جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معانى اصطلاحات مورد استفاده در دانش ­های گوناگون با معانی لغوی واژگان متفاوت است و با مراجعه به لغت نامه‌ها قابل درک نیست. در پاسخ به این نیاز جامعه علمی، دانش پژوهان رشته‌های گوناگون کتابهایی را تألیف کرده‌اند. در دانش کلام نیز این احساس نیاز متکلمان را به تدوین فرهنگ‌های اصطلاحات واداشته است. کتاب‌هایی که در مواردی متأثر از مبانی و مذاهب کلامی نویسندگان و مشرب­های فکری آنها تدوین شده است. نوشتار حاضر سیری در تاریخچه نگارش ­های اصطلاحات کلامی داشته و کوشیده است با معرفی مهم­ترین منابع موجود، راه شناخت و استفاده از این منابع را تسهیل کند. برای یافتن معانی اصطلاحات کلامی می‌توان به موسوعه های فراگیر مانند مفاتیح العوم خوارزمی یا التعریفات جرجانی که اصطلاحات همه علوم را معرفی کرده‌اند مراجعه کرد یا از فرهنگ‌های اصطلاحات فلسفی مانند الحدود غزالی یا المبین آمدی استفاده کرد اما بهترین راه مراجعه به کتاب­هایی است که به صورت تخصصی اصطلاحات دانش کلام را تعریف کرده‌اند. در میان شیعیان این مسیر با شیخ مفید آغاز شد اما کتاب شیخ طوسی پربارتر است. اوج این نگارش­ها در قرن شش و به دست ابن صاعد بریدی و مقری نیشابوری است. در میان اشاعره ابن فورک اولین اثر را پدید آورد که به وسیله ابو اسحاق شیرازی و ابن سابق صقلی پیگیری شد. در عصر حاضر کتاب­های جامعی مانند شرح المصطلحات الکلامیة تدوین شده که جامع اطلاعات منابع قبلی است.

دو مقوله سنت و مدرنیته از جمله مباحثی هستند که در نظام فکری اندیشمندان در مسئله تمدن و اداره حکومت ها، در دوران معاصر چالش‌های زیادی ایجاد کرده است. امام خمینی مشکل و بحران رویارویی با مدرنیته را شناخته­ و با آگاهی از این مسأله کوشیده است راه حل رفع این معضل در جامعه ایران را ارائه نماید. سؤال اصلی تحقیق این است که دیدگاه امام خمینی در مواجهه سنت و مدرنیته چیست و در ورود به این مسئله چه فرایندی را طی کرده­ است؟ روش تحقیق از نوع آمیخته، و از نظر جهت گیری، توسعه ­ای می­باشد. البته محققین با طراحی مدل محقق ­ساخته پژوهش را دنبال کرده­اند. داده­ها در مراحل (خلق‌ مفاهیم‌ و مقوله‌ها)، با کدگذاری محوری انجام شده است. محققین در مصاحبه­ های انجام شده، با صورت­بندی الگوی اکتشافی ضمن تحلیل و تلفیق داده­ ها با ارائه مقوله‌هایی از قبیل عوامل علی، شرایط مداخله گر (محیطی)، عوامل راهبردی و... اقدام به نتیجه­گیری کرده‌اند. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد امام در درجه اول با احیاء و قرائت جدیدی از سنت، به خصوص سنت­های مذهبی، و در مرحله دوم با پذیرش الزامات عملی و مقتضیات زمان و مکان، سنت و تجدد و مدرنیته را با ارزش­های الهی تطبیق و به نفع اسلام ناب به تعامل رساند.

در آستانه جنگ‌های صلیبی طرابلس مرکز حکومت شیعی و دانش‌دوست بنی عمار بود. این شهر در سال 503 به دست صلیبیان افتاد و تا ۱۸۵ سال در اختیار اروپاییان ماند تا اینکه سیف‌الدین قلاوون در سال 688 آن را مجدد تسخیر کرده شهر قدیمی را ویران کرد و شهر جدید طرابلس را در نزدیکی آن ساحت. حضور صلیبیان در این منطقه سبب شد تا در روند علمی طرابلس انقطاعی صورت گیرد. هنگامی‌که این شهر مجدد فتح شد و سلاطین مملوک در آن شروع به ساختن مدارس اهل سنت کردند نواحی شمالی طرابلس پیرو ‌مذاهب مختلفی از تشیع بودند. انقطاع طولانی‌مدت طرابلس از روند تاریخی اسلامی خود سبب شد تا جریان علمی شیعی آن منقطع شود اما آنچه سبب شد تا طرابلس بعد از جنگ‌های متمادی در دوره جنگ‌های صلیبی و بعد از ویرانی کامل به حیات تمدنی خود ادامه حیات دهد موقعیت جغرافیایی آن بود. این پژوهش به دنبال بررسی تأثیر جنگ‌های صلیبی بر روند علمی و تمدنی طرابلس از دوره بنی عمار تا فتح مجدد به دست ممالیک است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی تحلیلی است. فرایند تاریخی توصیف شده و بر اساس ارتباط وقایع با جغرافیا امتداد و انقطاع تاریخی تحلیل شده است.

از سده دوم هجری به بعد، جهان اسلام شاهد حضور پزشکان غیرمسلمان از قلمروهای مختلف از جمله از هند به بغداد؛ مرکز خلافت اسلامی بوده است. این پزشکان به دعوت خلفای عباسی یا برخی از افراد متنفذ حکومت به مرکز خلافت عباسی آمده‌اند. سوالی که در این جا مطرح است این است که نوع برخورد خلفا و عاملان حکومتی در عصر اول عباسی (132-232 ق) با پزشکان هندی، چگونه بوده و این برخورد چه تأثیری در پزشکی‌ تمدن اسلامی داشته است؟ واکاوی موضوع با روش توصیفی- تحلیلی و بهره‌گیری از آثار تاریخی، خاصه تاریخ پزشکی، نشان می‌دهد پزشکان هندی از جمله مَنکَه، بَهلَه و فرزندش صالح، ابن دهن و چند پزشک دیگر به دعوت خلفای عباسی یا کارگزاران آنها از جمله برمکیان، به قلمرو اسلامی دعوت شده‌اند و با برخوردی محترمانه و مسامحه‌آمیز مواجه شده‌اند. خلفای عباسی امکانات فراوانی در اختیار آنان قرار داده‌اند و هزینه‌های سنگین حضور آنان را با طیب خاطر پذیرفته‌اند. این امر به نوبه خود زمینه خدمت و تأثیرگذاری آنان در پزشکی ی تمدن اسلامی را فراهم ساخته است. پزشکان غیرمسلمانِ هندی علاوه بر مشارکت در امر درمان‌گری خلفا و وابستگان آنها، در انتقال برخی آثار پزشکی هند به جهان اسلام همانند کتاب سسرد (المجمل و المفصل)، قوی الادویه، تفسیر اسماء العقاقیر، استانکر جامع، مختصر فی العقاقیر للهند و کتاب توقشتل نقش داشتند. همچنین این پزشکان برخی از شیوه‌های درمانی همانند استفاده گسترده از گیاهان دارویی را به جهان اسلام منتقل کردند.

آفرینش رساله‌های ارجمند در حوزه تمدن اسلامی و ایرانی پس از چیرگی مغول‌، گذشته از کوشش نویسندگان اندیشه­ورز، نیازمند کسانی بوده که با پشتیبانی و تشویق، زمینه مناسب خلق آن آثار را فراهم کردند. تنوع موضوعی، تعدد نویسندگان و مراتب مختلف اجتماعی و اداری حامیان آن آثار زمینه مهمی برای شناخت اوضاع فرهنگی در دوره یادشده محسوب می‌شود. این مقاله باهدف پرتو افکندن به شرایط تمدنی و فرهنگی ایران پس از مغول و با شیوه توصیفی- تحلیلی و با عنایت ویژه به «آثار تقدیم شده به صاحب‌منصبان» دوره یادشده به این پرسش پاسخ خواهد داد: «تقدیمیه‌های نگاشته شده در متون در روزگار پس از چیرگی مغول چه اطلاعاتی درباره حمایت از دانشوری در دسترس قرار می‌دهد؟ و فرضیه‌ای که در پیش‌گرفته شده: «چنین می‌نماید که با مطالعه تقدیمیه کتاب‌ها، می‌توان طیف گسترده‌ای از صاحب‌منصبان این روزگار از اردوی ایلخانان گرفته تا مقامات فروتر در ولایات از دانشوران این روزگار مشاهده کرد که درراه رشد و ترویج علم و فرهنگ دست‌به‌کار ترغیب دانشوران بودند و این می‌تواند گوشه‌ای از احیاء تمدن اسلامی ایرانی را در روزگار پس از مغول بازتاب دهد». این پژوهش نشان می‌دهد که «تنوع موضوعی» رساله‌های نوشته‌شده، «کثرت نویسندگان و دانشوران» و «مراتب گوناگون اجتماعی و اداری حامیان» به‌عنوان ویژگی برجسته دوره یادشده، به‌عنوان عامل مهم در ایجاد شرایط فرهنگی متعالی در حوزه علم و فرهنگ اثرگذار بوده است.

در میان تمدن‌پژوهان، یکی از مظاهر مهم تمدن‌ها در همه ادوار تاریخی، پیدایش دولت‌ها بوده و هستند و طبعاً اقدامات بنیان‌گذاران آنها در شیوه تأسیس و سپس حکمرانی است که می‌تواند کمیت و کیفیت زیست تمدنی جامعه در آن دوره تاریخی و در قلمرو آن دولت را نشان دهد. مسأله این پژوهش با این فرض که دولت طاهری در عهد طاهر و پسرش عبدالله (230-205 ق) در خراسان، به دلیل برپایی متفاوت و سبک حکمرانی ویژه و اقدامات پرشمار در مسیر حفاظت از این ویژگی و امتیاز، بر کمیت و کیفیت جامعه خراسانی افزوده است، چیستی معیار سنجش این ادعاست. در بررسی انجام‌شده که با روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته، این نتیجه حاصل شد که تدوین یک مرامنامه حکمرانی توسط طاهر، مؤسس این سلسله و پایبندی پسرش عبدالله به اجرای آن، ضمن اثبات ادعای برپایی متفاوت در قیاس با دیگر دولت‌ها در جهان اسلام، تبیین معیار روشن عدالت‌اندیشی در بندبند محتوای مرامنامه توسط طاهر و عدالت‌گستری در همه ابعاد حکمرانی شناخته‌شده در عهد عبدالله، سنجه و ترازوی مناسبی فراهم آورده که با توجه به ارتباط واقعی میان عدالت‌اندیشی و بینش تمدنی و عدالت‌گستری و کنش تمدنی، می‌توان ادعای کمیت و کیفیت تمدنی برتر داشتن جامعه خراسانی را در این دوره اثبات کرد و آن را در حوزه برقراری امنیت عمومی، کارآمدی دولت از طریق شایسته‌سالاری و رونق عمران و آبادانی و ساخت و اصلاح زیرساخت‌های رشد اقتصادی نشان داد.