جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این پژوهش معرفی کاربرد و اعتبار روش تحلیل محتوای کیفی در مطالعات «روان‎شناسی قرآنی» و ارائه یک نمونه از کاربست آن در «روان‎شناسی قرآن‏بنیان» است؛ سؤال تحقیق عبارت بود از اینکه آیا روش پژوهش «تحلیل محتوای کیفی» در مطالعات روان‎شناسی قرآن‏بنیان از قابلیت کاربرد و اعتبار روش‏شناختی برخوردار است؟ برای پاسخ به این سؤال، افزون بر تبیین ویژگی‏ها، مزایا و مفاهیم مرتبط با این روش و با اشاره به قابلیت و روایی کاربست آن در مطالعات قرآنی یک پژوهش روان‎شناختی با موضوع «مدل انگیزش قرآن‏بنیان» نیز ارائه شد. در این تحقیق ضمن ارائه مدلی در سه محتوای علّی، ساختاری و پیامدی، تفاوت‏ها و تشابه‏های آن با «مدل انگیزش در روان‎شناسی معاصر» تبیین شد؛ همچنین به جزئیاتی از روش «تحلیل محتوای کیفی» توجه می‎شود که در کاربست آن در موضوعات قرآن‎بنیان نیاز به توجه و توضیح ویژه دارد.

آیا رئالیسم انتقادی به‎عنوان یک پارادایم معرفت‎شناختی در فلسفه علم می‏تواند در حوزه روش‎شناسی و به‎ویژه روش‏ها‏ی پژوهش به علوم اجتماعی کمک کند یا نه؟ این متن معتقد است گراندد تئوری به‎عنوان یک روش پژوهش در حطیه تفسیری می‏تواند ابزارهای لازم را برای پژوهش در مورد علیت و زمینه در اختیار رئالیسم انتقادی قرار دهد. از دید رئالیسم انتقادی جهان مکانیزم‎های دارد که رویداد‏ها‏ و حوادث را خلق می‏کند. برای شناخت این مکانیزم‏ها‏ رئالیسم از استراتژی پس‎کاوی و مفاهیم انتزاعی و مدل‏ها‏ استفاده می‏کند. این پارادایم می‏تواند طرح‎های تحقیقایی ارائه کند که روش‎های تحقیق مختلفی را به‎کار می‏گیرد. طرح پهنانگر روش کمّی را در قلمرو تجربی، وقوعی و طرح ژرفانگر روش کیفی را در قلمرو واقعی به‎کار می‎برد. طرح تلفیقی از هر دو بهره می‎گیرد. طرح دیگر این است که رئالیسم انتقادی از روش‎های خاص استفاده می‏کند؛ برای مثال روش تاریخی و گرانددتئوری. رئالیسم انتقادی با ارائه مدل ساختار −مکانیزم−زمینه− رویداد با دامنه زمانی کوتاه‎مدت از گرانددتئوری استفاده می‎کند. ماتریس موقعیتی گرانددتئوری شامل شرایط علّی،شرایط زمینه‎ای و مداخله‎گر، استراتژی‎های تعاملی و پیامد است. اگر این سه عنصر هنگام مطالعه کم و بیش حضور داشته باشند، گراندد تئوری می‏تواند روش تحقیق رئالیسم انتقادی در مطالعات با دامنه‎ کوتاه‎مدت باشد.

اقتصاد کلان اسلامی به‎عنوان یکی از بخش‎های اقتصاد اسلامی در مطالعات آغازین مربوط به خود قرار دارد. در مطالعه انتقادی آثار کلان اسلامی با سه پرسش اساسی مواجهیم: 1. آیا دانش اقتصاد کلان، معرفت جدیدی عرضه می‎کند؟ 2. آیا دانش اقتصاد کلان اسلامی دانشی مستقل از کلان متعارف است و یا در ضمن آن مطرح می‎شود؟ 3. آیا کلان اسلامی جامعه مطلوب را مدل‌سازی می‎کند، یا جامعه موجود و یا هر دو را؟ این مقاله با بررسی دیدگاه‎های محوری متفکران مسلمان درباره کلان اسلامی با استفاده از روش مطالعه کتابخانه‎ای به صورت توصیفی و تحلیلی در کشف پاسخ به پرسش‎های سه‎گانه می‌کوشد و در این راستا دیدگاه‎های صاحب‌نظرانی همچون قحف، چودری، زرقا، جارحی، میرمعزی، اسلاملوئیان و صمصامی را بررسی می‎کند و سپس دیدگاه خود را با رویکرد نقادانه ارائه می‎دهد؛ بر این اساس اقتصاد کلان متعارف دچار خطای معرفت‎شناختی می‌باشد (پرسش نخست)؛ دانش اقتصاد کلان اسلامی به سبب تمایز در غایت و روش‎شناسی یک دانش جدید به‌شمار می‎رود (پرسش دوم) و هم عهده‎دار مدل‎سازی وضع مطلوب است و هم وضع موجود و طراحی مسیر (پرسش سوم).

پرسش از چیستی و چگونگی عمل اختیاری یکی از مباحث مهم فلسفۀ کنش است. در میان تمامی اندیشمندان اسلامی علامه طباطبایی با طرح نظرات مبسوط و ویژه‎ای درباره فرایند کنشگری انسان، به‌طور متمایزی از سایر صاحبان خرد و حکمت برجسته شده است. این نوشتار دیدگاه ایشان را در مورد این مسئله از سه زاویه بررسی می‌کند: چیستی فعل اختیاری و نسبت آن با فعل ارادی، تقسیم و دسته‌بندی افعال و مبادی صدور فعل. نوشتار حاضر به روش کتابخانه‎ای و تحلیل بنیادین مضامین انجام شده است و روشن می‎سازد علامه طباطبایی فعل اختیاری را با علم و ارادۀ مؤثر تعریف می‌کند و با همین ملاک فواعل بالعنایه، بالجبر و بالقصد را دسته‎های مختلف فعل اختیاری می‎داند که همگی در تصدیق به وجوب و شوق و اراده مشترکند. نقطه‌نظر متمایزکننده علامه در بحث از مبادی شکل‎گیری عمل است که نخست آنکه وی علمی را که مبدأ فعل است، علم مذعنه می‎داند و مبتنی بر تشخیص کمال است، دوم آنکه او شوق و اراده را لازمه‎ ضروری علم مذعنه می‎داند نه آنکه مرحله‎ای مستقل و منحاز باشند و سوم اینکه او علم را مبدأ حقیقی افعال ندانسته بلکه آن را تابعی از نفس و توجه نفسانی انسان خوانده است و علم را تنها شرط متمم و لازم برای صدور فعل می‎داند.

در سال‎های گذشته، بسیاری بر نقشِ مؤثری اشاره کرده‌اند که علوم‎انسانی می‎تواند در امر کنترل و تنظیم برای حفظِ محیط‎زیست و فرهنگ (نه در توسعۀ فناورانه) ایفا کند؛ با این حال درباره اینکه چه خصلتِ مشخصی در علوم‎انسانی سبب‎شده که چنین کارکردی به آن نسبت داده شود، توضیحی ارائه نشده است. پذیرشِ این کارکرد مستلزم پذیرش ماهیتِ متفاوت علوم‎انسانی از علوم‎طبیعی می‌باشد. یک ملاک برای این تمایز از سوی فلاسفۀ نوکانتی ساوت‎وست ارائه شده که میان علوم‎طبیعی و علوم‎فرهنگی مبتنی بر روش (نه موضوع) و نیز الزامات شناختی تمایز شده که جهان از راه آن تجربه می‎شوند. در مقاله حاضر با بازخوانی و تأمل در این ملاک، تمایز و به هدف یافتن خصلتی در علوم‎انسانی استدلال می‌شود که به امر تنظیم یاری می‎رساند و در فرایندهای توسعه، علوم‎سخت و کاربردی (یعنی علوم‎طبیعی و مهندسی)، برخلاف علوم‎انسانی به دریافتِ بخشی از واقعیتِ تجربی قادر نیستند که به ادراک و حساسیت ما در پایداریِ توسعۀ یاری می‎رساند. برای پیش بردن این استدلال با مقایسه و تطبیق اندیشه‎های قرن نوزدهمیِ ریکرت با برخی از رویکردهای معناشناختی فلاسفه در دوران معاصر، تبیین خواهد شد که چگونه نوع نگرش و روش در علوم‎انسانی (چگونگی دریافت و ارجاع به نمونه‎های انواع‎طبیعی) دریافت کامل و متوازن جهان تجربه را به همراه خواهد داشت.

جان سرل با صورت‎بندی نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی می‌کوشد توضیحی قانع‎کننده برای رابطۀ بین حالت‎های ذهنی و بدن (مغز) و حل ‎و فصل مشکل کهن ذهن−بدن ارائه دهد. خاستگاه اصلی طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی، نظریه‎های زیست‎شناسی و فیزیکی، به‌ویژه دو نظریۀ تکامل زیستی و اتمی ماده است؛ بنابر نظر سرل، حالت‎های ذهنی همانند آگاهی و حیث التفاتی، بخشی از جهان طبیعی هستند و فرایندهای زیست‎شناختی مغز، یعنی فرایندهای سلول‎های عصبی سبب ایجاد آگاهی و نیز حیث التفاتی می‎شوند. هدف این مقاله سنجش انتقادی مفهوم سرل از طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی مبتنی بر موضوع مرتبط با «حیث التفاتی» است؛ ازاین‌‎رو نخست با توضیح نظریۀ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی سرل نشان داده می‎شود که مبانی اصلی این نظریه عبارتند از اینکه همۀ پدیدار‎های ذهنی، مانند احساسات و عواطف، افکار و اندیشه‎ها معلولِ فرایندهای فیزیکی و شیمیایی موجود در مغزند و نیز پدیدار‎های ذهنی صرفاً ویژگی‎های سطح بالاتر مغزند. سپس با بیان اشکالات این نظریه مشخص می‎شود که آیا برخورد با آنها (اشکالات) از موضعِ طبیعت‎گرایی زیست‎شناختی امکان‎پذیر است؟