جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تنوع منابع و تکثر اخبار سبب شده است تا گروهی از محققان قاجار پژوه با استناد به کتب تاریخی و سفرنامه ها عنوان شیخ الاسلامی را استمرار منصبی قدیمی در دیوان سالاری ایران اسلامی تلقی نمایند، که تا دوره قاجاریه ساز و کار دیوانی مشخص خود را حفظ کرده است؛ و برخی دیگر، بر پایه مطالعات موردی و خرد چنین نتیجه گیری کنند که، در منطقه ای مشخص، شیخ الاسلامی صرفا لقبی بازمانده از منصبی در دوران پیش از قاجاریه بوده است. این تحقیق در صدد برآمده است، با تکیه بر منابع دست اول محلی آشکار سازد، آیا اشخاصی که شیخ الاسلام شیراز در طول دوره قاجاریه بوده اند، صرفا لقب شیخ الاسلامی داشته اند، یا در این شهر ساز و کار معینی را دنبال می نموده اند؟ این بررسی نشان می دهد که خاندان تمامی، نه تنها لقب شیخ الاسلامی شیراز و توابع آن را رسما در اختیار داشته اند، بلکه در سایه رسیدگی به امور شرعی، همزیستی و اقامت در کانون مذهبی و اقتصادی این شهر، و پیوندهای محلی ای که با خاندان ها و خانواده های معتبر ساکن مرکز سیاسی - اقتصادی ولایت فارس برقرار کردند، توفیق یافتند تا سال به سال پایگاه اجتماعی و اقتصادی خویش را ارتقا بخشند. خصوصا، که بین سال های 1220 تا 1323 ه. ق، تولیت و نظارت بر برخی از موقوفات شیراز و مرودشت را به دست آورند؛ موفقیتی که برای کم تر مجتهدی در طول این دوره دست داد. به هر حال، روندی که می رفت بر اثر آن روز به روز این خاندان فربه تر شود، سرانجام، در پی وقوع مشروطیت و تاسیس نظام دیوان سالاری متجددانه متوقف شد.

ابن صباغ مالکی (784 - 855 ه. ق)، از جمله نویسندگان سنی سده نهم هجری قمری است که کتابی در زمینه زندگانی دوازده امام (ع)، با عنوان الفصول المهمه فی معرفه الائمه نوشته است. وی در تدوین این کتاب به طور گسترده از نوشته دانشمند شیعی سده هفتم هجری قمری، علی بن عیسی اربلی (م. 692 ه. ق) با عنوان، کشف الغمه فی معرفه الائمه استفاده برده، اما در سراسر متن نوشته خود هیچ یادی از او نکرده است. دو احتمال در باره مقصود وی از به کارگیری این شیوه محتمل است: 1. پیش گیری از متهم شدن به تشیع و از استناد افتادن کتاب، و یا حفظ اصالت کتاب، 2. متهم نشدن به رونویسی از کتابی دیگر. در این مقاله ضمن بررسی مآخذ مستقیم و غیرمستقیم مورد استفاده ابن صباغ، روشن خواهد شد که وی در استفاده از منابع شیعی پرهیزی نداشته و از این گونه منابع در کتاب خود بارها یاد کرده است؛ بنابراین، کتمان وی در یاد کردن از منبع اصلی خویش، به منظور القای اصالت نوشته خود به خواننده بوده است.

ملوک بنی قیصر کیش در حدود نیمه نخست سده پنجم هجری قمری، موفق به تشکیل دولتی محلی در جزیره کیش شدند. آن ها در اواخر سده پنجم و اوایل سده ششم هجری قمری، در پی گسترش نفوذ خود بر سراسر سواحل خلیج فارس برآمدند. از جمله اقدامات آن ها، گسترش نفوذ خود در سرزمین بحرین، واقع در ساحل جنوبی خلیج فارس، بود. از سال 469 ه. ق، حکام محلی در منطقه بحرین بر سر کار آمدند که به دلیل نام موسس خود، امیر عبدلله بن علی العیونی، به حکام عیونی مشهور شدند. حکام عیونی حدود دو سده (469-636 ه. ق) بر نقاطی چون الاحساء، قطیف و اوال حاکمیت داشتند. ملوک بنی قیصر کیش در اواخر سده پنجم یا اوایل سده ششم هجری، حملاتی از کیش به بحرین ترتیب دادند و سرانجام موفق شدند حکام عیونی بحرین را به تابعیت خود در آورند. این نوشته در پی بررسی روابط سیاسی - اقتصادی ملوک بنی قیصر کیش و حکام عیونی بحرین، و تحلیل نتایج ناشی از این روابط است. بنابراین، با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع دست اول نشان داده شده است که حکام عیونی بحرین به لحاظ سیاسی و اقتصادی تابع ملوک بنی قیصر کیش بوده اند.

محمد بن ابوبکر از معدود چهره های شاخص در تاریخ فرهنگ اسلامی است که اصالت و شرافت خاندانی و ایمانی را توامان در خود جمع کرده بود. از یک سو، پیوند نسبی او با ابوبکر، و از سوی دیگر، پیوند ولایی او با امام علی (ع) موجب شد که چهره وی در منابع شیعی و سنی بازتاب های مختلف یابد.چرایی بازتاب متفاوت چهره محمد بن ابوبکر در منابع فریقین، عمده ترین مساله ای است که این مقاله می کوشد با توسل به روش توصیفی - تحلیلی، به ایضاح آن همت گمارد و نشان دهد که تاریخ نگاری اسلامی، با عنایت به موقعیت دودمانی و ایمانی او، چهره دوگانه ای از وی ترسیم کرده است که از حیث ارزشی با یکدیگر برابر نیستند. این نابرابری که در قالب دو سیرت پاک و ناپاک از او بازتاب یافته است، ریشه در نوع نگرش منابع شیعی و سنی به زیست نامه و شجره نامه وی دارد که به مثابه ابزاری برای این ترسیم دوگانه، مورد بهره برداری قرار گرفته اند.

حضور هیات های تبلیغی - تبشیری اروپایی در ایران، از جمله مباحث مورد توجه در تاریخ صفویه است، و کارملیت ها از مهم ترین این هیات ها بوده اند. کارملیت ها به عنوان یکی از هیات های تبلیغی کاتولیک و فرستادگان پاپ، از دوره حکومت شاه عباس اول، به منظور برقراری اتحاد میان ایران و دول مسیحی اروپا در برابر عثمانی، و نیز ترویج مذهب کاتولیک، به ایران آمدند و برای تحقق این اهداف به فعالیت های مختلفی پرداختند و تا انقراض صفویان همواره مورد حمایت شاهان آن سلسله بودند. هم از این رو بود که آنان توانستند تا پایان عصر صفوی و حتی بعد از آن، در ایران حضوری فعال و مستمر داشته باشند. حضور و فعالیت های کارملیت ها در ایران عصر صفوی در زمینه های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و مذهبی پی آمدهایی به دنبال داشت، که بیش تر این پی آمدها در راستای تحقق اهداف پاپ و برخی دول اروپایی بود. این پژوهش در پی آن است که پس از ارائه معرفی کوتاهی از کارملیت ها و چگونگی حضور آنان در ایران عصر صفوی، پی آمدهای مذهبی حضور آنان را در آن دوره بررسی و واکاوی نماید.

یکی از مشکلات جدی حکومت صفویه در روابط خارجی و حتی امور داخلی، تنش ها و جنگ های متعددش با ازبک ها در شرق بود. مشکل صفویان با ازبک ها، شاید جدی تر از مشکل آن ها با عثمانی ها بود؛ چرا که نبرد با عثمانی ها، که دارای قرارگاه های نظامی مشخصی بودند، آسان تر از نبرد با ازبک ها بود که به محض نزدیک شدن ارتش صفوی عقب می نشستند و جنگ های غافل گیرانه ای رقم می زدند. از سوی دیگر، به علت استقرار پایتخت صفویه در تبریز و قزوین، دسترسی سریع به مرزهای غربی امکان پذیرتر از مرزهای شرقی بود. در هر حال، مساله ازبک ها که بزرگ ترین دردسرها را برای صفویه فراهم آوردند، درخور ریشه یابی است. ریشه اصلی اختلافات ایران و ازبک ها در هاله ای از علل و عوامل گوناگون پنهان مانده است. بی تردید، تمایل ازبک ها به گسترش قلمرو و تحصیل سرزمین ها و مراتع جدید و آباد، علت اصلی یورش های ازبکان به خراسان بود.تحقیق حاضر در خصوص علل حملات ازبک ها به ایران عصر صفوی، به روش توصیقی - تحلیلی و از طریق مطالعه منابع اصلی تاریخ نگاری و اسنادی این دوره انجام پذیرفته است.

صاحب نظرانی که هنرها و صنایع ایران را موضوع تحقیق قرار داده اند، از «انقلاب صنعتی» به عنوان فصل تغییر در نگاه انسان به امور مختلف مادی و فرهنگی نام برده اند؛ دورانی که در آن زمینه ظهور مجموعه گسترده ای از اختراعات، اکتشافات، ابداعات و ابتکارات فراهم آمد، و در نتیجه، حجم انبوهی از کالاهای تولیدی سرزمین های غربی روانه بازارهایی شد که تا آن زمان کالاهای مورد نیاز مردم را به روش سنتی تامین می نمودند. این که ظهور این پدیده تا چه میزان هنرها و صنایع ایران را تحت تاثیر قرار داده، پرسشی است که در پژوهش حاضر تلاش گردیده به اختصار بدان پاسخ گفته شود. نتایج مطالعات حاضر بر روی هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران، در دو مقطع زمانی مقدم و موخر بر انقلاب صنعتی روشن ساخت که در این ره گذر چند وضعیت کلی برای صنایع دستی ایران پیش آمد: گروهی از آن ها دچار استحاله گشتند و به طور کلی به صورت مدرن تولید شدند؛ دسته ای دیگر بیش از پیش در عرصه رقابت تاختند و پررونق و مقتدرانه به حرکت خود ادامه دادند؛ شماری به فراموشی سپرده شدند و از ادامه حیات باز ماندند؛ تعدادی با کم رونقی مواجه شدند؛ برخی نیز با حفظ اصالت و سنت، تغییراتی پذیرفتند و به بقای خود ادامه دادند.