جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرینه‌گرایی یکی از رویکردهای مطرح در بحث معقولیت باورهای دینی است که طبق آن وجود یا عدم قرینه، دلیل و برهان عقلی بر باورهای دینی و به‌ویژه اعتقاد به وجود خداوند مورد بررسی قرار‌ می‌گیرد. این نظریه، در غرب دارای طرفداران و مخالفانی است. در این مقاله که با هدف بررسی دیدگاه قرآن درباره وجود قرینه یا دلیل عقلی بر وجود خداوند و به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، ابتدا تحت عنوان رویکردهای مطرح در اعتقاد به وجود خداوند، از قرینه‌گرایی و ضدّ قرینه‌گرایی و برخی متفکران این دو دیدگاه بحث شده است. در ادامه برای بررسی قرینه‌گرایی از دیدگاه قرآن، برخی آیات قرآن در دو گروه آیات دالّ بر وجود قرینه و دلیل بر اعتقاد به وجود خداوند و آیات دالّ بر فطری و بدیهی بودن وجود خداوند با مراجعه به تفاسیر، مورد بحث قرار گرفته و درنهایت، قرینه‌گرایی به‌عنوان یکی از راه‌های شناخت خداوند و نه‌تنها راه شناخت، نتیجه‌گیری شده است.

مسئله بزرگداشت میلاد رسول اکرم(ص) در میان مسلمانان، در شمار اعمال پسندیده قرار دارد و هر ساله ایام دوازدهم تا هفدهم ماه ربیع‌الاول را به یمن ولادت آن حضرت به جشن و سرور می‌پردازند. سلفیان به‌عنوان یکی از گروه‌های نوظهور در میان مسلمانان، مراسم احتفال را بدعتی شرعی برمی‌شمارند. آنها معتقدند هر فعل محدثی که آیه‌ای از قرآن کریم صراحتاً بر جواز آن دلالت کند یا در زمان نبی مکرم اسلام(ص) انجام شده باشد، انجام آن برای مسمانان جایز است وگرنه آن عمل، بدعت شرعی و حرام است. سردمداران این تفکر، برگزارکنندگان احتفال را مشرک می‌دانند و از راه زبان و عمل، مسلمانان را مورد طعن خود قرار می‌دهند و حتی اقدام به کشتن آنها می‌کنند. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا به بیان ادله سلفیان بر بدعت بودن عمل احتفال پرداخته و سپس با استفاده از دیدگاه‌های برخی علمای اهل‌تسنن، آنها را نقد نموده است. حاصل تحقیق آن شد که هیچ‌کدام از ادله آنها پشتوانه عقلی و نقلی ندارد و فاقد اعتبار لازم است.

عالمان دینی در طول تاریخ، در پاسخ‌گویی به شبهات با روش‌های مختلف کوشیده‌اند. آشنایی با روش‌های پاسخ‌گویی کمک می‌کند تا در مواجهه با انواع شبهات، از اصول و مبانی نظام‌مند بهره­مند شویم. تفسیر مخزن العرفان اثر بانو نصرت امین، از نوادر دانشمندان زن مسلمان معاصر است. ایشان در این تفسیر که از تفاسیر جامع قرآن کریم به شمار می‌رود، با گرایش عرفانی و اخلاقی، به تفسیر آیات پرداخته‌اند. تفسیر مخزن العرفان ازجمله آثاری است که روش‌های مختلفی را در پاسخ‌گویی به شبهات به کار برده است. این روش‌ها مبتنی بر نظام و الگوی خاص بوده و قابل کشف و استخراج است. روش تحقیق در این نوشتار، کتابخانه­ای و توصیفی- تحلیلی است. روش‌های پاسخ‌گویی به شبهات در تفسیر مخزن العرفان را می‌توان در روش‌های اقناع مخاطب، اهتمام به هدایت، استحکام و اتقان در عین ساده و روان بودن پاسخ‌ها، با محوریت دلیل و برهان، دسته‌بندی نمود.

افضل‌الدین مرقی کاشانی، فیلسوف و شاعر ایرانی قرن هفتم و هشتم هجری است، اما به جهت ‌آنکه بیشتر به‌واسطه‌ اشعارش شهرت یافته‌‌، تفکر فلسفی‌اش مغفول مانده است. در زمانی که بر سر حقانیت یا عدم حقانیت فلسفه نزاع بود، وی بر آن بوده است که فلسفه را به حوزه‌ اصلی آن، یعنی شناخت نفس برگرداند. افضل‌الدین ویژگی شاخص انسان را تفکر و تعقل‌ می‌داند و یکی از راه‌های خود‌‌شناسی را اندیشه دانسته است. وی بر این قائل است که وقتی انسان به خود‌ می‌اندیشد،‌ می‌فهمد حقیقتش جسم نیست؛ بلکه چیز دیگری‌ست و این نفس است که فاعل و تدبیرکننده جسم است. افضل‌الدین، شناخت حقیقی را شهودی و درونی می‌داند. در این نوشتار، به امکان شناخت ازنظر افضل‌الدین و سپس مسائل مربوط به نفس و بدن، دلیل وجود نفس، ویژگی‌های نفس و درنهایت، بحث علم‌النفس و دیدگاه وی در این زمینه بیان‌ می‌شود. در مقاله حاضر، از منابع کتابخانه‌ای موجود در این رابطه استفاده شده است.

طبیعت منظوم هیومی، تنها نشانه‌ای از شباهت احتمالی حکمتی لاهوتی با عقل آدمی است، اما بیش از این چیزی را ثابت نمی‌کند. ازنظر هیوم، تفسیر معقول نظم طبیعی نمی‌تواند مبنای استدلال بر اثبات وجود خدا و ناظم عالم باشد. نقادی مستدل او بر برهان نظم، ساده‌ترین و عمومی‌ترین راه اثبات خدا را با چالش جدی مواجه ساخت و به گمان خویش، خداطلبی استدلالی را به کلی از صحنه خارج ساخت. همین امر لزوم پاسخ‌گویی مناسب و درخور را به‌منظور جلوگیری استنکاف عامه مردم از خداگرایی و تمایل به مادی‌گرایی در پی ‌داشت. به همین دلیل، بسیاری از اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان، به پاسخ اشکالات هیومی پرداختند. در این نوشتار، با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی و پاسخ‌گویی پاره‌ای از این اشکالات پرداخته شده و معلوم گردیده است که با عدم التزام به مبانی هیومی، بسیاری از این شبهات، از اساس بی‌پایه و موهوم است و از طرف دیگر با جواز بهره‌مندی از روش استدلالی، پذیرش نظم به‌عنوان وجه شبه طرفین تمثیل، مفید فایده خواهد بود و به‌این‌ترتیب دسته دیگر شبهات نیز پاسخ داده‌ می‌شود و رسالت برهان نظم نیز روشن خواهد شد.