جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مرکز نزاع علم و دین نظریه تکامل انواع قرار دارد. با شروع این قبیل نزاع‌ها عده‌ای در برقراری سازش و آشتی بین نظریات علمی و باورهای دینی تلاش نمودند. در جهان اسلام نیز بعد از پی بردن به خطرات فکری نظریه تکامل گروهی در آشتی دادن آن با آیات قرآن کریم تلاش نمودند که نتیجه چنین تلاش هایی تبدیل نظریه تکامل به تکامل‌گرایی الهی است. با توجه به ارتباط مستقیم این نظریه در مورد آفرینش انسان که از آموزه‌های مهم قرآنی است مفسران و اندیشمندان قرآنی همواره در مورد نظریه تکامل تلاش‌های در‌خور توجه انجام داده‌اند. در این میان عده‌ای با نظریه تکامل با تکیه برآیات قرآنی به شدت مخالفت نمودند. در این مقاله نظریه هارون یحیی به عنوان یکی از مخالفان سر‌سخت نظریه تکامل که در کتاب "دلایل تعارض داروینیسم با قرآن" طرح‌ نموده‌است مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد‌گرفت. هارون یحیی به شدت به تعارض نظریه تکامل انواع با آیات قرآن اعتقاد دارد. نویسنده تلاش می-کند تا دیدگاه هارون یحیی را با تکیه بر کتاب مذکور و مراجعه به منابع تفسیری مورد دفاع و تبیین قرار دهد. نتیجه پژوهش بیان می کند که متکلمان در دفاع و تبیین از مقام خالقیت خداوند نسبت به انسان با مشاهده نظریه های علمی همانند نظریه تکامل ضروری نیست تا به دنبال هماهنگ سازی اصول عقاید دینی با نظریه علمی مفروض نمایند چرا که با تامل در مبانی نظری آن نظریه چه بسا ناسازگاری های ذاتی در اصل آن نظریه علمی بتوان نشان داد.

اصطلاح تأویل که برگرفته از آیات قرآن و روایات پُرشمار فریقین است، بر وجود معنایی فراتر از ظاهر الفاظ قرآن دلالت دارد. درباره معنا و ماهیت، چگونگی تأویل و گستره آن در قرآن، پیوسته گفتگوهایی در بین محققان وجود دارد و آثار گوناگونی نیز در این زمینه پدید آمده است. کتاب تأویل الآیات الظاهره، نوشته علامه سید شرف الدین حسینی استرآبادی از علمای قرن دهم هجری با رویکرد متفاوتی به معنای تأویل به نگارش درآمده است. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که مؤلف گسترۀ وسیعی از آیات قرآن را با روایات پیشوایان معصوم دین (ع) و با پیش‌فرض‌های ویژه‌ای، تأویل کرده است. این نوشتار که به شیوه توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، کتاب تأویل الآیات الظاهره، را از لحاظ ماهیت تأویل، مبانی تأویل و گونه‌شناسی روایات تأویلی مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که تأویل در این کتاب معنایی عام دارد که شامل معنای ظاهری و باطنی می‌شود و با این رویکرد، بسیاری از آیات قرآن کریم -که از نگاه مؤلف به نوعی به اهل بیت (ع) ارتباط دارد- با استفاده از روایات این بزرگواران تأویل شده ‌است.

عالمی که در آن زندگی می‌کنیم در تمامی ساحت‌ها دارای قوانین و اصولی است، همان‌طور که در عرصه علوم تجربی قوانینی بر بعد مادی اشیاء حاکم است در عرصه مادی و معنوی زندگی بشر نیز قوانینی وجود دارند. این قوانین که در عرف دینی به آن سنت گفته می‌شود بر تمامی زندگی بشر سایه انداخته است. بدیهی است شناخت این قوانین که سرنوشت دنیوی و اخروی بشر در گرو آن قرار دارد، بسیار ضروری است. این مقاله با تاکید بر تفسیر شریف المیزان، نمونه و نور به روش کتابخانه‌ای تهیه شده است. در این مقاله کوشش شده است با تحلیل مفهوم سنت و معرفی اجمالی انواع سنت‌های الهی، سنت‌هایی که بر سرنگونی و نابودی حکومت‌ها و گروه‌هایی ضد دینی، اجتماعی و مدنی اشاره دارند، معرفی گردند. سعی شده است تا افق‌های جدیدی از مباحث آزمایش و امتحان خداوند سبحان گشوده شود؛ باشد که به فضل پروردگار، نسل نواندیش در راه مبارزه با تهاجم فرهنگی و سلطه فکری بیگانگان که یکی از برجسته‌ترین عرصه‌های آزمایش الهی است، به ابزار لازم مجهز شوند و تبلیغات آنان در انحراف فکری و اخلاقی جوانان بی‌نتیجه ماند؛ زیرا هرگز نمی توان این حقیقت را انکار کرد که موفقیت در آزمون‌ها و امتحانات در گرو شناخت زمینه‌های امتحان و ابتلا، آگاهی از راز و رمز پیروزی در آزمایش‌های الهی، آگاهی از عوامل گمراه‌کننده و چگونگی برخورد و رویارویی با عوامل ایجاد انحراف است.

از جمله نقدهای مهم منتقدان مکتب ابن عربی، تأویلات غریبی است که ابن عربی و برخی تابعان ایشان نسبت به برخی آیات قرآن ارائه داده‌اند و در شمار آنها، مسأله خلود در جهنم، عذاب دائم و جاودان خالدان در دوزخ است.این دسته که نظریه انقطاع عذاب اهل دوزخ را مطرح می‌کنند برای مدعای خویش ادله و مبانی را مطرح کرده‌اند که برخی خلاف ظاهر و نص است. از جمله این افراد ابن عربی است که در مواضع مختلف آثارخود به این موضوع پرداخته است. به باور ابن عربی و برخی شارحان، غایت خلقت برخی انسان‌ها، دوزخ است و براساس همین مبنا چنین استدلال کرده‌اند که مزاج و ساختار وجودی این دسته افراد ملایم با دوزخ و عذاب است، لذا از بودن در دوزخ در عذاب نیستند.. در این نوشتار برآنیم تا ضمن بیان مدعا، باتوجه به آموزه‌ها و اندیشه امام خمینی به بررسی آن بپردازیم. از منظری کلان، غایت انسان سعادت است که تحقق و نزدیک شدن به این غایت به نسبت درجات و کمالات وجودی است که آن دردوزخ نخواهد بود.

تحلیل معنایی واژگان و شناخت روابط مفهومی بین آنها، یکی از راه‌های دست‌یابی به دقایق معناست، این امر در رابطه با قرآن کریم که از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و چینش واژگان آن در نهایت انسجام بوده ضرورتی ویژه می‌یابد. در این پژوهش، معنای واژه تأویل برحسب روابط معنایی میان آیات قرآن، با روش تحلیلی و توصیفی بررسی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در پرتو شناخت روابط مفهومی این واژه و بسامد بالای همنشینی « تأویل» و «علم» نظامی تصویری، نمایان می‌شود که موجی از تفکر را می‌آفریند. محورهای چندگانه‌ای که واژه « تأویل » در آن استعمال شده تصویرگر نظامی که ناظر به تحقق حقائق عینی است. این واژه علاوه بر داشتن رابطه همنشینی با إتیان و علم، نوعی هم معنایی نیز با واژگان مذکور دارد. تقابل معنایی این واژه نیز حاکی از وجود نوعی بار عاطفی در آن است که ضرورت علم لدنّی جهت درک حقیقت تأویل را به نوعی تأکید می‌کند.

آیه 7 سوره آل عمران که از آیات کلیدی به شمار می‌آید؛ قرآن را به محکم و متشابه تقسیم می‌کند و فهم متشابهات بر همگان آشکار نیست مگر کسانی که «تاویل» آن را می‌دانند. مفسرین بسیاری از قرون نخستین نزول قرآن تا کنون معنای «تاویل» را مورد بررسی قرار داده‌اند. ضروری است که در تحلیل و بررسی هر تفسیری ابتدا مباحث ادبی آن، مورد توجه قرار گیرد و هدف از پژوهش حاضر، آن است که با گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای و پردازش آن‌ها با روش توصیفی‌_تحلیلی، ابتدا مفهوم «تاویل» از دیدگاه سید مرتضی را تبیین کند و سپس به تحلیل و بررسی آیه فوق با رویکرد ادبی و کلامی از منظر وی بپردازد. نتایج حاصل از این نوشتار حاکی از آن است که: «تاویل» از دیدگاه سید مرتضی(ره) معنایی خلاف ظاهر آیه می‌باشد و تبیین مفهوم «تاویل» ارتباط مستقیمی با نقش «واو»، «الا» و ضمیر«ه» در جمله«وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللَّهُ» دارد. سید مرتضی(ره) دیدگاه سومی که ارائه می‌کند، با توجه به اعتقادات کلامی که دارد با نظر نهایی ایشان سازگار تر است و در نتیجه از نظر او «واو» در آیه استیناف است نه عاطفه و تاویل متشابهات که قیامت و اوصاف آن را شامل می‌شود مفصل و معین آن را جز خداوند متعال کسی نمی‌داند.