جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث اساسی زبانشناسیِ شناختی که توسط مارک جانسون و جورج لیکاف مطرح شده، استعاره مفهومی است که در آن یک حوزه مفهومی بر اساس حوزه‌ای دیگر استنباط و دریافت می‌گردد و برای درک و بیان مفاهیم انتزاعی و غیر ملموس به تبیین نگاشت‌هایی از همه سطور زندگی می‌پردازد. بر این اساس کلان‌استعاره نوعی استعارة مفهومی است که در روساخت متن حضور ندارد، بلکه در سراسر متن به شکل مفهومی نمود پیدا می‌کند و ساختار ذهنی متن را تشکیل می‌دهد. در واقع این کلان‌استعاره است که به تمامی خُرده‌استعاره‌های مورد استفادة متن انسجام می‌بخشد و آ‌ن‌ها را حول یک محور ثابت گرد می‌آورد. قرآن کریم با دعوت به تعقل و تفکر، پیوسته حقایق مورد نظر خود را به واسطه‌ی استدلال‌های مستقیم و غیر مستقیم به مخاطب عرضه می‌دارد. از این رو پژوهش حاضر به روشی توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر نظریه استعاره‌های مفهومی لیکاف و جانسون به مفهوم‌سازی کلان‌استعاره "استدلال به مثابۀ جنگ" در آیات قرآن کریم پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در زنجیرة استعاری زبانِ جنگ، آنچه با عناصر این قلمرو ارتباط دارد مانند حمله، ضد حمله، عقب‌نشینی، شکست، تسلیم و غیره، همگی در قلمرو مفهوم استدلال و احتجاج قرآنی انعکاس یافته‌اند. در این زنجیره، کلان‌استعاره کنش‌های "استدلال، جنگ است" به‌عنوان برجسته‌ترین استعاره مفهومی شناخته شده که در انسجام بخشی به آیات قرآن کریم نقش موثری داشته است.

این مقاله به بررسی سنت نصرت الهی در اندیشۀ قرآنی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. سنت نصرت الهی که در دو آیۀ «وَلَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ» و «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُم» مطرح شده، بر حمایت خداوند از کسانی که در راه حق تلاش می‌کنند، تأکید دارد. اهمیت بررسی تفسیر آیت‌الله خامنه‌ای از این آیات از چند جهت است: تأثیر بر سیاست خارجی، الهام‌بخشی به جوامع مذهبی، تبیین رابطۀ دین و سیاست و درک چالش‌های معاصر. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و بررسی گفتارها و نوشتارهای ایشان، تمامی مواردی که این آیات در آن به کار رفته، استخراج و طبقه‌بندی و تحلیل شده است. نتایج نشان می‌دهد که از نظر ایشان، نصرت دین ابعاد و سطوح مختلفی دارد و فراتر از جهاد نظامی است. ایشان بر تلاش فکری و علمی و فرهنگی نیز تأکید می‌کند؛ همچنین نصرت الهی نسبت به مؤمنان را شامل کمک‌های مادی و معنوی می‌داند که به طرق غیرمنتظره صورت می‌گیرد. مصادیق نصرت الهی در دورۀ معاصر شامل برپایی نظام جمهوری اسلامی ایران، پیروزی در جنگ تحمیلی و پیدایش موج بیداری اسلامی است. ثمرۀ نصرت الهی، عزت و وحدت و اقتدار است. به‌علاوه، نسبت نصرت دین الهی و نصرت مؤمنان، نامتوازن و پیروزی برای مجموع مؤمنان است.

یکی از سنن مهم عیسوی (ع) و ارکان تصوف اسلامی آموزۀ سیاحت است که با وجود تلاش‌های انجام‌گرفته از سوی محققان، به نظر می‌رسد هنوز تعریف دقیقی از آن در دست نیست. این نقصان در برخی از کتب و آثار مرتبط، نه‌تنها موجب خلط سیاحت لغوی و دیگر مفاهیم متقاربش با آموزۀ مزبور گردیده، که حتی مؤلفانی را به سوء برداشت در حوزۀ فهم برخی آیات و روایات مبتلا نموده است. با نظر به چنین چالشی، پژوهش حاضر در نخستین گام تلاش کرده است تا توجه تفصیلی مخاطب را به ضرورت بازتعریف این آموزه جلب کند. آنگاه ضمن بهره‌گیری از منابع قرآنی و روایی و عرفانی، با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای‌استنادی و روش توصیفی‌‌تحلیلی، به اهداف و دیگر مؤلفه‌های هویتی سیاحت مصطلح دست یابد و پیرو آن تعریف مستندی از آن پیشنهاد دهد و در انتها نیز به برخی از نشانه‌های تمایزش با سیاحت لغوی بپردازد. یافته‌ها حاکی از آن است که اولاً سیاحت اصطلاحی، واجد ویژگی‌های استمرار، هدفمندی، ریاضت، روانه ‌شدن در زمین و آموزۀ عبادی بودن است. ثانیاً بایستی در راستای تمییز چنین سیاحتی از نوع لغوی‌اش، افزون بر بهره‌مندی از بافتار و زمینه و قرائن حالیۀ متن موردنظر، به حضور الفاظی همراه با کلمۀ سیاحت، چون واژگان دالّ بر اهداف متعالی، نیت، صحّت، بطلان، استحسان، تقرّب، تسلیم و رضا، ریاضت و اذن اولیا التفاتی تامّ داشت.

سبک زندگی مجموعه‌ای از سلیقه‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، نوع ِمصرف، طرز تلقی‌ها و عمدتاً مبحثی مشترک و جمعی است که به‌صورت نمادین، برای افراد و مجموعۀ انسانی یک ملت، موجب هویت‌بخشی در جامعه می‌گردد؛ ازاین‌رو، بررسی تطبیقی سبک زندگی اسلامی و سبک زندگی غربی که برخاسته از تمدن غرب است، اهمیت می‌یابد. بر این اساس، این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه‌ای، اشتراکات و افتراقات سبک زندگی اسلامی و غربی را مبتنی بر آیات و روایات اهل‌بیت C بررسی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد هر دو سبک زندگی بر اصولی چون عدالت‌خواهی، آزادی، حقوق بشر، صلح‌طلبی و انسان‌دوستی تأکید دارد؛ اما از نظر تفاوت‌ها، سبک زندگی اسلامی و غربی دو الگوی متفاوت از سبک زندگی را در جنبه‌های اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نشان می‌دهد. اسلام بیشتر به ارزش‌های اخلاقی و انسانی توجه می‌کند و به ترویج این مفاهیم می‌پردازد، درحالی‌که سبک زندگی غربی بیشتر به توسعۀ فنّاوری و اقتصاد تمرکز دارد و ارزش‌های فردی را بر ارزش‌های جمعی ترجیح می‌دهد. این تحقیق نشان داد که توسعۀ مشترک ارزش‌های انسانی و اجتماعی و بهبود و ارتقاء شرایط جامعه و تعالی انسانی، با توجه به تفاوت‌ها و اشتراکات این دو سبک زندگی ممکن است. این نتایج می‌توانند به سازمان‌دهی و تدوین سیاست‌های مناسب جهت تحقق این اهداف کمک کند.

این پژوهش یک روش نوین میان‌رشته‌ای جهت تحلیل محتوای قرآن کریم بر اساس بررسی ضرب‌آهنگ اصوات آیات با روش رایانشی ارائه می‌کند. هارمونی‌های صوتی تشکیل‌دهندۀ آیات قرآن، از طریق یک روش ریاضی به نام «تبدیل فوریۀ سریع» در یک نرم‌افزار رایانه‌ای استخراج می‌شود و شیوۀ ارتباط آن‌ها با یکدیگر، از طریق روابط ریاضی تحلیل می‌گردد. موضوع بحث، زیرمجموعه‌ای از مطالعات خاص تحت عنوان فنوسمانتیک است که به کشف و ایجاد ارتباط میان نشانه‌های آوایی و متغیرهای حاصل از آن با مضامین معنایی می‌پردازد. نویسندگان در این پژوهش، ضمن مطالعۀ کتابخانه‌ای و با نگاه مهندسی و استفاده از مطالعات رایانه‌ای، به دنبال یافتن ارتباط میان اصوات یا شیوۀ بیان الفاظ با معانی نهفته در آن‌ها هستند. بر این اساس، ضرب‌آهنگ آیات قرآن که همان هنر به وجود آوردن احساس خوشایند با استفاده از آهنگ واژگان و هماهنگی عبارات و استفاده از آرایه‌های ادبی است، به روش نوینی تحلیل و دسته‌بندی می‌شود و سعی خواهد شد تا انواع مختلف ضرب‌آهنگ درون سوره‌های مختلف دسته‌بندی و معانی درونی آن‌ها استنباط گردد. حاصل این پژوهش، دستیابی به یک ابزار مهندسی نرم‌افزاری جهت دسته‌بندی مشخص بر اساس مفهوم آیات است که می‌تواند به فهم زمان نزول آیات، تاریخ‌گذاری نزول آن، کشف مکی یا مدنی بودن آیات و مرزبندی جهت کشف سیاق آیات گوناگون کمک کند.

نظریۀ معاصرت قرآنی تلاشی برای به‌روز شدن و تازه گشتن فهم ما از قرآن متناسب با نیازسنجی در هر عصر است که البته با خوانش‌های بسیار متفاوتی توسط اندیشمندان اسلامی همراه بوده و همین امر موجب شده تا دست‌یابی به یک خوانش صحیح از این نظریه ضروری بنماید. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی و با تمرکز بر آراء تفسیری علامه طباطبایی و امام خمینی، درصدد مطالعۀ تطبیقی مبانی نظریۀ معاصرت قرآنی از نگاه این دو اندیشمند معاصر است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که قرائت خاصی از نظریۀ معاصرت قرآنی مبتنی بر رویکرد مقاصدی در آراء تفسیری این دو مفسر قابل ردیابی است. نگرش نظام‌مند به معارف قرآن کریم، مطابقت کتاب تکوین و کتاب تدوین، ضرورتِ گذار از مفهوم به مصداق، تسرّی دادن خطابات قرآنی و بهره بردن از تجلّیات دائمی قرآن، از مهم‌ترین مبانی نظریۀ معاصرت از نگاه امام و علامه است. این قرائت با در نظر گرفتن مراتب متعدد برای حقیقت واحد قرآن، در عین آنکه نسبیّت در فهم را منتفی می‌داند، با اعتبار بخشیدن به فهم‌های مختلفی که هر کدام متناظر با یکی از مراتب آن حقیقت واحده است، زمینه را برای برقراری گفت‌وگو میان نیازهای روز و قرآن کریم در جهت پاسخ‌گویی به این نیازها فراهم می‌سازد.