جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توجه به امر سیاست و سلامت بر مبنای حکمت متعالیه، در راستای بهبود نظام سلامت و آموزش پزشکی کشور، جایگاه بنیادین داشته و امکان تلفیق و پیوند تعالیم دینی و پزشکی مدرن توسط دولت متعالیه جهت نگرش همه‌جانبه به سلامت، از امور ضروری است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه طب متعالیه در فلسفه سیاسی اسلام بوده و با روش توصیفی- تحلیلی نشان داده شد که در چارچوب نگرش فلسفه سیاسی، و با بهره‌گیری عمیق از مبانی تفکر اسلامی (قرآن و سنّت) می‌توان شالوده‌ای محکم برای تعالی ابعاد وجودی انسان‌ها ایجاد نمود و چالش‌های نظام سلامت را با یاری گرفتن از طب متعالیه، اصلاح کرد. چراکه در نظام اسلامی انتظار بر این است که به سلامت و بهداشت از جنبه متعالی و اسلامی نیز توجه شود. از این‌رو توجه به امر سیاست و سلامت بر مبنای حکمت متعالیه، در راستای بهبود نظام سلامت و آموزش پزشکی و تلفیق و پیوند تعالیم دینی و پزشکی مدرن توسط دولت متعالیه، جهت نگرش همه‌جانبه به سلامت از امور ضروری است. طب متعالیه از آنجایی که علمی ذوساحتین بوده دارای ابعاد مادی و معنوی است و متشکل از بینش‌ها و ارزش‌هاست، که می‌تواند جایگزین سلامت مدرن که نگاهی تک ساحتی و پوزیتیویستی به انسان دارد، گردد. از شاخصه‌های فلسفه اسلامی سلامت و سیاست این است که از لحاظ ظاهری دارای ابعاد کنشی و رفتاری و از آثار معنوی آن، تعالی در سلامت نفسانی، روحانی و قلبی است؛ که در سلامت افراد و دولت نقش بسزایی دارد. از این‌رو فلسفه اسلامی سلامت و سیاست دربرگیرنده سلامت جسمی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... می‌باشد که نشان از ملازم و مکمّل بودن آنهاست که حضور فعال، دوراندیشی و حزم دولتمردان را در راستای توجه اساسی و پیاده نمودن طب متعالیه را در جامعه، می‌طلبد.

یکی از مهم‌ترین خطرهای پیش روی هر حکومتی، بازگشت‌پذیری آن حکومت از اهداف، ارزش‌ها و اصل آن حکومت است. از آنجا که نظام ولایت فقیه مبتنی بر ولایت فقیه است، در این تحقیق به ظرفیت‌های نهاد ولایت فقیه در مواجهه پیشگیرانه با چالش بازگشت‌پذیری با روشی توصیفی - تحلیلی از دو جهت پرداخته شده است: یکی از جهت ویژگی‌ها و صفات ولی فقیه، و دیگری کارویژه‌ها و اختیارات ولی فقیه. در قسمت اول ثابت شد از آن جهت که ولایت ولی فقیه در امتداد ولایت خدای متعال و معصومین(ع) است، در این نوع از حکومت، بزرگ‌ترین ضمانت اجرایی قوانین، همین متشرع بودن مردم و جامعه خواهد بود. چراکه عمل به قوانین را در قالب تکلیف شرعی قلمداد می‌کنند. از این‌رو تخلف از قوانین و مقررات و تمرّد از اوامر و نواهی حکومت و یا شورش علیه حکومت، به حداقل خود خواهد رسید و جلوی این نوع از چالش‌ها که به نوبه خود در بازگشت‌پذیری نظام ولایت فقیه نقش به‌سزایی دارد را خواهد گرفت. برخورداری نهاد ولایت فقیه از مشروعیت الهی موجب ظرفیت‌های متعددی ازجمله ایجاد مقبولیت و اطاعت‌پذیری در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت که فقدان آنها چالش اساسی در بازگشت‌پذیری برای هر حکومتی خواهد بود. در قسمت دوم ثابت شد که وظیفه سیاست‌گذاری کلان، نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها برای ولی فقیه، این ظرفیت را ایجاد می‌کند که با سیاست‌گذاری صحیح مبتنی بر شریعت، در مسیر تعالی و اهداف نظام اسلامی، رویکرد جامعه را به سمت اهداف اولویت‌دار هدایت کند و این امر باعث می‌شود رویکرد جامعه به سمت معضل اولویت‌دار متمرکز شده و جلوی چالش بازگشت‌پذیری از این ناحیه را بگیرد. همچنین ثابت شد کارویژه نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها می‌تواند به صورت پیشگیرانه جلوی بازگشت‌پذیری نسبت به مبانی، اهداف، ارزش‌ها و در نهایت اصل نظام را بگیرد.

مسأله اساسی این تحقیق، شناسایی راه‌های مقابله با اسلام‌هراسی است. در این راستا، و با روش توصیفی- تحلیلی نشان داده شد که یک دسته از آثار تدوین ‌شده در زمینه‌ اسلام‌هراسی به دنبال اثبات این نکته هستند که پروژه‌ اسلام‌هراسی توهمی بیش نبوده و توسط رسانه‌ها و مطبوعات غربی و دولت‌های غربی که به دنبال ساختن دشمن فرضی بعد از دوران جنگ سرد بوده‌اند، کلید خورده است. در طرف دیگر، گروهی از اندیشمندان غربی و اسلامی قرار دارند که معتقدند ریشه‌های اسلام‌هراسی را باید در مبانی و قالب‌های فکری مسلمانان و بحران‌های جهان اسلام جستجو نمود که منجربه رفتار خشونت‌آمیز مسلمانان در سطح جهان و در نتیجه، موجب گسترش هراس از اسلام گردیده است. در همین راستا، عده‌ای از متفکران غربی، ریشه‌های اسلام‌هراسی در غرب را به مبانی و قالب‌های فکری مسلمانان ارجاع می‌دهند و پیوسته به شهروندان غربی هشدار می‌دهند که خطر اسلام‌گرایی از فاشیسم و کمونیسم بیشتر است. در دسته‌ آخر این نظریات، دیدگاهی منفی توسط متفکران و روشنفکران مختلف درباره منشأ، ماهیت، علل و پیامدهای جنبش‌های اسلام‌گرایی در سطح جهان مطرح شده است. بنابراین، باید گفت که با توجه به ابعاد مسأله اسلام‌هراسی لازم است با ایجاد یک زبان مشترک میان مسلمانان و غرب و پالایش مفاهیم در این حوزه و تقویت گروه‌های میانه‌رو، راهی به سوی برون‌رفت از این وضعیت پیدا کرد.

پژوهش حاضر براساس تحلیل منظومه معرفتی قرآن کریم و خوانش امامین انقلاب، درصدد جایگاه‎یابی جهاد کبیر به‌مثابه راهبرد سیاست خارجی دولت اسلامی است. سوال اساسی این است که جهاد کبیر به‌مثابه یک راهبرد در پهنه سیاست خارجی، چگونه بر استقلال و عدم استحاله هویت در دولت اسلامی در مناسبات و تعاملات با جوامع، دولت‎ها و تمدن‎های دیگر دلالت می‌‌کند؟ در این راستا، با روش توصیفی- تحلیلی، رابطه میان دو متغیر جهاد کبیر و کامیابی در سیاست خارجی(حفظ استقلال و عدم استحاله هویت اسلامی) مورد تحلیل قرار گرفت. پژوهش بر این فرضیه استوار است که از آنجایی که جهاد کبیر چارچوب و خطوط قرمز نرمش و رعایت مصالح و منافع را مشخص کرده و همچنین چارچوب عزت براساس حکمت در تعامل خارجی را ترسیم می‎کند، مانع از سیاست‌‌گذاری و سیاست‎ورزی برخلاف هویت و استقلال دولت اسلامی ـ متکی بر بینش و ارزش‎ها ـ می‎شود. از نتایج پژوهش حاضر ترسیم راهبردهای عینیت‌بخش به جهاد کبیر در سیاست خارجی است؛ ازجمله وجوب حفاظت از هویت اسلامی و حاکمیت اسلام، دیپلماسی بر محور عزت، حکمت و مصلحت، لزوم نفی نظام کفر استکباری و مبارزه با ظلم، لزوم حمایت از ملت‎ها و دولت‎های مستضعف و لزوم مقابله با نفوذ نظام کفر.

هدف پژوهش حاضر تبیین مؤلفه‌‌های سازنده هویت سیاسی از منظر نهج‌‌البلاغه است. هویت سیاسی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌‌های تشکیل نظام سیاسی و فصل تمایز کنشگری سیاسی «ما» در برابر «دیگران» است. از نظر فلاسفه، هویت اساساً وجود خارجی ندارد، بلکه امری است که ساخته می‌‌شود و سپس مبنای عمل و رفتار قرار می‌‌گیرد، اما از نگاه سیاسی هویت امری است که «ما» را از «دیگران» متفاوت می‌‌کند. در واقع هویت سیاسی شامل پاسخ به دو سوال مهم است: من که هستم؟ و من که نیستم؟ پاسخ به این سوال‌‌ها موجب تمایز بین «ما» و «دیگر» هویت‌‌های موجود در اطراف ما می‌‌شود. با رحلت پیامبر(ص) و آغاز دوران خلافت خلفای سه‌‌گانه، مبانی هویت سیاسی الهی به حاشیه رانده شد و پس از آغاز دوران حکومت حضرت علی(ع)، با مجاهدت آن حضرت، مبانی هویت سیاسی الهی مجدداً در متن روش سیاسی و حکومتی ایشان قرار گرفت. بنابراین، مطالعه هویت سیاسی الهی نیازمند شناخت مؤلفه‌‌های آن از منظر نهج‌‌البلاغه است. این پژوهش با تمرکز بر اهمیت هویت سیاسی به دنبال پاسخ به این پرسش است که مؤلفه‌‌های سازنده هویت سیاسی از منظر نهج‌‌البلاغه کدامند؟ روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی، با تکیه بر تحلیل محتوای مضامین نهج‌‌البلاغه است. نتایج نشان داد که خدامحوری، تکلیف‌‌گرایی، ظلم‌ستیزی، مشارکت مردم و عدالت‌‌ورزی، مؤلفه‌‌های مد نظر نهج‌‌البلاغه هستند که پیامدهای به‌‌کارگیری آنها در نظام سیاسی علوی، تأکید بر سرچشمه گرفتن قدرت از منبع لایزال الهی، توأم بودن حق و تکلیف در نظام سیاسی، مقابله با هرگونه آثار ظلم، اتکاء به رأی و نظر مردم و اجرای کامل عدالت در عالی‌‌ترین مراتب آن می‌‌باشد. بنابراین، حاکمان جامعه اسلامی باید در راستای حفظ هویت اسلامی جامعه ضمن تأکید بر مؤلفه‌‌های فوق، در راستای آگاهی‌بخشی و گسترش آن در سطح جامعه جدیت لازم را داشته باشند، تا جامعه به آرمان‌‌های مطلوب و مورد نظر ارزش‌‌های اسلامی هرچه بیشتر نزدیک شود. این مسیر به وسیله فراگرد جامعه‌پذیری سیاسی صحیح و در یک فرایند گام به گام، با طراحی چارچوبی روشن و دقیق توسط نخبگان و متخصصان متعهد، در دسترس قرار خواهد گرفت.

هدف پژوهش حاضر بررسی نظریه ابوحامد امام محمد غزالی و ابن رشد اندلسی درباره فلسفه حکومت است. پژوهش بر این فرضیه است که شباهت آرای این دو اندیشمند در پذیرش دولت مقتدر، تجربه زمانه پر آشوب و تفاوت نگرش نسبت به حقوق سیاسی مردم و نوع دینی یا عرفی تشکیل نظام سیاسی است. در این پژوهش زمینه‌ها و زوایای ارتباط حکومت، سیاست، نحله فکری، دین و سیاست و حقوق سیاسی مردم (نقش مردم در دولت) از منظر این دو فیلسوف مورد کنکاش قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده، و نتایج نشان داد هر دو متفکر، نظریه حکومت خود را براساس طبیعت و سرشت انسان پایه‌ریزی می‌کنند. غزالی با توجه به صفات چهارگانه انسان سعی دارد انسانی الهی تربیت کند که تحت حاکمیت حاکم الهی به کنش سیاسی اقدام نماید. در مقابل، علی‌رغم اندک بودن آرای سیاسی ابن‌رشد و شرح‌هایی که بر آثار افلاطون و ارسطو نگاشته، اندیشه او معطوف به ایجاد مدینه‌ ‌فاضله بر پایه‌ افعال فاضله است؛ او سیاست را به‌ عنوان تدبیر نفوس اهالی مدینه برای برآورده شدن غایات ایشان تعریف می‌کند. نگرش دو فیلسوف در مورد حکومت و سیاست دارای شباهت‌هایی در تجربه زمانه پرآشوب، بدبینی به ذات انسانی، اعتقاد به دولت مقتدر و تفاوت‌هایی در باب حقوق سیاسی مردم، ساخت دولت براساس نیازهای عرفی (مقدمه‌ای بر سکولاریسم) و رابطه میان دین و سیاست است.

هدف پژوهش حاضر بررسی ملاک قطع رابطه سیاسی دولت اسلامی از منظر آیات ‌الاحکام است. در این راستا، با روش توصیفی-تحلیلی، آیات و روایات مربوط به وجوب قطع رابطه با کفار حربی تحلیل شد. در ادامه مصادیق مختلف در آیه نهم سوره ممتحنه با عبارات، «ینْهَاکُمُ اللَّهُ» و «الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ» و «وَأَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ» و «وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِکُمْ» به صورت مجزا در چند موضوع جنگ نظامی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی و... بحث گردید و اشاره شد که هر دولت یا حکومتی که عامدانه و عالمانه حتی یک مورد از این دشمنی و جنگ را مرتکب شود، مشمول حکم قطع رابطه با حکومت اسلامی می‌گردد. ذکر این نکته نیز ضروری است، که قوت و بقای حکم تابع موضوع می‌باشد؛ یعنی اگر یک کافر حربی دست از جنگ با حکومت اسلامی کشید و مسیر خود را تغییر داد، طبق آیه نهم انفال، مسلمانان نیز باید از درِ صلح وارد شوند و به خداوند توکل نمایند؛ حتی اگر صلح آنان تاکتیکی نیز باشد، بهتر است مسلمانان صلح را بپذیرند و جنگ با آنان را متوقف نمایند. از منظر فقهی، دولت اسلامی مکلف است، روابط خود را تنها با دولت‌های کافر حربی نفی نموده و تعامل با دولت‌های دیگر را تقویت و تعمیق نماید.

هدف پژوهش حاضر بررسی قدرت سیاسی پیامبر اسلام(ص) در دوران رسالت ایشان در مکه است. پژوهش بر این فرضیه استوار است که پیامبر از اولین روزهای آغاز رسالت خود تا واپسین روزهای حضورشان در مکه، در مسیر تولید و تثبیت یک قدرت و اقتدار شکوهمند، جهت ترویج و نهادینه کردن دین اسلام و فضایل اخلاقی بودند. نوع ارائه اسلام و قرار دادن شرط پذیرش ولایت حضرت توسط نومسلمانان، استفاده از قدرت عشیره‌ای در مسیر اسلام، به خدمت گرفتن افراد صاحب نفوذ و دارای قدرت در مسیر رسالت و جذب و استفاده از قدرت جناح‌های مختلف اعم از قحطانیان و عدنانیان، حاکی از نگاه ویژه ایشان به قدرت است. در این پژوهش نگاه واقع‌گرایانه پیامبر اسلام(ص) به قدرت بررسی شده و مسأله پژوهش نه از نظر مشروعیت قدرت پیامبر(ص)، بلکه از منظر پیامبر(ص) به عنوان یک انسان و بشر عادی تحلیل می‌شود که برای رسیدن به یک هدف مقدس، باید قدرت مورد نیاز خود را تولید نماید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که اولاً، نگاه پیامبر اسلام(ص) به قدرت و تولید آن منفی نبود؛ ثانیاً قدرت برای پیامبر(ص) یک ابزار بود، برای رسیدن به اهداف بالا و والا و فی‌نفسه، قدرت برای ایشان هیچ‌گونه ارزشی نداشت؛ ثالثاً، پیامبر(ص) برای رسیدن به قدرت و تولید اقتدار، دارای اصول و مبانی خاص خود بود، ازجمله اینکه برای رسیدن به قدرت، هیچ‌گاه از ابزار غیر‌اخلاقی استفاده نکرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی‌های یک نظام قانونگذاری مطلوب از منظر علامه محمدتقی جعفری است. سوال اصلی این است که هدف این نظام، واضعان و در نهایت، ضمانت اجرایی که استفاده می‌کند، چه باشند تا منافع و مصالح همه رعایت شود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که یک نظام قانونگذاری خوب از نگاه علامه جعفری نیازمند هدف والا، واضع آگاه و ضمانت اجرای موثر است. در خصوص هدف والا، ایشان معتقد است که برقراری نظم و فقدان نزاع اگرچه خوب است، اما کافی نیست. حقوق باید تلاش کند تا اهداف بزرگ‌تری را برآورده کند. تعالی و رشد استعدادهای انسانی به همراه تلاش برای وحدت در حقوق برای همگان، در این قسمت مطرح می‌شود. به عبارت بهتر، اولاً یک نظام قانونی مطلوب باید در تلاش باشد تا علاوه‌بر فراهم آوردن نظم و امنیت، قابلیت‌های انسان‌ها را نیز شکوفا کند. ثانیاً، نه‌تنها تمام حوزه‌های زندگی فرد باید تحت مدیریت یک اندیشۀ قانونی واحد باشد، بلکه در سراسر جهان نیز تنها یک اندیشه بر همه حاکم باشد، تا تعارض‌ها کمتر شود. در مورد ویژگی‌هایی که واضع قانون باید دارا باشد، ایشان ابتدا به آگاهی جامع او نسبت به مشخصات و نیازهای تابعان خود اشاره می‌کند و سپس بر دور بودن او از پیوندهای شخصی، جناحی، قومی و... تاکید می‌نماید. در نهایت، ایشان به هنگام بحث در مورد ضمانت اجرا معتقد است که تعلیم و تربیت جامعه در راستای ارتقای فرهنگ قانون‌پذیری از یک طرف، و توجه کافی به تقویت بازدارندگی در درون هر فرد از طرف دیگر، نقش بسیار موثری در موفقیت یک نظام قانونی دارد. از این رهگذر، احتیاج کمتری به ضمانت اجراهای بیرونی خواهد بود.

درپی گسترش اندیشه تجدد در دوره پهلوی اول و با همزمانی تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه و افزایش آگاهی‌‌ها نسبت به غرب، نسل جدیدی از روشنفکران شکل گرفته‌‌اند که در عین دسترسی و مطالعه فراوان آثار تاریخی، با لایه‌‌های عمیق‌‌تری از فرهنگ و تمدن غربی آشنا بوده‌‌اند. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین اندیشه سیاسی یکی از مهم‌ترین روشنفکران این دوره یعنی سید فخرالدین شادمان، بر آن است در قالب نظریه منطق درونی اسپریگنز، به این پرسش پاسخ دهد که شادمان بحران سامان سیاسی را چگونه دلیل‌‌یابی کرده و برای برون‌‌رفت آن چه تجویز آرمانی ارائه کرده است؟ یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که مسئله اساسی شادمان، نفوذ فرهنگی- سیاسی تمدن فرنگی است. به نظر وی این مسئله ناشی از وجود و ادامه حیات فوکولی و مبلغ فرنگی می‌‌باشد. از همین‌رو، وی نوسازی جامع و نظام‌مند ساختار جامعه ایران بر پایه حفظ زبان کامل فصیح ملی (فارسی) و أخذ تمدن فرنگی با میل و احتیاط را به عنوان نظم آرمانی ترسیم نموده و راهکارهای تربیت ملی، فراگیری مقدمات تمدن غربی، لغت‌سازی، ترجمه درست، داشتن جرأت شناخت و نترسیدن از هیچ فکر و عقیده‌‌ای، و اعزام ایرانی ایران‌‌شناس فارسی‌‌دان به فرنگ را به عنوان راهکارهای خروج از بحران تجویز می‌‌کند. این راهکارها حاکی از آن است که شادمان توجه به دستاوردهای تمدن بشری را به امر خودباوری، حفظ اصالت و هویت خودی پیوند زده و با پیش کشیدن ضرورت برخورد فعال با غرب به شکلی عالمانه و دغدغه‌مندانه، بر لزوم درک صحیح از مسائل پیشرفت و طراحی راهبردهای سازگار و برخواسته از فرهنگ خودی تأکید می‌نماید.