبارتند از : تقوی ، توبه ، نصح و دلسوزی ، اخلاق لیّن ، نرمی و ملایمت ، تواضع ، صدق و راستگویی ، زهد ، سادگی و قناعت ، میانه روی ، صبر و شکیبایی ، مسئولیت پذیری ، وفاداری به پیمان ، شرح صدر داشتن ، عفاف و پاکدامنی ، سنجیدگی گفتار و اعمال ، همیشه با حق بودن ، دارای کرامت نفس و عدالت . معیارهای اجتماعی و سیاسی عبارتند از : امانت داری ، احترام به حقوق دیگران ، سابقه درخشان ، پیشگام امت ، احسان و عفو . معیارهای زیستی و خانوادگی عبارتند از : دارای آفرینش ممتاز و دودمان پاک بودن ، استفاده از طیبات و قوّت و قدرت جسمانی خوب داشتن . معیارهای اسوه پذیری در آموزه های دینی در دو مقوله معیارهای اعتقادی و نفسانی و اخلاقی و معنوی طبقه بندیشده اند . معیارهای اعتقادی و نفسانی عبارتند از : ایمان و باور راستین به خداوند ، ایمان و باور راستین به قیامت ، بسیار به یاد خداوند بودن ، اراده مصمم و قوی داشتن ، توکّل ، حق تلاوت قرآن را بجا آوردن ، اخلاص ، اعمال صالح ، برخوردار بودن از آگاهی و علم کافی و دل بینا و گوش شنوا . معیارهای اخلاقی و معنوی عبارتند از : مقیّد به وفای به عهد بودن ، تقوی و پرهیزگاری ، صبر و استقامت داشتن ، زهد ورزیدن ، عدم دوستی با دشمنان مغضوب ، صداقت ، میانه روی ، همیشه با حق بودن و تبعیت پذیری .همچنین موانع عدم پیروی و تأسّی از اسوه در آموزه های دینی در دو مقوله موانع درونی و موانع بیرونی قرار گرفته اند . موانع درونی عبارتند از : تعصّب و حمیّت جاهلیت ، پندارهای بی اساس و گمان های باطل و آرای فاسد و غیر مستدل ، امید نابجا ، تفسیر به رأی ، تکبّر ، هوای نفس ، آرزوهای دور و دراز ، حسادت ، نفس طغیانگر ، سفاهت ، شک و تردید ، بهانه جویی ، ظلم و ستم پیشگی ، فسق و آلودگی به گناه ، تقلید کورکورانه از پدران و نیاکان ، الگوپذیری غیر عاقلانه از باطل و شهوات و موانع بیرونی عبارتند از : کثرت طرفداران رأی و عقیده باطل ، سران کافر و ستمکار ، شیطان ، متاع زندگی دنیوی ، بت ها و منافق .