جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی نظام آموزش علم اقتصاد در دوره اخیر نشان می دهد که پس از انقلاب اسلامی، دیدگاه های متفاوتی درباره نحوه تعامل با علوم متعارف از جمله اقتصاد به نحوی که بتواند پاسخگوی نیازهای کشور اسلامی ما باشد، مطرح شد. به دلایل مختلف، در نهایت آنچه اتفاق افتاد، اتخاذ رویکردی تفکیکی در تدریس اقتصاد متعارف بود. این رویکرد که هنوز با تغییرات مختصری ادامه دارد، به این معنی است که درس های اقتصاد متعارف بدون تغییری اساسی ارائه شوند و درس های دیگری که به اقتصاد اسلامی مرتبط هستند، به صورت کاملا مستقل از درس های متعارف، به واحدهای درسی دانشجویان اضافه شوند. این مقاله به بررسی و نقد «رویکرد تفکیکی» در آموزش اقتصاد می پردازد و نشان می دهد این رویکرد، هم به لحاظ نظری و روش شناختی و فلسفی، و هم به لحاظ عملی و با در نظر گرفتن تجربه سه دهه اخیر، با چالش هایی جدی مواجه شده است. پس از آن «رویکرد تلفیقی» را به عنوان الگویی جایگزین در دو نسخه حداکثری و حداقلی ارائه می کند و نشان می دهد که رویکرد تلفیقی، نسبت به دیدگاه فعلی مزیت هایی دارد. در واقع، در این رویکرد دیگر اقتصاد اسلامی تنها به چند درس خاص محدود نمی شود، بلکه به بسیار توسعه یافته، درس های اصلی رشته اقتصاد را در برمی گیرد.

تاریخ‌نگاری علم به سبک ویگ، با معیار قرار دادن دستاوردهای علوم جدید، دربارة اهمیت بخش‌های مختلف تاریخ علوم قضاوت می‌کند. مورخان ویگیست تاریخ را به صحنة مواجهة دو گروه دانشمندان عاقل و دانا و متحجران نادان تبدیل می‌کنند. ایشان تنها قسمت‌هایی را از تاریخ علوم برای مطالعه و بررسی، با ارزش می‌دانند که به علوم جدید ربط پیدا کند. در این مقاله، ضمن معرفی هربرت باترفیلد، ناقد این جریان در تاریخ‌نگاری عمومی، به نقد و بررسی دیدگاه ویگی در تاریخ‌نگاری علم خواهم پرداخت. ویگیزم نه تنها مورخ را از ارائة روایتی حقیقی از تاریخ علم بازمی‌دارد، بلکه بخش‌های مفید و آموزنده را از تاریخ علم حذف کرده، فقط قسمت‌های «به نظر ما درست» را حفظ می­کند. سپس نشان خواهم داد که گاهی از ویگیزم گریزی نیست و این رویکرد می‌تواند به شکل مشروع، در جنبه‌هایی از کار تاریخ‌نگاری علم وارد شود

هدف این نوشته آن است که با بررسی نظریه‌ها و مدل‌های روان‌شناسان اخلاق و پیوند زدن این مباحث با مفهوم «استعاره»، پیشنهادی کاربردی برای تقویت تفکر اخلاقی کودکان، از طریق بازی و ادبیات ارائه کند. ابتدا به بررسی الگوی پیاژه برای رشد اخلاقی کودک می‌پردازیم و سپس بحث را با بررسی آراء کولبرگ، از دیگر روان‌شناسانی که در قالب رویکرد شناختی، به این موضوع نگاه کرده‌ است، دنبال می‌کنیم. در ادامه، با بیان برخی انتقادهای وارد بر این رویکرد، به بررسی آراء گیلیگن، از نظریه‌پردازان فمینیست، در باب نسبت رشد اخلاق و «روایت» می‌پردازیم. سپس با طرح نکاتی دربارة تعریف مفهوم استعاره، به استعاره‌های مفهومی و غیر زبانی خواهیم پرداخت. هدف از این نکات آن است که بتوانیم «بازی»، به ویژه «بازی وانمودی» را به عنوان نوعی استعارة مفهومی تعمیم‌یافته تعریف کنیم. چنین تعریفی به ما اجازه می‌دهد که در چارچوب رویکرد روایت‌محور به اخلاق، به امکانات بالقوة ادبیات و بازی به عنوان یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های تقویت قوة اخلاقی کودکان بیشتر واقف شویم.

در این مقاله ابتدا، بحث مختصری دربارة توسعة دانش مدیریت اسلامی و شرایط فنی و زمینه‌ای آن ارائه و این نتیجه حاصل شده است که در موقعیت کنونی، اکتشاف، استخراج و تحلیل داده‌ها و اطلاعات مرتبط، و استنتاج و استحصال دانش از آنها، مستلزم کاربست الگوها و روش‌های کیفی خاصی است. در این باره، فرایند چرخه‌ای تحلیل سارانتاکوس (1998)، به عنوان یک روش تحلیل کیفی و مشتمل بر سه مرحلة تقلیل داده‌ها، سازماندهی و تفسیر، به طور مختصر معرفی شده است. در ادامه، نگارنده با عنایت به توانایی‌های ویژة این روش و نیز با نظر به مقتضیات زمینه‌ای توسعة دانش مدیریت اسلامی و بر اساس تجربه‌های خود در کاربست روش یادشده در پنج پژوهش، آن را به عنوان یک روش پژوهش کیفی که می‌تواند در مسیر توسعة دانش مدیریت اسلامی مفید باشد، به طور مستدل توسعه داده است. این روش که مشتمل بر چهار مرحلة گردآوری اطلاعات، تقلیل احیاگرانة داده‌ها، سازماندهی و تحلیل اطلاعات، تفسیر و نتیجه‌گیری است، به طور کاربردی شرح و بسط داده شده است. در پایان نیز، یک نمونه پژوهش انجام‌شده با استفاده از این روش، مختصراً توصیف شده است.

هدف این مقاله بررسی دیدگاه هربرت بلومر در بارة روش شناسی تحقیقات کیفی است. او یکی از اندیشمندان برجستة مکتب شیکاگوست که اصطلاح «تعامل‌گرایی نمادی» را ابداع کرده است. او از روش کیفی طبیعت‌گرایانه طرف‌داری می‌کند که واکنشی است در برابر سیطرة جامعه‌شناسی کارکردی- ساختاری و روش‌های کمّی در علوم اجتماعی. دیدگاه او سبب شد رویکردی تفسیری در علوم اجتماعی تقویت و گسترش یابد. در کانون آثار بلومر، نوع رابطة روش‌های علوم طبیعی و اجتماعی قرار دارد. او به نقد روش‌شناسی اثبات‌گرا و کاربرد تکنیک‌های کمّی در تحقیقات جامعه‌شناسی می‌پردازد. او روش‌های کمّی را روش می‌نامد و استدلال می‌کند که استفاده از تحلیل متغیر معمولاً، نقش اساسی فرایندهای تفسیری را در شکل‌گیری رفتار انسان نادیده می‌گیرد. سرانجام، انتقادات وارد بر دیدگاه بلومر نیز در این مقاله ارائه می‌شوند.

در چند دهة اخیر، جوش و خروشی روش‌شناسانه برای احیای مفهوم علّیت، به ویژه درک مکانیسمی از علّیت در علوم اجتماعی می‌بینیم تا جایی که بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی، با وجود تمام اختلافات عمده در موضوعات مهم نظری و روش‌شناسی‌، به طور مشترک، بر تبیین پدیده‌های اجتماعی از طریق ارجاع به مکانیسم‌های علّی تأکید فزاینده‌ای کرده‌اند. با وجود ادبیات نسبتاً گستردة موجود در خصوص درک مکانیسمی از علّیت، سؤالات متعددی در خصوص معنا و کاربرد مکانیسم‌های علّی در علوم اجتماعی مطرح هستند. در این مقاله تلاش شده است ضمن کالبدشکافی مفهومی از واژة «مکانیسم»‌ نشان داده شود که چرا دانش‌پژوهان علوم اجتماعی، به ویژه جامعه‌شناسان که عهده‌دار مطالعة پدیده‌های پهن‌دامنه و کلان هستند، نیاز مبرمی به مطالعة مکانیسم‌های علّی دارند. به عبارت دیگر نشان داده شده است که مکانیسم‌ها چگونه می‌توانند برخی مشکلات اساسی و دیرپا را در مطالعات جامعه‌شناسی، تا حدود زیادی حل کنند. همچنین رابطة درک مکانیسمی از علّیت با فردگرایی روش‌شناختی در علوم اجتماعی تجزیه و تحلیل شده است.

شکل‌گیری علم اقتصاد اسلامی چالش اساسی اقتصاد اسلامی است. حل این چالش از نظر شهید صدر، از دو طریق ممکن است: 1- اصول قطعی مکتب اقتصاد اسلامی، با فرض تحقق آنها، پی‌آمدهایی در ساحت اقتصاد به دنبال دارد. تحلیل علمی این پی‌آمدها، زمینة پیدایی نظریات علمی اقتصاد اسلامی است. 2- اگر به مکتب اقتصاد اسلامی در روابط اقتصادی جامعه عمل شود، رویدادهای عینی اقتصادی به دنبال دارد. اقتصاد‌دان به تحلیل این رویدادهای عینی می‌پردازد و در نهایت، علم اقتصاد شکل می‌گیرد. شهید صدر راه دوم را ترجیح می‌دهد. این مقاله درصدد است بیان کند این ترجیح، متأثر از دیدگاه شهید صدر دربارة وظیفه و هدف علم اقتصاد است. در این مقاله، این دیدگاه بررسی و در پایان، راه دیگری برای شکل‌گیری علم اقتصاد اسلامی ارائه می‌شود.

بررسی نظام آموزش علم اقتصاد در دورة اخیر نشان می‌دهد که پس از انقلاب اسلامی، دیدگاه‌های متفاوتی دربارة نحوة تعامل با علوم متعارف از جمله اقتصاد به نحوی که بتواند پاسخگوی نیازهای کشور اسلامی ما باشد، مطرح شد. به دلایل مختلف، در نهایت آنچه اتفاق افتاد، اتخاذ رویکردی تفکیکی در تدریس اقتصاد متعارف بود. این رویکرد که هنوز با تغییرات مختصری ادامه دارد، به این معنی است که درس‌های اقتصاد متعارف بدون تغییری اساسی ارائه شوند و درس‌های دیگری که به اقتصاد اسلامی مرتبط هستند، به صورت کاملاً مستقل از درس‌های متعارف، به واحدهای درسی دانشجویان اضافه شوند. این مقاله به بررسی و نقد «رویکرد تفکیکی» در آموزش اقتصاد می‌پردازد و نشان می‌دهد این رویکرد، هم به لحاظ نظری و روش‌شناختی و فلسفی، و هم به لحاظ عملی و با در نظر گرفتن تجربة سه دهة اخیر، با چالش‌هایی جدی مواجه شده است. پس از آن «رویکرد تلفیقی» را به عنوان الگویی جایگزین در دو نسخة حد اکثری و حد اقلی ارائه می‌کند و نشان می‌دهد که رویکرد تلفیقی، نسبت به دیدگاه فعلی مزیت‌هایی دارد. در واقع، در این رویکرد دیگر اقتصاد اسلامی تنها به چند درس خاص محدود نمی‌شود، بلکه به بسیار توسعه یافته، درس‌های اصلی رشتة اقتصاد را دربر می‌گیرد.

هدف این مقاله معرفی مهم‌ترین مبانی جامعه‌شناسی اسلامی، در قالب ارائة پارادایمی مقایسه‌پذیر با پارادایم‌های موجود است که ماهیت انسان و جامعه، هدف و روش تحقیق و ارزش‌ها در جامعه‌شناسی مهم‌ترین عناصر هستند. این پارادایم از نظر انسان‌شناسی، بر اصل فطرت استوار است و با ردّ جبر اجتماعی، تلفیقی را بین فردگرایی و کل‌گرایی روش‌شناختی می‌پذیرد و دربارة چیستی جامعه تصویری ارائه می‌کند که در آن، رابطة انسان با خداوند مد نظر قرار می‌گیرد. به‌ علاوه، واقعیت اجتماعی را شامل نظم‌ها و قوانین تجربی و نیز سنّت‌های اجتماعی می‌داند؛ ضمن آنکه مناسبات اجتماعی را بر پایة عناصر متعدد شامل مهرورزی، استخدام متقابل انسان‌ها و تضاد تبیین می‌کند. اهداف تحقیق در این پارادایم عبارت‌اند از: تبیین علّی و معنا‌شناسی رفتار، نقد اوضاع اجتماعی و غایت‌شناسی پدیده‌های انسانی از حیث استنادشان به خداوند. همچنین به موجب این پارادایم، جامعه‌شناسی اسلامی دو سطح متمایز دارد: تجربی و فراتجربی. در سطح نخست، در مقام گردآوری به طور عمده، از روش استنباط فقهی- تفسیری و در مقام داوری، از روش تجربی و در سطح دوم، به فراخور مورد از هر یک از روش‌های معتبر، اعم از وحیانی، عقلی و تجربی بهره می‌گیرد. همچنان که در سطح نخست می‌کوشد از دخالت ارزش‌ها در توصیف و تبیین واقعیات تا حد امکان بکاهد؛ اما در سطح دوم، توسل به ارزش‌های دینی برای نقد اوضاع اجتماعی و ارائة راهکار برای تحقق وضعیت مطلوب را رد نمی‌کند.

شکل گیری علم اقتصاد اسلامی چالش اساسی اقتصاد اسلامی است. حل این چالش از نظر شهید صدر، از دو طریق ممکن است:-1 اصول قطعی مکتب اقتصاد اسلامی، با فرض تحقق آنها، پی آمدهایی در ساحت اقتصاد به دنبال دارد. تحلیل علمی این پی آمدها، زمینه پیدایی نظریات علمی اقتصاد اسلامی است.-2 اگر به مکتب اقتصاد اسلامی در روابط اقتصادی جامعه عمل شود، رویدادهای عینی اقتصادی به دنبال دارد. اقتصاددان به تحلیل این رویدادهای عینی می پردازد و در نهایت، علم اقتصاد شکل می گیرد.شهید صدر راه دوم را ترجیح می دهد. این مقاله درصدد است بیان کند این ترجیح، متاثر از دیدگاه شهید صدر درباره وظیفه و هدف علم اقتصاد است. در این مقاله، این دیدگاه بررسی و در پایان، راه دیگری برای شکل گیری علم اقتصاد اسلامی ارائه می شود.