جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تقدیم و تأخیر از جمله اسلوب‌های برجسته و تأثیرگذار در ساختار بلاغی قرآن کریم است. این پژوهش با هدف بررسی دیدگاه علامه طبرسی در تفسیر جوامع الجامع درباره تقدیم و تأخیر‌های قرآنی انجام شده است. اهمیت این تحقیق به دلیل ارزش ادبی تفسیر جوامع الجامع و تأثیرپذیری آن از تفسیر کشاف زمخشری می‌باشد که از جنبه‌های بلاغی و ادبی مورد توجه قرار گرفته است. سؤال اصلی تحقیق این است که علامه طبرسی چگونه تقدیم و تأخیر‌های قرآنی را تفسیر و دسته‌بندی می‌کند؟ فرضیه تحقیق بر این مبنا استوار است که تقدیم و تأخیر از دیدگاه طبرسی به دو نوع طبیعی و غیرطبیعی تقسیم می‌شود. روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و با مطالعه کتابخانه‌ای است که به بررسی تفصیلی آیات مربوط به تقدیم و تأخیر پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که تقدیم و تأخیر طبیعی شامل مواردی است که ساختار نحوی جمله دست‌نخورده باقی می‌ماند و عناصر در جایگاه اصلی خود قرار دارند، در حالی که تقدیم و تأخیر غیرطبیعی به مواردی اشاره دارد که جای عناصر تغییر یافته و ترتیب نحوی متفاوت از ساختار رایج است. اقسام تقدیم و تأخیر غیرطبیعی شامل تقدیم خبر، مفعول، ظرف و جار و مجرور، و حال می‌باشد. نتیجه اصلی این پژوهش نشان می‌دهد که تقدیم و تأخیر طبیعی غرض اختصاص و غیرطبیعی غرض اهتمام را دنبال می‌کند.

بر اساس آموزه‌های دینی و قوانین رایج در مجامع حقوقی بین‌المللی، آزادی اجتماعی یکی از مهم‌ترین حقوق بشری به‌شمار می‌رود و مورد توجه و بررسی گسترده اندیشمندان قرار گرفته است. اما هماهنگی میان فریضه امر به معروف و نهی از منکر با آزادی اجتماعی، از جمله موضوعات چالش‌برانگیز دهه‌های اخیر بوده است. به گواه شواهد معتبر، یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین تحلیل‌هایی که به اثبات این هماهنگی پرداخته است، تحلیل‌های مقام معظم رهبری در سخنان و نوشته‌های حکیمانه ایشان است. این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای تدوین شده، در پی پاسخ به این پرسش است: بر اساس اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای، دلایل وجود هماهنگی میان امر به معروف و نهی از منکر و آزادی اجتماعی چیست؟ مهم‌ترین نتیجه این پژوهش این است که اسلام حامی آزادی فردی و اجتماعی است؛ به این معنا که انسان در حوزه‌هایی مانند خوراک، پوشاک، مسکن، رفتار، منش، بیان و عقیده از آزادی برخوردار است. اما این آزادی، مطلق و بی‌قید و شرط نیست؛ بلکه به دلیل مصالحی، به اموری کارآمد مقید شده است. طبیعتاً عوامل متعددی در تحقق و تأمین این آزادی نقش دارند که امر به معروف و نهی از منکر از جمله آن‌ها به‌شمار می‌آیند. از این رو، بین این دو فریضه مهم و مفهوم والای آزادی اجتماعی ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد؛ زیرا تأمین امنیت روانی افراد جامعه، گسترش احساس مسئولیت‌پذیری اجتماعی، و جلوگیری از رواج گناه و فساد، وابسته به عملیاتی شدن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در عرصه اجتماعی است.

معناشناسی نقش مهمی در فهم دقیق آیات الهی ایفا می‌کند. این علم با تکیه بر روابط هم‌نشینی و جانشینی، از طریق بررسی شبکه معنایی و تحلیل کاربرد واژه‌ها در سیاق آیات، امکان دستیابی به معنای دقیق کلمات را فراهم می‌سازد. این مقاله با رویکرد به این دانش تدوین شده است. پرسش اصلی این است که واژه «اجر» در قرآن، بر اساس محورهای هم‌نشینی و جانشینی، چه معانی‌ای را در بر دارد؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که واژه «أَجر» به پاداش اُخروی و دنیوی اشاره دارد و به معنای ثواب و پاداش در قبال عمل نیک و نیز اجرت در ازای کار دنیوی برای دیگران است. همچنین، در شکل فعلی، به معنای اجیر کردن و استخدام به کار می‌رود. واژه‌های هم‌نشین «اجر» در قرآن شامل «عَظِیم، کَبِیر، کریم و...» هستند. واژگان جانشین آن نیز عبارتند از: «ثواب» و «خیر»؛ با این تفاوت که این واژگان برخلاف «اجر» به‌طور کلی در معنای پاداش و مجازات به کار می‌روند.

در اندیشه شیعی، امامت جایگاهی رفیع و منحصر به فرد دارد، به گونه‌ای که امام به مثابه محور و قطب عالم هستی در نظام توحیدی تلقی می‌شود. از طریق واسطه امام، مخلوقات مشمول رحمت الاهی شده و به سوی حق هدایت می‌یابند. با عنایت به اهمیت و جایگاه والای امامت در اسلام، و وجود دیدگاه‌های گوناگون در تبیین مفهوم آن، این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش تدوین شده است که: شیخ طوسی و علامه طباطبایی چه تعریفی از «امامت» ارائه می‌کنند؟ روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-توصیفی بوده و یافته‌ها حاکی از آن است که: شیخ طوسی، امامت را زعامت و رهبری عمومی در امور دین و دنیا می‌داند. علامه طباطبایی، امامت را ایصال به مطلوب و هدایت تام و تمام معنا می‌کند. بر اساس دیدگاه هر دو اندیشمند، با استناد به آیه 12۴ سوره بقره، امام دارای منزلتی فراتر از نبی است.

وحی در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد و بالاترین سطح آن، وحی تشریعی است که تنها شامل پیامبران می‌شود. اما وحی در سطحی پایین‌تر به معنای الهام‌های مبارکی است که خداوند در دل آماده برخی انسان‌ها و بندگان شایسته خود قرار می‌دهد. بدون شک، با نزول وحی از نوع اول، چشمه‌های معرفت و حقایق به سرعت به انبیای الهی منتقل می‌شود. حال این پرسش مطرح می‌شود: آیا ذکر وحی در آیه «اِذْ أَوْحَینَا إِلی أُمِّک مَا یوحَی» (طه: 38) می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که یک بانوی صالحه نیز می‌تواند از طریق وحی غیرتشریعی (با وساطت ملائکه یا به شیوه‌ای دیگر) با خدا ارتباط برقرار کند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، دیدگاه فریقین را در خصوص نوع وحی به یک بانو بررسی کرده و به این نتایج دست یافته است: زن بودن نباید دلیلی برای کاهش ارزش وحی به بانوان صالحه‌ای مانند مادر موسیG باشد و نباید آن را در مرتبه پایینی از وحی همانند وحی به یک حیوان (مانند زنبور عسل) تنزل داد، چنان‌که برخی با تعصبات کلامی معتزله چنین کرده‌اند. با تأمل دقیق در مفاد آیات قرآن و روایات مرتبط، می‌توان دریافت که واژه «وحی» به معنای الهام، اعم از القاء در قلب یا سخن‌گفتن ملائکه با افراد خاص، منحصر به انبیاء نیست؛ بلکه هر بنده‌ای که دل پاکی داشته باشد می‌تواند از این طریق با خدا ارتباط پیدا کند. تنها وحی به معنای اصطلاحی (یعنی وحی تشریعی) است که مختص پیامبران است.

آثار نوشتاری و گفتاری سلفیان نشان می‌دهد که عدم جواز استغاثه، طلب شفاعت و توسل به غیر خداوند، یکی از اصول اساسی در عقاید آنان محسوب می‌شود. با توجه به تأثیر این باور بر اعمال و رفتار مسلمانان، بررسی قلمرو این عقیده در گام نخست و تحلیل انتقادی آن در گام دوم اهمیت ویژه‌ای دارد. بر این اساس، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و نرم‌افزارهای نور، درصدد پاسخگویی به این پرسش اصلی است: «دیدگاه سلفیان درباره عدم جواز توسل، استغاثه، طلب شفاعت و زیارت اهل قبور چیست و چه نقدهای قرآنی و حدیثی بر آن وارد است؟» یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که استغاثه، شفاعت و توسل مفاهیمی گسترده دارند و زیارت اهل قبور نیز از جمله مصادیق آن‌هاست. سلفیان در مواردی مانند: توسل به مقام پیامبرk و دیگران پس از وفاتشان، استغاثه به غیر خدا، شفاعت توسط غیر خدا و زیارت اهل قبور (و با کمی مسامحه، زیارت اهل قبور توسط بانوان) را نپذیرفته‌اند. این در حالی است که بر اساس دلایل قرآنی و روایی، دیدگاه سلفیان در تمامی این موارد قابل نقد و مردود است.