جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گسترش خزنده و بی‌صدای فرقه‌های نوظهور از قرن بیستم به بعد در بستر جامعه اسلامی، تهدیدی جدی برای فرهنگ دینی و هویت قرآنی مردم به شمار می‌رود. از این‌رو، شناخت فرقه‌های انحرافی، ضرورتی اساسی در عرصه دین‌پژوهی و جامعه‌سازی اسلامی است. این پژوهش بر آن است تا با تمرکز بر شاخصه‌های قرآنی، چارچوبی روشمند برای ارزیابی برخی از فرقه‌های نوظهور فراهم آورد. پرسش اصلی تحقیق آن است که: شاخصه‌های بینشی برگرفته از قرآن در جهت شناسایی و نقد برخی از فرقه‌های نوظهور کدام‌اند؟ فرضیه اصلی بر آن است که تعالیم قرآنی، معیارهایی روشن و فرازمانی برای ارزیابی صحت و سقم آموزه‌های دینی ارائه می‌دهد که با تطبیق بر فرقه‌های نوظهور؛ از جمله: بهائیت، رام الله، سای بابا و عرفان حلقه می‌توان انحراف آن‌ها را آشکار ساخت. هدف این پژوهش، تبیین معیارهای بینشی استخراج‌شده از آیات قرآن برای شناخت فرقه‌های انحرافی نامبرده شده است. این تحقیق با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای در حوزه تفسیر و فرقه‌شناسی صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که شاخصه‌های بینشی همچون جبرگرایی، انکار توسل و شفاعت، اعتقاد به تناسخ، عقل‌گریزی یا عقل‌بسندگی، گرایش به خرافه، امتزاج حق و باطل، از مهم‌ترین نشانه‌های انحراف فرقه‌های نوظهور مورد اشاره می باشد. نتیجه نهایی پژوهش آن است که بهره‌گیری از شاخصه‌های بینشی قرآنی می‌تواند ابزاری کارآمد و مستند برای پالایش ساحت دینداری از آموزه‌های فِرق انحرافی باشد.

مسئله «عطف بر توهم» یکی از مباحث علم نحو است و زیر مجموعه «توابع» قرار می‌گیرد. هرچند در علم نحو به مبحث «عطف بر توهم» اشاره شده و عالمان نحوی نظرات مختلفی در این زمینه دارند، اما در میان آن‌‌ها در خصوص وجود یا عدم وجود آن در قرآن کریم اختلاف نظر وجود دارد. برخی آیات قرآن به گونه‌ای ترکیب شده‌اند که بعضی از علمای نحو از آن‌‌ها به‌عنوان مصادیقی از «عطف بر توهم» یاد کرده‌اند؛ در این تحقیق تنها ادعاء این نوع از عطف در مورد شش آیه از قرآن، مورد بررسی قرار گرفته است؛ بدین جهت این پژوهش، به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که: ادعاء عطف بر توهم در مورد آیات ششگانه پیش‌روی، چگونه است؟ به همین منظور، آیات مورد بحث و ترکیب‌های مختلف آن‌‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. روش جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق به‌صورت کتابخانه‌ای و شیوه پردازش اطلاعات به‌صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که تمامی آیاتی که در راستای «عطف بر توهم» مورد بحث قرار گرفته‌اند، دارای ترکیب‌های متفاوتی هستند که نسبت به ترکیب مبتنی بر عطف بر توهم برتری دارند.

امام جواد(ع) در قالب روایت تفسیری آیه (یا أَیها الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ) (مائده:۱) یادآور می‌شود که رسول خدا(ص) در ده موضع بر امامت امیرالمؤمنین علی(ع) تصریح فرموده است. این مقاله که با رویکرد تحلیلی‌ـ ‌روایی و با بهره‌گیری از منابع معتبر حدیثی و تفسیری، تدوین یافته؛ در پی پاسخ به این پرسش است که روایت امام جواد(ع) در تفسیر آیه (أَوْفُوا بِالْعُقُودِ)، چگونه ناظر به ده موضع از یادکرد پیامبر اسلام(ص) نسبت به امامت امام علی(ع) است، و چه تحلیل مفهومی و محتوایی می‌توان از این مواضع ارائه داد؟ برآیند تحقیق این است: این مواضع که شامل توصیف با عناوین و القاب خاص، قرائن لفظی و مفهومی، اعلان‌‌های علنی، بیعت‌گیری و اخذ پیمان است، گویای عمق اهتمام پیامبر اکرم(ص) در تثبیت اصل امامت پس از خود است. این بازخوانی ضمن تبیین ارتباط معنایی روایت امام جواد(ع) با آیه مذکور، نشان می‌دهد که حماسه غدیر تنها یک رخداد مقطعی نیست، بلکه نقطه اوج راهبرد‌های پیوسته رسول خدا(ص) در تبلیغ و تثبیت ولایت الهی علی‌بن ابی‌طالب(ع) است.

آیات ۱۵۱تا ۱۵۳ سوره انعام، به عنوان وصایای بنیادین و «محکمات» قرآنی، رهنمودهای اقتصادی مهمی ارائه می‌دهند؛ امّا با وجود توجه مفسران و مؤلفان کتب فقه القرآن نسبت به آنها، ارائه تحلیلی نظام‌مند در مورد آن‌ها برای تبیین بنیان‌های یک نظام اقتصادی عدالت‌محور، کمتر کاویده شده است. این پژوهش با هدف استخراج و تبیین اصول اقتصادی این آیات، به‌ویژه در مقابله با فقر، مدیریت مال یتیم، و عدالت در معاملات، در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که آیات مذکور چه مبانی و راهکارهای عملی برای نظام اقتصادی عادلانه و منطبق با «صراط مستقیم» ارائه می‌دهند؟ با رویکرد تفسیری-تحلیلی و روش تحلیل محتوای کیفی متون تفسیری و آثار فقه القرآن، نتایج نشان می‌دهد آیات مذکور، ضمن تحریم قتل فرزندان از بیم فقر (إملاق) با تأکید بر رازقیت الهی، بر لزوم حفاظت و رشد مال یتیم «بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» تا بلوغ و رشد عقلی و وجوب رعایت کامل و عادلانه کیل و میزان «بِالْقِسْطِ» در مبادلات تأکید دارند. همچنین، ضرورت عدالت در گفتار (وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى) و وفای به عهود (از جمله قراردادهای اقتصادی) به عنوان ارکان اعتماد و سلامت روابط اقتصادی تبیین شده است. تحلیل آیه ۱۵۳، این رهنمودها را جزء لاینفک «صراط مستقیم» و التزام به آن‌ها را مسیر دستیابی به تقوا و زیربنای نظام اقتصادی عادلانه معرفی می‌کند.

موضوع علم به غیب پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار: از مباحث بنیادین کلام اسلامی است که همواره محل پرسش و گفت‌وگو میان اندیشمندان مسلمان بوده است. علامه سید محمدحسین طباطبایی به‌عنوان مفسر بزرگ شیعی و متفکری نوآور، با تکیه بر رویکرد تفسیری و کلامی خاص خود به این مسئله پرداخته است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که تبیین علامه طباطبایی از حدود و کیفیت علم به غیب پیامبر(ص) و امام(ع) چیست و بر چه مبانی کلامی ـ تفسیری استوار است؟ روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی ـ تحلیلی و با محوریت کاوش در تفسیر المیزان و دیگر آثار علامه سامان یافته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر علامه، علم به غیب بالاصاله از آنِ خداوند است و پیامبر(ص) و امامان: به اذن و مشیت الهی، در حدّ ظرفیت وجودی خود از آن بهره‌مند می‌شوند. علامه با تکیه بر اصل «تفسیر قرآن به قرآن» و با بهره‌گیری از مبانی عقلی، تأکید دارد که علم معصومین: به غیب، هرچند گسترده و فراگیر است، اما نقشی در تغییر یا ایجاد حوادث خارجی ندارد و تنها بازتابی از مشیت و اراده الهی است. بدین‌سان، دیدگاه وی تلفیقی از نگرش تفسیری و مبانی کلامی است که جایگاه معصومین: را در ارتباط با علم غیب به‌گونه‌ای معقول و هماهنگ با آموزه‌های قرآنی و عقلی تبیین می‌کند.

انسان از طریق ارتباط با قدرت نامحدود الهی، نیاز‌های خود را درخواست و برطرف می‌سازد و دعا، مهم‌ترین وسیله برقراری این ارتباط است. از این‌رو، دعا در طول تاریخ و در ادیان گوناگون مورد توجه قرار داشته است. مقاله حاضر با هدف بررسی تطبیقی مضامین دعا از منظر قرآن و انجیل، به تبیین وجوه اشتراک و افتراق آن‌‌ها می‌پردازد تا گامی در جهت آشنایی بیشتر انسان‌‌ها با این رحمت الهی بردارد. این پژوهش از نظر هدف، نظری و از نظر روش، مقایسه‌ای است و در آن با مراجعه به قرآن و کتاب انجیل و با بهره‌گیری از منابع تفسیری، به بررسی موضوع پرداخت؛ و در پی پاسخ به این پرسش است که : چه شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هایی در مضامین دعا از منظر قرآن و انجیل وجود دارد؟ روش تحقیق در این مقاله، کتابخانه‌ای است. مهم‌ترین یافته‌‌های پژوهش در زمینه وجوه شباهت عبارتند از: شباهت در موضوع مضامین دعا، اهمیت و ضرورت دعا، فرازمانی و فرامکانی بودن آن، و نهایتاً شباهت در عوامل مؤثر در استجابت دعا و شرایط آن. در خصوص تفاوت‌‌ها، می‌توان به افتراق در اهمیت توحید در مضامین دعا و نیز تفاوت در الفاظ و عبارات دعا اشاره نمود.