جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الوین پلانتینگا معتقد است آنچه در انجمن‌ها و مجلات علمی و مراکز آموزشی و پژوهشی به نام نظریه‌های علمی طرح می‌شود، گاهی تنها، با پیش‌فرض‌های الحادی صادق است و اگر این پیش‌فرض‌ها را کنار بگذاریم، اعتبار آنها از بین می‌رود. در واقع وی می‌کوشد نشان دهد علم امروز بر خلاف آنچه عموماً ادعا می‌شود، از لحاظ دینی، بی‌طرف و خنثی نیست؛ بنا بر این، اگر استفاده از پیش‌فرض‌های الحادی ضرری به ماهیت علمی یک پروژه نمی‌زند، چرا عالمان مسیحی از پیش‌فرض‌های دینی خود در فرایند پژوهش علمی استفاده نکنند؟ این مقاله با رویکردی تحلیلی، دلایل پلانتینگا را در مورد امکان علم دینی (آگوستینی) که از دانسته‌های دینی در فرایند فعالیت علمی بهره می‌گیرد، توضیح داده، با ذکر نمونه‌هایی، ادعای بی‌طرفی روش‌شناختی علم (علم دوئمی) را رد می‌کند. بخش پایانی مقاله، بررسی اشکالات طرح‌شده یا قابل طرح بر تقریر پلانتینگا از علم دینی است.

رئالیسم علمی هدف تحقیق علمی را کشف حقیقت می‌داند؛ در مقابل، ابزارگرایینظریه‌ها را صرفاً ابزارهایی مفید می‌داند که برای نظم بخشیدن به داده‌ها و پیش‌بینی ساخته شده‌اند. مهم‌ترین چالش این دو، نزاع بر سر هویت‌های مشاهده‌ناپذیری است که نظریه‌ها جعل کرده‌اند. به نظر رئالیست‌های علمی، این هویت‌ها واقعاً وجود دارند و همان گونه عمل می‌کنند که نظریه‌های جعل‌کننده‌ی آنها می‌گویند؛ اما از نظر ابزارگرایان، اظهار نظرهای دانشمندان در مورد هویت‌های مشاهده‌ناپذیر را نمی‌توان صادق یا کاذب دانست. در علم اقتصاد نیز مباحث ابزارگرایی و رئالیسم جریان دارند؛ اما بر خلاف فلسفه‌ی علم، رویکردها مقابل یکدیگر نبوده، به دوره‌های زمانی متفاوتی تعلق دارند؛ همچنین ابزارگرایی و رئالیسم اقتصاد متفاوت از ابزارگرایی و رئالیسم علمی در فلسفه‌ی علم هستند. رئالیسم علمی، بر خلاف ابزارگرایی، تا دهه‌های اخیر، جایی در روش‌شناسی علم اقتصاد نداشت. از حدود دو دهه‌ی پیش، دو برنامه‌ی رئالیستی متفاوت با نوشته‌های دو پرچم‌دار اصلی آن، اوسکالی ماکی و تونی لاسْن، وارد ادبیات روش‌شناسی اقتصاد شدند. در این مقاله چالش‌های موجود در این زمینه بررسی می‌شود.

مدیریت مؤثر نهاد علم و سیاست‌گذاری عالمانه برای دست‌یابی به جامعه‌ی علمی خلاق و مولد نیازمند شناختی تفصیلی از عوامل مؤثر بر فرایند تولید علم است. مجموعه‌ای از عوامل زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی بر دانشمند در جایگاه بازیگر اصلی میدان علم تأثیر می‌گذارد و رفتار علمی او را مشروط می‌سازد. مقاله‌ی حاضر عوامل زیست‌شناختی مؤثر بر فعالیت علمی و نحوه‌ی تأثیرگذاری آنها را آن طور که در ادبیات روان‌شناسیِ زیست‌شناختیِ علم بازتاب یافته، بازخوانی می‌کند. نسبت ساختارهای ژنی و عصب‌شناختی با هوش انسانی و فعالیت‌های سطح بالای علمی در محققان، رابطه‌ی ساختمان مغز و مناطق گوناگون آن با فعالیت‌های گوناگون علمی و تأثیر جنسیت بر استعداد و علاقه‌ی علمی و کم و کیف تولیدات علمی سرفصل‌های عمده‌ی مورد بحث در مقاله است. مقاله علاوه بر این، به تأمل در باب اتخاذ رویکردی زیستی ـ روان‌شناختی در سیاست‌گذاری علمی و به بحث پیرامون نتایج رویکرد پیشنهادی برای تخصیص مؤثرتر منابع پژوهشی می‌پردازد.

در این مقاله، رویکرد ساخت‌گرایی اجتماعی در حوزه‌ی فلسفه و جامعه‌شناسی علم معرفی و بررسی می‌شود. از دید فلسفی، ساخت‌گرایی اجتماعی با شکست فلسفه‌های علم استاندارد، چه اثبات‌گرا و چه ابطال‌گرا و مطرح شدن تزهایی مانند نظریه‌بار بودن مشاهدات، تعین ناقص نظریات و قیاس‌ناپذیری پارادایم‌ها، رقیب فلسفه‌های استاندارد علم است. از لحاظ تاریخی، ساخت‌گرایی اجتماعی، در دو جریان جامعه‌شناسی معرفت و جامعه‌شناسی علم ریشه دارد و به دنبال رسیدن به فهمی درست و کامل از علم در زمینه‌ی اجتماعی آن است. با توجه به جایگاه ساخت‌گرایی اجتماعی، در بررسی این رویکرد تلاش شده است از متون جامعه‌شناسی، در کنار متون فلسفه‌ی علم استفاده شده، انواع برساخت‌گرایی اجتماعی، ادعاها و نتایج هر کدام، به دقت بررسی گردند. در نهایت، انتقادهای مطرح‌شده درباره‌ی ساخت‌گرایی اجتماعی و پاسخ‌های آنان بررسی می‌شوند تا نقاط ضعف و قوت این جریان مشخص گردند.

پرداختن به ابعاد اخلاقی انجام پژوهش‌های تربیتی، در کنار توجه به ملاحظات محتوایی، ساختاری، ماهیتی و روش‌شناختی آن اهمیت بسیار دارد؛ چنان که بی‌توجهی به ابعاد و ملاحظات اخلاقی انجام و اجرای یک پژوهش می‌تواند زیان‌های بسیاری را برای موضوعات یا آزمودنی‌های مورد تحقیق به دنبال داشته باشد. این زیان‌ها می‌توانند اعم از افشای اسرار آزمودنی‌ها، دستکاری در داده‌ها، ارایه‌ی تفسیرهای غلط و مغرضانه، سوءِاستفاده‌ی سازمان‌ها و مراکز مرتبط با تحقیق از داده‌ها یا تفاسیر و بهره‌برداری‌های جانبدارانه‌ی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی باشند. پرهیز از زیان‌های مذکور، از یک سو، مستلزم رعایت الزامات، اصول، قواعد و ملاحظات اخلاقی حاکم بر اجرای یک تحقیق، و از سوی دیگر، برخورداری افراد محقق از مجموعه‌ای از صفات و فضایل اخلاقی مرتبط با انجام یک پژوهش است. پرداختن به این اصول، قواعد و فضایل از اهداف تدوین مقاله‌ی حاضر است.

هدف از نگارش این مقاله، پرداختن به نوع‌شناسی پژوهش ترکیبی و فرایند طراحی و اجرای آن است. در این مقاله، بررسی مبانی نظری پژوهش ترکیبی مورد نظر نیست؛ با وجود این، در مقدمه به صورت خلاصه، درباره‌ی این موضوع بحث شده است. در ادامه، بر ضرورت نوع‌شناسی پژوهش ترکیبی تأکید و معیارهای مطرح در نوع‌شناسی‌های گوناگون معرفی گردیده است. هر چند نوع‌شناسی‌های مختلفی در زمینه‌ی پژوهش ترکیبی ارایه شده، در این مقاله به طور خاص، دو نوع‌شناسی مشهور عرضه گردیده است. نوع‌شناسی اول شامل چهار طرح چندجانبه، گنجانده‌شده، تبیینی و اکتشافی است. نوع‌شناسی دوم به دو بخش الگوی پژوهش ترکیبی و روش پژوهش ترکیبی تقسیم شده است. طرح‌های پژوهش در هر دو نوع‌شناسی، به تفصیل توضیح داده شده و در قسمت بعد، به دیدگاهی با عنوان رویکرد مبتنی بر هم‌افزایی که به تازگی، در کنار نوع‌شناسی‌ پژوهش ترکیبی مطرح شده، اشاره گردیده است. در پایان، مراحل طراحی و اجرای پژوهش ترکیبی ذکر شده است.

اقتصاد رفاه رشته‌ای از اقتصاد است که چارچوبی را برای ارزیابی اقدامات، وضعیت‌ها و سیاست‌های اقتصادی فراهم می‌کند. هر چند برخی از اقتصاددانان سعی دارند اقتصاد رفاه را اثباتی و فاقد داوری ارزشی قلمداد کنند، در این مقاله، با تجزیه و تحلیل معیارها و روش‌های اقتصاد رفاه متعارف، بنیان‌های فلسفی و بعضاً هنجاری آن نشان داده شده است. پیامدگرایی، مطلوبیت‌گرایی، رفاه‌گرایی، فردگرایی و تحویل‌گرایی از جمله بنیان‌های فلسفی اقتصاد رفاه است. با بررسی روش‌های ارزیابی اقتصاد رفاه متعارف مانند تجزیه و تحلیل هزینه و فایده مشخص شده است که داوری ارزشی، خواه و ناخواه، در فرایند تحقیق نفوذ می‌کند؛ بنا براین مناسب است که محقق، در کنار اعلام روش‌ها و محدودیت‌های تحقیق خود، به جای انکار داوری‌های ارزشی، آنها را شناسایی و اعلام نماید

هدف از نگارش این مقاله، پرداختن به نوع شناسی پژوهش ترکیبی و فرآیند طراحی و اجرای آن است. در این مقاله، بررسی مبانی نظری پژوهش ترکیبی موردنظر نیست؛ با وجود این، در مقدمه به صورت خلاصه، درباره این موضوع بحث شده است. در ادامه، بر ضرورت نوع شناسی پژوهش ترکیبی تاکید و معیارهای مطرح در نوع شناسی های گوناگون معرفی گردیده است. هر چند نوع شناسی های مختلفی در زمینه پژوهش ترکیبی ارایه شده، در این مقاله به طور خاص، دو نوع شناسی مشهور عرضه گردیده است. نوع شناسی اول شامل چهار طرح چندجانبه، گنجانده شده، تبیینی و اکتشافی است. نوع شناسی دوم به دو بخش الگوی پژوهش ترکیبی و روش پژوهش ترکیبی تقسیم شده است. طرح های پژوهش در هر دو نوع شناسی، به تفصیل توضیح داده شده و در قسمت بعد، به دیدگاهی با عنوان رویکرد مبتنی بر هم افزایی که به تازگی، در کنار نوع شناسی  پژوهش ترکیبی مطرح شده، اشاره گردیده است. در پایان، مراحل طراحی و اجرای پژوهش ترکیبی ذکر شده است.

الوین پلانتینگا معتقد است آنچه در انجمن ها و مجلات علمی و مراکز آموزشی و پژوهشی به نام نظریه های علمی طرح می شود، گاهی تنها، با پیش فرض های الحادی صادق است و اگر این پیش فرض ها را کنار بگذاریم، اعتبار آنها از بین می رود. در واقع وی می کوشد نشان دهد علم امروز بر خلاف آنچه عموما ادعا می شود، از لحاظ دینی، بی طرف و خنثی نیست؛ بنابراین، اگر استفاده از پیش فرض های الحادی ضرری به ماهیت علمی یک پروژه نمی زند، چرا عالمان مسیحی از پیش فرض های دینی خود در فرآیند پژوهش علمی استفاده نکنند؟ این مقاله با رویکردی تحلیلی، دلایل پلانتینگا را در مورد امکان علم دینی (آگوستینی) که از دانسته های دینی در فرآیند فعالیت علمی بهره می گیرد، توضیح داده، با ذکر نمونه هایی، ادعای بی طرفی روش شناختی علم (علم دوئمی) را رد می کند. بخش پایانی مقاله، بررسی اشکالات طرح شده یا قابل طرح بر تقریر پلانتینگا از علم دینی است.

امروزه چرخش های روش شناختی در علوم اجتماعی و انسانی به پدیده ای تبدیل شده است که به صورتی پرشمار، در آثار صاحبان رای در این حوزه، به آنها اشاره و ارجاع شده، مقولات بسیاری بر مبنای آنها توضیح داده می شود. در این مقاله، ابتدا به دو چرخش مهم در حوزه علوم انسانی، یعنی چرخش های زبانی و فرهنگی می پردازیم و سپس به چرخش های روش شناختی ذیل این دو، از جمله چرخش های روایی، زندگی نامه نویسی و خودزندگی نامه نویسی و تاریخی اشاره می کنیم. بررسی مبانی فلسفی چرخش های مذکور در قالب ضدیت روش شناختی با رویکرد پوزیتیویسم، در ابتدا بازنموده شده است.تغییر رویکرد از اثبات گرایی به رویکردهای انسان گرایانه تفسیری و تفهمی، و تغیر موضع از روش های کمی به روش های کیفی بررسی جنبه های گوناگون پدیده های انسانی و اجتماعی را فارغ از چارچوب کشف قوانین علی ممکن ساخته و فضا را برای قوت گرفتن سویه هایی چون تاریخ و زندگی نامه پژوهی و روایت است.