جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم پیشینه طولانی مطالعات خاورشناسان در باره قرآن، آشنایی آنان با حدیث دیرهنگام است. وجه مشترک مطالعات خاورشناسان در باره حدیث، توجه ویژه به حدیث اهل سنت و تسری کاستی‌های منابع حدیثی اهل سنت، به همه میراث حدیثی است. نادیده گرفتن آثارحدیثی شیعه از دیگر کاستی‌های مطالعات خاورشناسان در باره حدیث است. مطالعه حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده، با استناد به منابع حدیثی معتبر شیعه و اهل سنت، به دنبال تبیین کاستی‌های مقاله «حدیث قدسی» دائرة المعارف اسلام و نیز ارائه تصویری جامع از جایگاه حدیث قدسی در مطالعات اسلامی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مقاله دائرةالمعارف اسلام، به رغم برخورداری از برخی امتیازات، در تعریف حدیث قدسی دچار ابهام و عدم جامعیت است و نویسنده نتوانسته تمایز دقیقی میان حدیث قدسی، قرآن و حدیث نبوی ارائه دهد. مواردی از قبیل: جامع نبودن در یادکرد همه تفاوت‌های حدیث قدسی با قرآن، ادعای برگرفته شدن حدیث قدسی از عهدین، مطالب غیر مستند و عدم یادکرد همه منابع، از دیگر ایرادهای مقاله حدیث قدسی هستند.

زندگانی حضرت محمد (ص) همواره مورد توجه اسلام‌پژوهان غربی بوده است؛ اما نه تنها به عنوان رسول‌الله (ص) بلکه به عنوان مؤسس دینی که جهان‌شمولی اعتقادی مسیحیان را تحت‌الشعاع قرار داده است و اقدامات سیاسی جانشینان ایشان در گسترش قلمرو ارضی مسلمانان تحت عنوان «فتوحات» به سرزمین‌های مسیحی نشین صورت گرفته است. یکی از مستشرقانی که آراء وی تاکنون مورد توجه قرار نگرفته، بتی کلن (2006) است. کتاب وی به نام «محمد؛ پیام‌آور خدا» که در حوزه تاریخ و ادیان شرقی به رشته تحریر درآمده است، در نوع خود قابل‌توجه است. این مقاله درصدد معرفی آراء و نظرات بتی کلن در خصوص سیره رسول‌الله (ص) با تکیه بر پدیده وحی و مواجهه با اهل کتاب و تبیین و نقد تاریخی آن است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد «توصیفی-تحلیلی» به آن پرداخته خواهد شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گزارش‌های بتی کلن از حیات رسول لله در دوره مکی و مدنی ایشان در مقایسه با مستشرقان قرن بیستم در طیف سیره پژوهی با هدف بیان ساده و روان و بدون پیچیدگی و ملاحظات خاص مذهبی از زندگانی پیامبر (ص) بوده است. هرچند که نحوه استفاده از منابع و بررسی دگرگونی‌های حائز اهمیت عصر نبوی قابلیت نقد جدی دارد.

در قرون اخیر مستشرقین آلمانی سهم بسزایی در معرفی فرهنگ اسلامی به غرب داشته‌اند. در این بین لسینگ، نویسنده شهیر آلمانی، نقش مهمی در درک غرب‌نشینان از عقلانیت حاکم بر تمدن اسلامی داشته و تلاش کرده از طریق خلق آثار ادبی، تصویری مثبت از اسلام ارائه نماید. در این مقاله، هشت مورد از آثار قلمی این نویسنده مورد توجه قرار گرفته و به مدد روش توصیفی ـ تحلیلی و با شیوه تحلیل محتوا به بررسی و تحلیل اسلام شناسی لسینگ پرداخته شده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد لسینگ اسلام را به عنوان یک دین وحیانی و عقلانی به رسمیت می‌شناسد. وی با تکیه بر دیدگاه الهیاتی خود، نگاهی انتقادی به ساز وکارهای ضد اسلامی در اروپای قرن هجده داشته و سرسختانه در مقابل پارادایم‌های منفی زمان خود علیه اسلام ایستادگی نموده است. لسینگ در آثار خود تلاش دارد دریچه‌ای برای گفتگوی قابل اعتماد و ثمربخش میان ادیان و فرهنگ‌های مختلف باز نماید تا نمایندگان واقعی مسیحیان، یهودیان و مسلمانان گردهم آمده و در مورد صلح جهانی بحث کنند. وی معتقد است این امر زمانی تحقق می‌یابد که یهودیان، مسیحیان و مسلمانان با یکدیگر نه به عنوان مخالف، بلکه به عنوان همراهانی صادق تحت حمایت الهی، تعامل نمایند.

منجی‌گرایی یکی از مفاهیم بنیادی در ادیان ابراهیمی است که در دین اسلام این باور با اعتقاد به ظهور حضرت مهدی (ع)، جلوه‌ای برجسته پیدا کرده است. با این حال برخی از پژوهشگران، مانند محمدعلی امیرمعزی دیدگاه متفاوتی را از این عقیده در اسلام مطرح کرده‌اند. وی با استناد به برخی روایات اسلامی، مصادیق مختلفی چون حضرات عیسی، محمد، علی و مهدی و حتی عمر را به نام مسیح یعنی منجی آخرالزمان برشمرده و تأکید بر منجی بودن امام علی (ع) در اعتقادات مسلمانان نخستین دارد. این مقاله با روش تحلیلی - انتقادی به بررسی دیدگاه‌های امیرمعزی درباره منجی در اسلام می‌پردازد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بخشی از استدلال‌های امیرمعزی بر اساس تفاسیر خاص و انتخاب گزینشی از متون دینی استوار است. این پژوهش با استناد به روایاتی که در نظر علمای اسلامی معتبر شناخته شده است، نشان می‌دهد که جایگاه منجی در اسلام، بر خلاف دیدگاه امیرمعزی، بر محور حضرت مهدی (ع) استوار است

کنکاش علمی درباره جعفربن‌ابی‌طالب از جمله مباحث نادر در میان آثار شرق‌شناسان می‌باشد زیرا این شخصیت تاریخی عمدتا به صورت مستقل هدف تحقیق و بررسی آنان نبوده است لکن مطالب مرتبط در عین اختصار، حاوی دیدگاه‌های متنوع و جالب توجهی است. این تحقیقِ توصیفی-تحلیلی همراه با مطالعات کتابخانه‌ای به دنبال پاسخ به این سوال است که نظریات این محور تاکنون چه بوده و صاحبان این آراء چه کسانی هستند و سپس نیز عوامل و اسباب موثر در بروز آن نقطه نظرها را برمی‌رسد. ضرورت این بررسی از آن روست که چرا و چگونه این شخصیت ممتاز صدر اسلام با وجود تمام خدماتی که به اسلام ارائه نمود، خواسته یا ناخواسته مورد بی‌مهری اسلام‌شناسان غربی قرار می‌گیرد و موجب شناخت نادرست از او در جوامع غربی فراهم می‌گردد. یافته‌ها حاکی از آن است که شناخت ناکافی و بعضا نادرست از مطالب مندرج در مآخذ تاریخی و حدیثی، اخذ رویکرد صرفا علمی عاری از مباحث عقیدتی درون‌دینی و بهره‌گیری از گزارش‌های تردیدانگیز تاریخی نقش بالایی در پیدایش این فضای ناشایسته پیرامون این موضوع در آکادمی‌های اسلام‌پژوهی غربی ایفا نموده است.

یکی از مهمترین نظریه‌های مستشرقان تجدیدنظرطلب‌ شکل‌گیری تدریجی اسلام از یک دین توحیدی ابتدایی است که در دوره امویان در قالب اسلام پدیدار می‌شود. نوو و کورن، در کتاب چهارراه‌هایی به اسلام: مبادی مذهب تازیان و حکومت ایشان به تبیین ویژه خود از این نظریه بر اساس شواهد باستان‌شناختی و متون سریانی صدر اسلام پرداخته‌اند. یکی از محورهای اصلی این نظریه تکامل تدریجی دین فاتحان عرب از بت‌پرستی به یکتاپرستی و سپس اسلام است. نوشتار پیشِ رو به روش تحلیل تاریخی-انتقادی و با تاکید بر شواهد متون سریانی به ارزیابی این دیدگاه می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد نظریه نوو و کورن درباره پیدایش اسلام مبتنی بر روش علمی در بهره‌گیری از متون سریانی مرتبط با دوره نخستین شکل‌گیری اسلام نیست. برداشت نادرست از مقصود نویسندگان سریانی از واژه «حنپی»، عدم توجه به کاربست مجازی این واژه، تکیه بر برهان سکوت منابع بدون در نظر گرفتن دغدغه و هدف نویسندگان در اشاره به باورهای دینی اسلامی، بی‌توجهی به ماهیت جدلی برخی متون سریانی، و صرفنظر کردن از متون سریانی متعلق به دوره پیشاعبدالملک که به باورهای اسلامی تصریح داشته‌اند، از مهمترین اشکالات نوو و کورن در استناد به متون سریانی برشمرد.