جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمدن اسلامی با خوانشی غایت‌مدار و متعالی، تفسیر حداکثری از دین دارد. تمدن اسلامی نظامی از ارزش‌هاست که نمی­تواند هرگونه چارچوب از پیش­تعیین‌شده دنیای بیرونی را بپذیرد. بنابراین منطقی به نظر می‌رسد که تمدن اسلامی با چالش­های بسیار بیشتری با مسائل دنیوی از جمله تکنولوژی‌های ارتباطی روبه­رو شود. با عنایت به اینکه تکنولوژی­های ارتباطی همانند شمشیر دولبه هم فرصت‌آور و هم تهدیدکننده هستند، تمدن­سازان اسلامی و مسلمان معاصر از طرفی درصدد واکاوی فرصت­هایی هستند که اینگونه تکنولوژی­ها برای تمدن اسلامی فراهم نموده­اند و از دیگر سوی قدم در تبیین و کاهش تهدیدها و چالش­های فراروی میان این دو حوزه گذاشته­اند. بر همین اساس سوال اصلی پژوهش که محققان به دنبال پاسخ به آن هستند، این است که تکنولوژی‌های ارتباطی نوین برای تمدن نوین اسلامی چه فرصت‌ها و تهدیداتی دارند و چالش‌های اساسی آن کدامند؟ در این پژوهش از روش کیفی اسنادی استفاده شده و داده‌های مورد استفاده شامل بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، روایات و احادیث و همچنین تفسیرهای مرتبط با این آیات و روایات است. تحلیل داده‌ها بر اساس تحلیل محتوای این مفاهیم انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با اشاره به آیات و روایات و رخدادهای صدر اسلام رویکرد تمدن اسلامی را می‌توان اینگونه ارزیابی کرد که تکنولوژی ­های ارتباطی را تا جایی بپذیرد که ماهیت آموزه ­های تمدن اسلامی را مخدوش نکند، البته درصدد آن نیز نیست که این تکنولوژی­ها را در عرصه جامعه براندازد. همچنین، منشا تفاوت میان نظریات تمدن‌سازان مسلمان در کاربست تکنولوژی‌های ارتباطی، تفاوت در روش موضوع­شناسی است، نه تفاوت در ماهیت و اصول­دین. باعنایت به اینکه دین اسلام، دینی پویا است، متفکران و فقهای مسلمان معاصر، باید در جهت کاربست تکنولوژی­های ارتباطی در راستای اهداف متعالی تمدن اسلامی گام بردارند، یعنی همکاری میان حوزه و دانشگاه ضرورت یابد.

علی‌ سامی النشار دانشمند مصری و از شخصیت‌های مهم اشاعرهٔ معاصر، منهج فکری مسلمانان را به قرآن و سنت برمی‌گرداند. از نظر او حقایق قرآن همهٔ نواحی اندیشهٔ اسلامی، اعم از تجربی و نظری را در برمی‌گیرد؛ به همین دلیل دانشمندان سده‌های نخست اسلامی دارای منهج فکری مستقل بودند و اندیشه‌های بیگانه به‌خصوص منطق و فلسفهٔ یونان را نپذیرفتند. هدف این تحقیق بررسی منهج فکری مسلمانان با ‌روش توصیفی تحلیلی از منظر سامی النشار و چیستی منهج فکری مسلمانان از منظر او، مسئلۀ تحقیق است. دیدگاه آرمان‌گرایانهٔ النشار نسبت به تاریخ اندیشهٔ اسلامی، به معنای قرائت سلفی‌گرایانه از آموزه‌ها و تاریخ اندیشهٔ اسلامی نیست. به باور ایشان پایه‌گذار منطق استقرایی دانشمندان مسلمان بودند که علوم تجربی در بستر آن شکل گرفته است؛ اما غربی‌ها با نقض اصول علمی، آن را به نام خود ثبت کرده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سخنان النشار دربارهٔ پایه‌گذاری منهج فکری و منطق استقرایی به‌وسیلهٔ دانشمندان مسلمان و مخالفتشان با اندیشه و علوم بیگانه، به‌دور از واقع نبوده و منابع آن را تأیید می‌کند.

حسن بن زاهد کرمانی، کیمیاگر مسلمان ایرانی در سدة هشتم هجری است که به سرزمین هند مهاجرت نموده؛ در آنجا مقیم شده است و دست­کم سه اثر ارزشمند کیمیایی به زبان فارسی بر جای گذاشته است. کیمیا در اندیشة او، از سویی دانشی تلقی می­شود که واجد منشاء الهی و متکی بر اشارات وحیانی است؛ و از سوی دیگر در بستر طبیعیات، طرح و تفصیل یافته است. او در تبیین شأن متعالی کیمیا به عنوان اشرف علوم، به آیات و عبارات قرآنی استشهاد کرده است. وی همچنین در موارد متعددی، بیان قرآن را مستقیماً به مفاهیم کیمیایی تأویل نموده است. در این مقاله، عمده ­ترین تأویلات و کاربست ­های کیمیایی آیات قرآن در دو وجه مذکور، از متن آثار وی استخراج و ارائه شده است. علاوه بر این دو، موارد متعددی از آیات و عبارات قرآنی نیز در متن آثار حسن بن زاهد وجود دارد که گرچه دلالتی بر شأن کیمیا یا تأویل کیمیایی ندارند؛ اما دست­کم نشان دهندة آشنایی و انس این کیمیاگر با قرآن می­باشد. چنان که در این نوشتار نشان داده شده است، نظر حسن بن زاهد منطبق بر این دیدگاه است که همة دانش­ها و ازجمله کیمیا، در قرآن مستتر است و لذا از آن قابل استفاده است. نویسندة مقاله در بیشتر موارد، نظر حسن بن زاهد را اغراق­آمیز می­داند.

بازرگانی یا تجارت یکی از مهمترین بخش زندگی مردم از گذشته ­های دور بوده است که مردم از طریق آن می­توانستند نیاز خود به کالاهای مختلف را از طریق مبادله با یکدیگر برطرف کنند؛ در واقع نیاز به کالاهای مختلف که در سرزمینی وجود نداشت و یا بسیار محدود بود راه را برای سفرهای تجاری بازکرد تا تاجران و بازرگانان بتوانند کالاهای مختلف و مورد نیاز مردم شهرشان را از شهرها و سرزمین­های دیگر تأمین کنند، بنابراین گسترش سفرهای تجاری نیاز به سرپناه­های مختلف را در طول مسیر تا شهر مقصد به وجود آورد؛ چرا که تاجران و دیگر مسافران نیاز داشتند در مکان ­های خاصی اقامتی کوتاه داشته باشند تا علاوه بر استراحت به خرید و فروش نیز بپردازند. فُندُق یکی از این سرپناه ­ها بود که آن را می­ توان با تفاوت‌هایی با خان (سرای و کاروانسرای) مترادف دانست. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از منابع موجود به این پرسش پاسخ دهد که فندق­ها در غرب جهان اسلام چه مکان­ هایی بود و چه کارکردهایی داشتند. به نظر می ­رسد فندق بیشتر یک سرای تجاری با امکان اسکان موقت تاجران و مسافران بود که در داخل شهرها ساخته می­شد، اما شکل ظاهری بنا و حتی کارکردهای آن براساس نوع اقامت مسافران و شرایط موجود در هر دوره متفاوت بود.

مالزی یکی از کشورهای پیشرو اسلامی است که می‌کوشد با یادگیری تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی خویش نسبت به بازسازی هویت دینی جامعه­ ی مسلمان خود اقدام نماید. تبیین و شفاف­سازی این یادگیری برای همه ­ی دانشجویان، نخبگان و کارگزاران حکومتی مالزی جهت رشد و توسعه­ ی بیشتر ضروری است. پژوهش حاضر از روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ­ای با تجزیه و تحلیل و نتیجه­ گیری به همراه یک نگاه (رویکرد) استدلالی و منطقی بهره گرفته و به نتایجی چند دست یافته از جمله:1. آگاهی و اطلاعات در زمینه­ ی تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی مالایی‌ها جهت شکل­دهی و قوام سرمایه انسانی و هویت جامعه اسلامی مالزی اجتناب­ ناپذیر است.2. ارتقای آگاهی و اطلاعات در این زمینه به مالزی، امکان شناسایی و کاربست تاریخ، فرهنگ و تمدن حقیقی مردم­شان را می­ دهد.3. این اطلاعات جهت شکل­ دادن بیشتر به همبستگی اسلامی که به سنت­های اسلامی نزدیک­تر باشد، ضروری خواهد بود.

هنر به‌عنوان پدیده ­ای اجتماعی، تحت تأثیر زمینه­ های سیاسی، دینی، اقتصادی و فرهنگی موجود در بطن هر جامعه شکل می­ گیرد. این واقعیت در عصر تیموری (807-913 ق)، که از دوره­ه ای درخشان در تاریخ هنر ایرانی-اسلامی به شمار می‌رود، وجود دارد و هنر مقوله ­ای جدای از سیاست و مذهب نبود؛ چنانکه در زمان شاهرخ تیموری هنر از یک­سو، با سیاست و مذهب درهم‌تنیده شد و از سوی دیگر، تحت تأثیر اوضاع چندمذهبی جامعه آن روز قرار گرفت. از این­رو، برای شناخت وضع هنر در این دوره و بررسی عوامل پیشرفت و رکود آن ناگزیر از واکاوی ریشه ­های سیاسی و مذهبی آن در جامعه آن روزگار هستیم. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیین زمینه­ های سیاسی و مذهبی حاکم بر دوره شاهرخ تیموری، بر آنست تا تأثیر سیاست‌های وی را بر رشد و رکود انواع هنر در آن دوره نشان دهد. یافته ­های این پژوهش نشان می­دهد بر اثر سیاست­ های حمایتی شاهرخ معماری و خوشنویسی، بر مبنای میزان آثار تولیدشده و نوآوری در سبک ­های به کار رفته در هر یک از آن‌ها، از نظر کمی و کیفی پیشرفت کرده و در برابر، شعر علی رغم رشد کمی، از نظر کیفی به انحطاط گرایید و موسیقی و نقاشی نیز چنان‌که باید، اوج نگرفت. این یافته با رویکردی مقایسه ­ای میان هنرهای رایج این دوره به دست آمده است.