جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی تحقق یک نظام تمدنی براساس دین، نه به­صورت نظری بلکه در سیرۀ فردی که عملاً توانسته است تمدن دینی بنا نهد نیاز به مبانی دارد. مسئله این تحقیق بررسی مبانی فلسفی تمدنی در نظامی است که مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی بوده و اکنون به چهل سالگی خویش رسیده است. این پژوهش درصدد است دریابد اندیشۀ سیاسی و اجتماعی امام خمینی(ره)، براساس کدام مبانی فلسفی ایشان بوده است؟ تمدن در معنای کلی خود، نظامی اجتماعی شهری مبتنی­ بر اخلاق و قانون است. تأسیس حکومت توسط امام خمینی(ره) بر­مبنای چهارگانه فقه، کلام، فلسفه و عرفان اسلامی استوار بود و از همین رهگذر مفهوم نظم تمدن دینی را داشت. توجه­ به نظام احسن در خلقت، وجود یک علت غایی، برهان نظم و برهان حکمت، مبانی فلسفی امام خمینی برای ایجاد نظم جدید تمدنی اسلامی است. این پژوهش به­دنبال بررسی مبانی نظم تمدنی در اندیشۀ فلسفی امام خمینی(ره) است. از­ این­ رو مواردی که دال بر مفهوم نظم در انگاره‎های فلسفی امام خمینی(ره) است، از منابع کتابخانه ­ای جمع ­آوری شده و براساس روش توصیفی با مفهوم نظم تمدنی تطبیق گردیده است. یافته ­های این پژوهش حاکی از آن است که امام خمینی(ره) براساس مبنای فلسفی خود: اولا جهان را داری نظم الهی می­ دانست که آن­ را در قالب نظام احسن تبیین می­نمود. دوم این نظام را دارای سازوکاری عملی در قالب نظام علّی ـ معلولی و منتهی ­به یک علت غایی می‎پنداشت. سوم براساس این مبانی مواد انتظام بخش اجتماع انسانی را استنباط نمود که معتقد بود سعادت دنیا و آخرت انسان را در پی دارد.

کتاب تمدن و ملالت های آن توسط زیگموند فروید در 1929میلادی/1308شمسی نگاشته شد و در 1930میلادی/1309شمسی به زبان آلمانی منتشر گردید و آن­چنان مورد استقبال قرار گرفت که در کمتر از یک سال، به چاپ دوم رسید و در بسیاری از کشورهای جهان انتشار یافت و از­این ­رو، به یکی از آثار پرفروش بدل شد با این وصف، کمتر شاهد نقد علمی آن در مجامع آکادمیک بوده ­ایم در­حالی­که نقد علمی از این اثر، موجب پیشرفت آن و نویسنده و رفع اشکالات آن می­شود، در واقع، ارائۀ نقد علمی، کمکی است به خلق نمونه­ های کیفی­ تری که به رشته تحریر در­می آیند. در برخی از موارد نیز، نقد یک اثر به درک بهتر آن کمک شایانی می­کند. در نقد این کتاب، از تلفیق روش کاوش­گری انتقادی و نقادی آموزشی استفاده شد که شامل مراحل سه گانۀ: الف) توصیف و تشریح کتاب، ب) تفسیر کتاب و ج) ارزیابی و تعیین کارایی کتاب است. با توجه ­به این­که کتاب تمدن و ملالت­های آن از جمله پرفروش­ترین و مورد استقبال­ترین کتاب­های فروید محسوب می­شود، یافته­ های پژوهش نشان داد این اثر نیز مانند سایر آثار، دارای نقاط قوت و ضعف بوده که بخشی از آن، متأثر از دورۀ زمانی و شرایط حاکم بر آن زمان است.

برآمدن و بالیدن تمدن و فرهنگ اسلامی از شگفتی­ هایی است که توجه بسیاری از اندیشه­ گران حوزۀ دین، تاریخ، تمدن، جامعه­ شناسی و علوم سیاسی را به خود جلب کرده است. ضعف و زوال آن نیز این اندیشه­ گران را به تفکر واداشته که راز این عقب­گرد و انحطاط را دریابند. از این­رو، هرکدام با اصلی و فرعی کردن عواملی، تلاش کرده ­اند که ایستایی تمدن اسلامی را تبیین کنند. اندیشه­ گران جهان اسلام، ایرانی، عرب، ترک، هند، پاکستانی و...، با هدف احیا، اصلاح و پیشرفت دوبارۀ تمدنی، این مقوله را در حوزۀ اندیشه خود قرار داده ­اند. در این مقاله هدف، بررسی آرای محمد اقبال و ابوالحسن ندوی دو تن از اندیشه­گران مسلمان شبه­قاره هند، دربارۀ انحطاط تمدن اسلامی، به شیوة توصیفی-تحلیلی است، با طرح این پرسش که؛ این اندیشه ­گران در تبیین موضوع به چه عواملی توجه داشته­ اند؟ یافته ­های پژوهش نشان داده است که ایشان عوامل درون­ ساختاری تمدن اسلامی از جمله انحطاط اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و اخلاقی را در فرآیند نابودی فرهنگ و تمدن اسلامی مؤثر دانست ه­اند.

مذهب در دورۀ صفویه بر جنبه‌های مختلف فرهنگی و تمدنی تأثیرگذار بوده است، به‌گونه‌ای که مذهب به­ عنوان عاملی مهم در فراز و فرود هنرهای گوناگون در جامعه و ثبت آن در تاریخ­نگاری‌ این عصر نقش زیادی داشته است. در این پژوهش جایگاه مذهب و تأثیر آن بر هنر در پنج دسته از منابع تاریخی شامل: تاریخ­نگاری سیاسی، تاریخ­نگاری هنر، رساله‌های هنری، سفرنامه‌ها و تذکره‌ها، مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش در این مقاله به شیوه تاریخی و کتابخانه‌ای و با رویکردی توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این سوال اصلی است که عقاید مذهبی چه تأثیری بر هنر عصر صفویه با­تکیه ­بر تاریخ­نگاری این دوره دارد؟ یافته­های پژوهش بیانگر آن است که نوع نگاه هرکدام از این تاریخ­نگاری‌ها به مسئلۀ هنر با­توجه ­به دیدگاه مذهبی حاکم­ بر جامعه متفاوت است. ترتیب اهمیت هنرها در تاریخ­نگاری صفویه براساس اهمیت مذهبی ابتدا به خوشنویسی و در گام بعدی و با ملاحظات خاص به نگارگری و موسیقی اختصاص دارد.

رصدخانه مراغه از مهم­ترین رصدخانه­ های دوره اسلامی است که در سدۀ هفتم هجری­ قمری و در زمان سیطرۀ ایلخانیان بر ایران ساخته شد. پایه­ گذاری رصدخانه مراغه به ­مثابه مرکزی آموزشی و پژوهشی؛ زمینه­ های گردهمایی دانشمندان، گردآوری اسناد و کتب علمی معتبر و انجام پژوهش در فضایی آزاد به ­همراه امکانات لازم را فراهم ساخت. نتیجه آنکه ارائۀ دستاوردها و کشفیات این مرکز علمی در جهان آن روز است. آوازه و شهرت این مرکز علمی باعث گردید تا توجه بسیاری از سرزمین­ ها را به ­سوی خود جلب سازد تا­جایی­ که بعضی حکمرانان، آرزو می­ کردند تا بتوانند نظیر چنین مرکزی را در سرزمین خویش برپا ساز‌ند. حال با­توجه­ به اهمیت این مجموعه پر ارزش از نظر تاریخ علم ایران و جهان، سؤالی که ضرورت پاسخ­گویی به آن وجود دارد، این است که عملکرد رصدخانه مراغه به­عنوان مهم­ترین مرکز علمی پژوهشی دورۀ ایلخانان در گسترش علم نجوم چگونه بوده که به الگویی برای ساخت رصدخانه­های دیگر تبدیل شده است؟ پژوهش حاضر قصد دارد با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ­ای به این سؤال پاسخ بدهد. یافته ­های پژوهش حاکی از آن است که رصدخانه مراغه به تمام معنی یک مرکز علمی پژوهشی و آموزشی بود. این بنیاد علمی بی­ نظیر همچون فرهنگستان­ های پیشرفته امروزه، فضای بسیار وسیعی را در جای مناسبی در مراغه به خود اختصاص داده بود که باعث گردید این رصدخانه به­ عنوان مهم­ترین مرکز علمی پژوهشی و نجومی دورۀ ایلخانان در سدۀ­ هفتم هجری قمری شناخته شود.

ابوالقاسم سحاب تفرشی از فرهیختگان اواخر عهد قاجار و عصر پهلوی اول بوده است. در کارنامه علمی و ادبی سحاب آثار بسیار متنوعی وجود دارد، متونی مانند درسنامه ­های فنی و ریاضی دارالفنون، اولین نمونه­ ها از نگارش­های جدید ایرانیان درباره تاریخ حیات امامان شیعه، شرح حال نویسی نامداران تاریخ اسلام به زبان فارسی با الهام از شرح حال­ های کلاسیک عربی مانند تأریخ الإسلام ذهبی، فرهنگ لغت فرانسه به فارسی و اولین نمونه های پیشتازانه برای شناخت وضع معاصر کشورهای اسلامی. سحاب در تاریخ­نگاری بیشتر به تاریخ اسلام به ویژه تاریخ ائمۀ اطهار پرداخته که به صورت شرح حال نویسی است. اصلی ترین ویژگی­ های تاریخ نگری سحاب، توجه به تاریخ اسلام و تاریخ تشیع است. سحاب در علت تألیف کتب تاریخ ائمه به ارادت خاص خود به آنان اشاره دارد. وی فرزند زمانه­ای است که افکار و تمایلات ضد اسلامی و باستان گرایی و ناسیونالیسم در میان آن دوره رواج داشت و این افکار از سوی حاکمیت نیز حمایت می ­شد، اما سحاب با وجود برخورداری از عقاید عمیق اسلامی، گرایش بسیاری به پیشرفت کشور­های اسلامی به سبک اروپائیان داشت. مسئلۀ اصلی پژوهش این است که جایگاه تاریخ­ نگاری و تاریخ‌نگری ابوالقاسم سحاب تفرشی را مورد بررسی قرار داده باشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخان ه­ای، به بررسی مولفه­ های تاریخ­نگاری و ویژگی­ های تاریخ­نگری می ­پردازد.