جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمدن ایلام از لحاظ جغرافیایی، منطقه جنوب غرب ایران را شامل می شود. این تمدن در مدتهای مدید در برابر تهاجمات بی پایان ملل بین النهرین ایستادگی کرد و در نهایت به دست آشور بانیپال فرمانروای آشوری از بین رفت. در این مقاله سعی بر آنست تا با توجه به آثار و شواهد باستان شناختی که از این تمدن باقی مانده، به بررسی تاثیرات دین، در روند تحول هنر و فرهنگ ایلامی پرداخته شود و به نوعی حضور و سیطره دین در ذایقه و ذوق ایلامیان، روشن گردد. در ابتدا به بررسی دین در ایلام پرداخته می شود تا مشاهدات همسو با اندیشه ایلامیان بازسازی و ارزیابی شود. همچنین نکاتی در مورد آیین، مراسم و باورهای مذهبی ایلامیان آورده می شود تا درک آثار و شواهد باستان شناختی روشن تر گردد. به شماری از مراکز عمده مذهبی ایلامیان اشاره شده است و به تاثیر مذهب ایلام در رشد و تحول هنرهای مختلفی همچون موسیقی، پیکره سازی، معماری، نقش برجسته و مهر سازی پرداخته می شود. لذا مذهب به عنوان بخش مهمی از زندگی ایلامیان تاثیرات مستقیمی در شکل گیری و رشد فرهنگ ایلامی داشته است؛ و شاید بدون توجه به مذهب، تمدن ایلام هیچ گاه به چنین پایه ای از پیشرفت نمی رسید.

ناامنی های اجتماعی و اقتصادی، بی ثباتی و متزلزل بودن شرایط حقوقی، وجود احکام ناسخ و منسوخ، بی قانونی، امکان مصادره اموال، وجود روابط خویشاوندی و هجوم سرمایه های بیگانه، زمینه های نارضایتی تجار را در عصر قاجار فراهم کرد. لزوم ایجاد این تغییرات سیاسی جهت آَشنایی تجار با غرب و ارایه مبانی نظری آن توسط روشنفکران و از طریق روزنامه ها ارایه شد. استقرار دولت مدرن که در آن محور اصلی قانون و ضابطه مندی است، سلطه قانون و تشکیل نهادها و سازمان هایی که خدمات معینی ارایه دهد، حق شهروندی و مداخله در امور سیاسی و نظارت بر کارهای دولت همه از مواردی بود که تجار با مشارکت در جنبش مشروطیت و حضور در مجلس اول و وضع مصوبه های آن در برپایی آن تلاش کردند.

زبیر بن عوام ـ از اصحاب پیامبر (ص) ـ فرزندان، همسران و موالی ایشان احادیث نبوی و اطلاعات تاریخی رویدادهای صدر اسلام را روایت کرده اند. آگاهی های حدیثی و تاریخی آنان از این جهت اهمیت دارد که نه تنها ماخوذ از کسانی است که خود شاهد و دخیل در رویدادهای مذکور بودند بلکه به عنوان حافظان اطلاعات اختصاصی خاندان، آنها را به نسل های بعدی و موالی خود انتقال دادند تا با بکارگیری روش های خاصی که به مرور زمان شکل گرفته، از منابع احادیث و اخبار صدر اسلام بشمار آیند. اگرچه ابعاد سیاسی-نظامی آل زبیر در تاریخ اسلام برجسته تر به نظر می رسد، ولی ابعاد علمی-فرهنگی این خاندان نیز قابل توجه و تامل است و نباید از نظرها دور بماند، بویژه این که علل و انگیزه های رویکرد آنان به نقل احادیث و اخبار جای توجه و دقت نظر دارد. بدین منظور بررسی این عوامل موضوع مقاله حاضر است.

پس از فروکش کردن آخرین مقاومت های وابسته به نظام ساسانی، کشور ایران جزیی از بخش شرقی سرزمین های خلافت گردید. در ابتدا برای اداره هربخش از سرزمین های شرقی خلافت، عاملانی از طرف خلیفه مسلمین اعزام می گردید. این عاملان به عنوان نمایندگان تام الاختیار خلیفه عمل می کردند. از زمان طاهریان رابطه خلیفه با امرای مستقل آغاز گردید و در دوران یعقوب لیث، امارت استکفا تبدیل به امارت استیلا شد، و امرا از چنان قدرتی برخوردار گردیدند که می توانستند خلفا را تعویض، وخود جانشینی را تعیین کنند. از دوره آل بویه، سلطنت و خلافت با هم آشتی کردند. آل بویه با وجودی که شیعه بودند خلفا را به رسمیت شناختند و در مقابل خلفا آل بویه را پذیرفتند. در دوره سلاجقه این رابطه به هم نزدیکتر گردید و خلیفه و سلطان به عنوان مکمل یکدیگر عمل می نمودند. در تحقیق حاضر سعی شده است تا روابط ملکشاه سلجوقی، بزرگترین سلطان سلجوقی که به دستیاری خواجه نظام الملک بر تخت سلطنت نشسته بود و خلیفه المقتدی به تصویر کشیده شود. این روابط به صورت کامل و یک دست (از ابتدای سلطنت 465 ﻫ.ق تا مرگ ملکشاه 485 ﻫ. ق) در هیچ متنی نیامده است. لذا با مراجعه به مراجع واشارات پراکنده آنها سعی شده است تا موضوع به روشنی تبیین و تحلیل شود.

دیوان رسالت، تنظیم کننده اسناد و مدارک دولتی و مسوول روابط دیپلماتیک مملکت خوارزم با سایر دول و از جمله دیوان های مهم دوره خوارزمشاهیان بود که روسای آن از بین دبیران و دانشمندان برجسته انتخاب می شدند. نامه ها و منشات دبیران و روسای دیوان رسالت شامل: نامه های دیوانی، منشور، فتح نامه و سوگندنامه بود. از میان روسای مهم دیوانی می توان به رشیدالدین وطواط اشاره کرد که علاوه برانجام وظیفه در این سمت، از آن جا که فردی ادب دوست و فضیلت طلب بود، در رونق علمی و ادبی دربار می کوشید. هم چنین می توان از یعقوب بن شیرین جندی، بهاالدین بغدادی و نسوی نام برد که از دبیران بزرگ نظام دیوانی خوارزمشاهیان بودند. در این نوشتار، برآنیم تا دیوان رسالت و نقش آن در نظام اداری خوارزمشاهیان را مورد بررسی و تحقیق قرار دهیم.

حکومت غزنویان در دوره پادشاهی سی و دو ساله سلطان محمود (421-387 ﻫ/ 1030-997 م) با روحیه نظامی گری و توسعه طلبی، ضمن گسترش قلمروی ارضی از یکسو، و از طریق انجام فتوحات و کشورگشایی تحت عنوان غزوه و جهاد، از سوی دیگر، به غنایم و منافع مادی فراوانی دست یافت. این امر زمینه افزایش قدرت و شهرت و اعتبار این حکومت را فراهم آورد و آن را به وسیع ترین امپراتوری شرق قلمروی خلافت اسلامی مبدل ساخت.یکی از نواحی مهم در سرحدات خراسان بزرگ که زمینه توسعه قلمرو و ثروت را برای غزنویان و به خصوص سلطان محمود غزنوی مهیا نمود، ولایت ثروتمند و پرمنفعت خوارزم بود که در این زمان در دست یکی از افراد خاندان آل مامون قرار داشت. این ناحیه با استفاده از موقعیت و در فرصت مناسب توسط قوای نظامی در سال 408 ﻫ/ 1017 م به تصرف دولت غزنوی درآمد.از آن جایی که تصرف ولایت خوارزم یکی از مهمترین رویدادهای سالهای میانه پادشاهی سلطان محمود محسوب می شود، مقاله حاضر بر اساس منابع اصلی آن دوره، به بررسی دلایل سیاسی و اقتصادی محمود از این اقدام و چگونگی تهیه مقدمات برای انجام این کار و نحوه ضمیمه نمودن ولایت خوارزم به حکومت غزنوی و نتایج آن می پردازد.

اسب جانوری آریایی است، که نام آن در منابع کهن ایرانی چون اوستا و منابع باستانی و مذهبی هند چون وداها و پوراناها آمده است. در نزد ملل باستانی ایران و هند ارزنده ترین قربانی در نزد خداوند «اشوامدا» یا قربانی اسب ذکر شده است. منابع تاریخی ایران از قربانی کردن ماهانه اسبی بر گور کورش بزرگ گزارش می دهند. اسب همراه با کاسی ها که بین النهرین را در قرن هجدهم پیش از میلاد تصرف نمودند، به آن سرزمین وارد و این مقدمه اشتهار اسب در سرزمینی شد، که در قرون آتی و به ویژه پس از سقوط ساسانیان به عنوان سرزمینی عربی شناخته شد.سقوط دولت ساسانی و عدم اجازه استفاده از اسب توسط ایرانیان از سوی خلفای اموی و عباسی باعث گردید، که پرورش اسب در ایران دچار رکود گردیده و به تدریج اسب ایرانی به عنوان اسب عربی شناخته شود. به ویژه که از آن پس بسیاری از سرزمین هایی که اسب در آن پرورش می یافت، در زمره سرزمین های مفتوحه عربی شناخته می شد.

قرن چهارم هجری، به علت ظهور فقها و متکلمین بزرگ شیعی و نیز روی کار آمدن دولتهای شیعی چند و هم کاهش اقتدار خلافت عباسی-بزرگترین حامی جهان تسنن-یکی از ادوار درخشان و مشعشع تاریخ تشیع به شمار می رود. قبل از این عصر، مذهب تسنن، بر جهان اسلام غلبیت داشت. اما در قرن چهارم با پیدایش دولتهای شیعی: آل بویه، مصر، حمدانیان زیدیه یمن، علویان طبرستان و ... جریان به سود مذهب تشیع ورق خورد که بر اثر آن نفوذ شیعه در همه جا فراگیر گردید.پیدایش دولتهای شیعی ونیز تلاش و کوشش بی وقفه علما شیعی، دو عامل مهم و اساسی در گسترش و توسعه تشیع در این برهه از زمان به شمار می رود. فعالیتهای فقها و متکلمین شیعه به اشکال مختلف به صورت: جمع آوری احادیث، تربیت شاگردان، تدوین فقه و کلام، مبارزه با بدعت ها و انحرافات فکری، تاسیس حوزه ها و مراکز علمی، بهره برداری از امکانات دولتی، تاسیس مساجد و برگزاری مراسم شیعی ... خودنمایی نمود. نظر به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر بر آن است تا نقش و جایگاه متکلمین و فقها را در این رابطه، مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.