جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطابق ظاهر آیه هفتم سوره ابراهیم، اگر انسان‌ها نسبت به داشته‌های خود، شکرگزار باشند، شاکربودن، دست‌کم بر اساس یکی از معانی، خودش به تنهایی می‌تواند سبب افزایش دارایی مادی و معنوی شود. اما فرآیند تاثیر و تاثّر میان شکرگزاری و افزایش سرمایه و این که چگونه یک امر پنداری و درونی، می‌تواند یک محصول بیرونی و عینی را عهده دار شود، در آیه مشخص نیست. در این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی تلاش شده است تا با استفاده از آیاتی دیگر و برخی احادیث معتبر، این فرآیند تحلیل شود. هم‌زمان به فرآیند شناختی خاصی اشاره می‌شود که از راه تبیین حالتِ درونی و ذهنی شاکربودگی، رسیدن به نتایج محسوسِ واقعی را تفسیر می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نسبتِ مستقیمی میان شکرگزاری و تاثیر آن بر افزایش سطح کمی زیست آدمی وجود دارد؛ در آیه موردنظر شکرگزاری متوقف بر باورها و موضع گیری‌های پیشین خاصی نشده است و هر انسانی می‌تواند با قراردادن خود در این فرآیند شناختی از نتایج آن بهره مند شود؛ حاصل آنکه طبق یک سنت الهی خود انسان است که با نگرش و گرایش‌های درونی، کشش و کنش‌های بیرونی را رقم می‌زند و فرآیند شاکر بودگی ـ افزایش سرمایه، تاثیر یک امر درونیِ کیفی بر یک امر برونیِ کمی را به درستی نشان می‌دهد.

مفهوم «نور» در کاربست‎های قرآنی، از معانی جامع و بنیادین برخوردار بوده و بالغ بر43 بار در سیاق‎های گوناگون به کار رفته است.این پژوهش به دنبال بروز و تجلی نور در وجود انسان‌ها به‌عنوان وجهی از منش مؤمنانه است. هدف پژوهش حاضر، تدوین مدل مفهومی منش مؤمنانه با تاکید بر مفهوم «نور» در قرآن کریم بود. از روش تحلیل محتوای کیفی سیه و شانون (2005) به شیوه تحلیل محتوای قراردادی استفاده شد؛ بدین منظور سه مرحله کدگذاری انجام و با استفاده از 31 کد در مرحله کدگذاری باز، 83 کد محوری در مرحله اول، 22 کد محوری در مرحله دوم، مدل مفهومی منش مؤمنانه با تاکید بر مفهوم «نور» در قرآن ترسیم گردید. یافته‌های پژوهش نشان دادکه پنج عامل عقلانیت، ایمان به غیب، ارتباط با قرآن، منبع کنترل درونی، باور به خواست خدا، شکل دهنده منش مؤمنانه، پنج عامل قابل درخواست، قابل رویت، ساخت در دنیا، پیوستاری بودن، اکتسابی بودن پیش فرضهای منش مؤمنانه و دوازده مولفه ایمان، اهل قرآن، ثبات درونی، انگیزش درونی، تجارب معنوی، سلامت روان، بهزیستی روان شناختی، تعالی خواهی، ، شادکامی حیات بخش، هدف در زندگی، خود شکوفایی، شکرگذاری نشانه منش مؤمنانه با تاکید بر مفهوم نور در قرآن می‎باشد. در این راستا، منش مؤمنانه را می‌توان به عنوان منشی معرفی کرد که به نور و هدایت الهی متصل است و از این رو به دیگران نیز نور و هدایت را منتقل می‌کند.

مسئله اصلی در این پژوهش تحلیلِ مبانی، زمینه‌ها و راه حل‌های خودفراموشی مذموم از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی است. هدف این تحقیق، راه‌کارهای پیشگیری از ابتلای انسان به خودفراموشی و ارائۀ راهکار رهایی در صورت دچار شدن به آن است. در مرحله اول، مبانی خودفراموشی با تأکید بر آثار ایشان استخراج و صورت‌بندی شده و با روش توصیفی‌-تحلیلی پردازش می‌شود. در ادامه اقسام خودفراموشی (مذموم‌ و شیرین)، حیات حقیقی، خودبیگانگی، بازگشتِ خودفریبی به فاعل، و خودفریبی ناخودآگاه، تبیین شده ‌است. در مرحله بعد، زمینه‌های خودفراموشی مذموم: خدافراموشی، دنیاگرایی، غفلت از فطرت الهی و پرداختن به ناخود، تبیین و تحلیل شد. درپایان، راهکارهای رهایی از‌ خودفراموشی و آفات آن ارائه شده‌است: الف) انسان‌شناسیِ وحیانی‌عقلانی؛ ب) حاکمیت عقل بر انسان و تبعیت نفس از عقل. یافته‌ها بیانگر آن‌است که راه‌یافتنِ شهوت و غضب به ساحت ملکوتی انسان و دست‌اندازیِ خودِ حیوانی به خودِ الهی‌ (فطرت الهی)، عامل خودباختگی انسان می‌شود؛ مهم‌ترین اثر خودباختگی، خودفراموشی است. درحقیقت، چیره‌شدنِ خودِحیوانی بر انسان، هم مانع درک و شهود خداوند می‌شود و هم مانع تحقق فضایل اخلاقی ‌در او خواهد شد. پس خودفراموشی ‌نتیجۀ خدافراموشی است.

کشف نسبت میان دانش‎های اخلاق و فقه، زمینه طبقه‎بندی صحیح آن دو و بهره‎برداری از هر یک را ایجاد می‎کند. علامه جوادی آملی از اندیشمندانی است که در آثار خود به تبیین رابطه این دو علم پرداخته و اشتراکات و تمایزات آنها را مشخص کرده است. اخلاق و فقه در آلی بودن، اندراج در حکمت عملی، منابع مورد ارجاع و دارابودن احکام پنجگانه، اشتراک داشته و در موضوع، رتبه، غایت و کمیت مسائل، تمایز دارند. در این بررسی مشخص می‎شود، تمایز در موضوع و رتبه موجب گشته گزاره‎های علم اخلاق بر علم فقه مقدم باشند به‎گونه‎ای که بایستی به اثرپذیری فقه از گزاره‎های قطعی اخلاقی توجه نمود؛ حال آنکه: 1) انسان با عمل به تکالیف شرعی، هدف از عمل به گزاره‎های اخلاقی را محقق می‎سازد. 2) دانش اخلاق به صورت مطلق، آنقدر گزاره قطعی عقلی ندارد تا معیار سنجش صحت گزاره‎های فقهی شود. 3) دانش اخلاق به معنای گزاره‎های اخلاقی از سنخ باورها نبوده و از این جهت نسبت به فقه زیر بنا نیست. هدف پژوهش حاضر بازشناسی نسبت میان اخلاق و فقه در راستای تولید فقه اخلاق‎محور و نقد آن است. روش پژوهش، تحلیلی- انتقادی و با استفاده از منابع کتابخانه‎ای است.

ضعف اخلاقی یکی از مسائل مهم دانش روان‌شناسی اخلاق است که به چرایی و چگونگی پدیداری شکاف میان معرفت و عمل اخلاقی می‌پردازد. این پدیده را می‌توان در یک تعریف جامع، کنش آگاهانه بر خلاف باور، قضاوت و اصولی که شخص به لحاظ اخلاقی پذیرفته است دانست. ضعف اخلاقی یا مسئله شکاف میان باور و عمل اخلاقی و راه حل پر نمودن این فاصله از جمله دغددغه‌های بنیادین همه افرادی است که دل در گرو حیاتی فضیلت‌مندانه دارند. در این میان یکی از دانش‌هایی که دارای ظرفیت مناسبی جهت تبیین این پدیده و بیان راهکار جهت درمان یا پیشگیری این پدیده را داشته و کمتر بدان توجه شده است دانش روان‌شناسی است. بدین‌جهت پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای بر آن است تا با عطف توجه به ظرفیت فراوان این دانش و معطوف به رویکرد شناختی آن، عوامل مؤثر بر پدیداری این مسئله و نیز راهکار پیشگیری از این پدیده را تبیین نماید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تقلید، عدم تقویت قدرت و استدلال عقلی و نیز توجیه غیرمنطقی می‌توانند از عوامل پدیدایی ضعف اخلاقی به شمار آیند که این ضعف را می‌توان با دوری از پذیرش سخنان تقلیدی و عمدتاً از طریق بحث و گفتگوی استدلالی میان متربیان و نیز طرح معماهای اخلاقی جهت تقویت این امر توسط مربیان و همچنین الگوپذیری از افراد اخلاقی برطرف نمود.

چگونگی گذران اوقات زندگی و پرداختن مناسب به اوقات فراغت، دو مسأله‏ی‏ بسیار مهم‏ در سبک زندگی است که امروزه بیشتر و آگاهانه‏تر مورد توجه مجامع علمی قرار گرفته‌ است. البته اساس فراغت و چگونگی گذرانش بر مبنای تفکر غربی شکل گرفته و هدف آن ابزارگرایانه و سودمدارانه است. با توجه به فرهنگ جوامع اسلامی و بهره‌گیری از ظرفیت دین، ارائه الگوهای اسلامی اوقات فراغت بر اساس هنجارها و ارزش‌های توحیدی اهمیت و ضرورت دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی چگونگی گذران اوقات زندگی با تأکید بر اوقات فراغت مبتنی بر سبک زندگی اسلامی است. لذا جهت ارائه الگوی اسلامی ـ کاربردی، تأثیرگذار، نتیجه‌بخش و مورد استقبال جامعه، آن را در گستره یک نظام فلسفی ـ عرفانی هماهنگ با آموزه‌های اصیل اسلامی یافته و ارائه داده است. یافته‌های پژوهش حـاکی از آن اسـت کـه آیت‌الله جوادی آملی به طرح سه‌ضلعی «جهان‌دانی»، «جهان‌داری» و «جهان‌آرایی» به عنوان نظام‌واره سبک زندگی پرداخته‎است؛ با این توضیح که اساساً سبک زندگی مؤمنانه، در دایره جهان‌آرایی قرار می‎گیرد. ایشان در راستای جهان‌آرایی، در کتـاب مفـاتیح‌الحیات به صورت کاربردی و تجویزی عوامل مهم گذران اوقات فراغت را در اختیار مخاطبان گذاشته‌اند. ایشان در کتاب مفاتیح‌الحیات تلاش می‌کند با رویکرد تجویزی، راهبردهایی را در مؤلفه‌های سلامت، صمیمیت، فعالیت و اوقات فراغت ارائه دهد و اوقات زندگی افراد را سامان دهد. عوامل نحوه گذران اوقات فراغت معرفی شده در کتاب مفاتیح‌الحیات به گونه‌ای جامع تدوین شده که افراد با سلایق و رده‌های سنی مختلف، می‌توانند از آن‌ها الگوبرداری کنند.