جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهج‌البلاغه کتاب سیاست، برهان، بصیرت و نماد ناب تفکر اسلامی و راهبر شئونات اخلاقی، دینی و اجتماعی مسلمانان است. این اثر سترگ در دوره معاصر از جهت شکل و محتوا در پرتو نظریات متعددی مورد بررسی قرارگرفته که نشان از وسعت جهان‌بینی نهج‌البلاغه و همگرایی با جدیدترین مکاتب و رویکردهای فکری از جمله پراگماتیسم یا مکتب اصالت عمل است. این جریان، نگرشی فلسفی با سنگ بنای تجربه و عمل‌گرایی است و در پاره‌ای موارد به سمت مصلحت‌گرایی و ابزارانگاری پیش می‌رود. بدون شک نهج‌البلاغه از جهات زیادی با یک اثر سیاسی هم‌ترازی می‌کند؛ زیرا در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها، امام علیه السلام در نقش یک حاکم و آمر، اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم و امیران ابلاغ می‌نماید که قابلیت بررسی در پرتو مؤلفه‌های سیاسی مکتب پراگماتیسم را دارد، و عهد­نامه امام علیه السلام به مالک‌اشتر یکی از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا با جهت‌گیری علمی به جستجوی پارادایم فکری پراگماتیسم سیاسی در نامه امام علیه السلام به مالک اشتر در نهج‌البلاغه پرداخته و میزان تطابق و همخوانی و تحلیل مؤلفه‌های این جریان را مورد سنجش قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‌های ارزشی پراگماتیسم سیاسی نظیر واقع‌بینی، عمل‌گرایی و نتیجه‌گرایی در این عهدنامه به‌عنوان سه محور مهم پراگماتیسم که متناسب با مبانی نظری و تعالیم اسلام و عدل الهی است، با جلوه‌های مختلفی توسط امام علیه السلام به کار گرفته شده‌است.

رابطه اخلاق و سیاست یکی از مسائل همیشگی نظریه‌های غالب در روابط بین‌الملل بوده است. نظریه لیبرالیسم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل، اصول و آموزه‌های مشخص و تعریف‌شده‌ای در زمینه اخلاق‌سیاسی دارد که ریشه در مبانی هستی‌شناسی آن دارد. در این مقاله تلاش می‌شود تا این آموزه‌ها با اخلاق‌سیاسی در سیره علوی مقایسه شود. در این مقاله، به افتراق‌ها و اشتراک‌های اخلاق‌سیاسی در سیره‌ی علوی بر اساس عهدنامه‌ی مالک‌اشتر رحمه الله و نظریه‌ی لیبرالیسم در روابط بین‌الملل از منظر هستی‌شناسی اشاره می‌شود و بیان می‌دارد که اخلاق سیاسی مدنظر سیره‌ی علوی که مبتنی بر هستی‌شناسی اسلامی و برپایه‌ی ارزش‌های اخلاقی است؛ به طور ماهوی با نگرش و قرین‌های غربی خود که فاقد هنجارهای اخلاقی‌اند، متفاوت است. یافته‌های این پژوهش، نشان می‌دهد که آموزه‌های اخلاق سیاسی نظریه لیبرالیسم نه‌تنها به بهبود وضعیت اخلاق سیاسی در میان ملت‌ها کمکی نکرده، بلکه به دلیل مبانی هستی‌شناسی آن سبب شده تا فضائل اخلاقی بیش‌ازپیش در نتیجه پیگیری سیاست‌های منفعت‌طلبانه نادیده گرفته شوند. به نظر می‌رسد جهان امروز نیازمند بازنگری در هستی‌شناسی اخلاق سیاسی روابط بین‌الملل است و در این میان، بررسی آموزه‌های علوی به‌خوبی می‌تواند جامعه جهانی را به سمت فضائل انسانی و حاکم شدن محیط انسان‌دوستانه و اخلاقی در روابط بین‌الملل رهنمون سازد..

هدف پژوهش پیش‌رو شناسایی ابعاد مدیریت استراتژیک در نامه 53 با رویکرد استراتژیک و مقایسه این الگوی اسلامی با الگوهای موجود و ارائه یک الگو در سطح حاکمیت است. روش جمع آوری داده‌ها از روش تحلیل محتوا است. در نهایت برای اعتبار روایی کدها و مضامین استخراج شده به تایید 10 تن از آشنایان به نهج‌البلاغه رسید، که در مجموع 273 شاخص و 57 مؤلفه و 14 مقوله بدست آمد که به تایید خبرگان رسید و محورهای مدل شامل 3 محور تدوین، اجرا و ارزیابی بدست آمد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، این نامه علاوه بر تمامی ابعاد مطرح شده در الگوهای موجود ، به ابعادی توجه نموده که در دیگر مدل‌ها مورد غفلت واقع شده است: در بعد تدوین استراتژی به اصول اخلاقی، فرهنگی و بومی‌سازی و در بعد اجرا و تخصیص منابع و مدیریت زمان، به شاخصه‌های معنوی و برنامه‌ریزی در سطح فردی توجه دارد؛ و از حیث ساختار فرماندهی، خداوند به عنوان مبدا فرماندهی در نظر گرفته می‌شود؛ اما در مدل‌های موجود، مبدا فرماندهی، انسان معرفی می‌شود. همچنین به مسائل روانی و اخلاقی در عزل و نصب‌ها و در بعد ارزیابی به ملاقات حضوری با مردم و عدم کنترل بیش از حد زیردستان تاکید دارد. درآخر با استفاده از نامه 53 به یک الگوی مدیریت استراتژیک اسلامی که تفکر و برنامه­ریزی را توامان در خود دارد و با فرهنگ بومی و اسلامی ما از تناسب بالاتری نسبت به مدل‌های موجود برخوردار است دست می یابیم.

"حکمرانی­ خوب" که اخیراً توسط اندیشمندان غربی مطرح شده است، به­ واقع مدلی برای ارزشیابی پیشرفت است که کشورهای غربی به دنبال القاء آن به دیگر کشورها هستند و آنرا کلید پیشرفت جوامعِ در حال توسعه می­شمارند. "حکمرانی­ خوب" از وجود سه بخش: دولت، جامعۀ مدنی و بخش خصوصی­ توأم با ارتباطات متقابل آنها و ویژگی­های هشت­گانۀ: پاسخگویی، شفافیت، مسؤولیت­ پذیری، حاکمیت و برابری، رضایت و توافق­ جمعی، مشارکت، تبعیت از قوانین و مقررات و کارآیی و اثربخشی، تشکیل گردید. این نوشتار با استواری بر روش توصیفی-تحلیلی، تفاوت ماهوی و مبنایی "حکمرانی خوب" براساس تطبیق نامۀ 53 نهج­ البلاغه با آرای اسکاپی را بررسی نموده. لذا ابتدا "حکمرانی­ خوب" و شاخص­های آن بررسی و سپس"حکمرانی­ خوب" و شاخص­های آن براساس فرمان امام علی علیه السلام با "حکمرانی­ خوب" از دیدگاه نهاد­های بین­ المللی مقایسه گردید. نتیجه اینکه "حکمرانی­ خوب" از دیدگاه نهادهای بین­ المللی یا منطق‌ه­ای آن(اسکاپ) بر محوریت انسان استوار است؛ در حالیکه "حکمرانی­ خوب و شایسته" براساس شاخص­‌های نامۀ 53 نهج­ البلاغه بر محوریت خدا قرار گرفته که تمام ابعاد زندگی انسان را به شیوه­‌ای کاملتر دیده است. تفاوت اساسی حکمرانی براساس نامۀ 53 نهج­ البلاغه با "حکمرانی­ خوب"(اسکاپی)، در مبانی قانون­گذاری است، زیرا امام علیه السلام، قانون و قانون­ گذاری را منحصر به خداوند یا کسانی می­‌دانند که از طرف خداوند باشند در حالیکه در نوعِ اسکاپی، قانون و قانون­گذار، مردمند.

آغاز توجه به حقوق گروه‌های اقلیت به عنوان بخشی از حقوق بشر و به عنوان یکی از مباحث بین المللی به قرن نوزدهم میلادی بر می‌گردد که در قرن بیستم به اوج خود رسید. از آنجائی که نظام‌های حقوقی بر پایه رای اکثریت شکل می‌گیرد و رعایت حقوق اقلیت‌ها در این نظام‌ها از دغدغه‌های مهم حقوق بشر است، جایگاه گروه‌های اقلیت در نظام‌های متأثر از اسناد بین المللی و نظام الهی انعکاس یافتهِ در عهدنامه مالک اشتر (نامه 53 نهج البلاغه) چگونه است؟ بر این اساس پژوهش حاضر با روش کتابخانه ای؛ توصیفی - تحلیلی به مطالعه تطبیقی و وجوه تمایز دو نظام مذکور پرداخته و حاصل اینکه در حکومت امام علی علیه السلام یعنی؛ هزار سال پیش‌تر از سایر جوامع به حقوق اقلیت‌ها توجه شده است و در نظام علوی سعی بر کاهش فاصله‌های میان اقلیت‌ها شده است. بر اساس سیره حکومتی و فرمایشات امام علی علیه السلام در نهج‌البلاغه بویژه عهدنامه مالک اشتر تعهدات حقوقی نسبت به اقلیت‌ها ایجابی و الزامی است و در وضع حقوق اقلیت‌ها به جوانب (مادی و معنوی) انسان توجه شده است اما در اسناد بین المللی ضمن پر رنگ جلوه‌دادنِ مرزهای بین گروه‌های اقلیت، حقوق اقلیت‌ها بر اساس اصالت فردی است و تعهدات دولت‌ها در معاهدات سلبی است.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفه‌های چابکی سازمان‌های آموزشی بر اساس دیدگاه امام علیj است. روش پژوهش کیفی، از نوع تحلیل متن به شیوه‌ی استقرایی - قیاسی است. منبع داده‌ها، کتب نهج‌البلاغه و غُرَرُالحِکَم و دُرَرُالکَلِم است. جمع‌آوری اطلاعات به دو روش، تحلیل محتوای متن و مصاحبه انجام شده است. بدین منظور با استفاده از کدگذاری باز، محوری، منتخب، داده‌های لازم از نهج‌البلاغه و غررالحکم جمع‌آوری و سپس در جهت پایایی و روایی مقوله‌ها از روش مثلث‌سازی استفاده شده است. نهایتاً، تعداد ۱۰ نفر از متخصصان مدیریت آموزشی و معارف اسلامی، مفاهیم استخراج‌شده را مورد بررسی قرار داده‌اند. روش نمونه‌گیری هدفمند، باتوجه‌به غنای اطلاعاتی و دردسترس‌بودن تا حد اشباع مقوله‌ای بوده است. یافته‌ها حاکی از ۸ مؤلفه و ۲۷ زیر مؤلفه است، مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: شیوه مدیریت و رهبری، مدیریت نیروی انسانی، انعطاف‌پذیری، پاسخگویی، مدیریت دانش، زمان انجام کار، اصلاح امور و بهبود شرایط، پیش‌بینی و استفاده از فرصت‌ها. برخی از زیر مؤلفه‌ها عبارت‌اند از: مشورت با افراد شایسته، نظارت و ارزشیابی، مدارا و رفق ورزی، توجه به زمانه خود، توجه به تهدیدها و مهارکردن آن‌ها، آینده‌نگری، غنیمت شمردن فرصت‌ها. براین‌اساس می‌توان نتیجه‌گیری کرد، سازمان‌های آموزشی در جوامع اسلامی باید بر اساس اصول ارزشی خود به پایه‌ریزی نظامی مناسب مبادرت ورزند تا بتوانند اصول، روش‌ها و کارکردهای خود را از حالت ایستا خارج کرده و خواسته‌هایشان را متناسب با دگرگونی‌های محیطی شاداب وزنده نگه دارند.

نامه 53 نهج البلاغه، یک منشور و الگوی جامع، برای نظام سازمانی و اداری است که می‌شود بر اساس آن برای هر مساله حکومتی، میزانی را مشخص نمود. یکی از مسائل مهم، میزان مشخص شده برای حقوق مدیران می‌باشد که مقدار حقوق و دلایل آن به صورت کامل ذکر شده است. این مقاله با استفاده از توصیف و تحلیل نامه 53 نهج البلاغه، روایات و نیز یادداشت‌برداری کتابخانه‌ای به این یافته رسیده است که منظور از «اَسبِغ عَلَیهِمُ الاَرزاق» در پرداخت حقوق مدیران، حقوقی مد نظر هست که مدیر بتواند به راحتی زندگی کند و دغدغه معیشتی نداشته باشد. امام علی علیه السلام سه هدفِ اصلاح مدیر، جلوگیری از خیانت و اطاعت از فرامین را از دلایل حقوق مکفی بیان می‌فرمایند و با توصیه‌های مؤکد بر ساده‌زیستی مدیران، آن‌ها را از ساختن یک زندگی اشرافی برحذر داشته و مساوات با کارمندان زیرمجموعه خود را از ویژگی‌های برتر یک مدیر برشمرده‌اند. این همدلی و مساوات، نتیجه‌اش ایجاد رابطه قلبی کارمندان با مدیر می‌باشد که سلسله‌وار به رابطه قلبی با رهبر حکومت می‌رسد و این مهم‌ترین ابزار برای پایداری یک حکومت و دولت خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین چالش‌های ترجمه متون دینی و ادبی، پرکردن خلأهای واژگانی در زبان مقصد است. نهج‌البلاغه حضرت علی علیه السلام نمونه بارز این گونه متون است. بی‌گمان موضوع خلأهای واژگانی در پی عناصر فرهنگی پدید آمده، و لازم و ملزوم یکدیگرند. پژوهش حاضر به‌عنوان یکی از معدود پژوهش‌های علمی دو زبانه‌ای به نقاط ضعف و قوت استاد طاهره صفارزاده، مترجم فارسی و انگلیسی عهدنامه مالک اشتر بر اساس الگوی نظری پیتر نیومارک می‌پردازد. هم‌چنان‌که در پی کاستن ضعف‌های ترجمه و تقویت مترجمان متون دینی و ادبی برای پرکردن خلأهای واژگانی است. هرچند ترجمه کتاب نهج‌البلاغه به‌زبان فارسی پیشینه دیرینه‌ای دارد اما به‌نظر می‌رسد نقد هم‌زمانی چندزبانی ترجمه‌های این اثر ارزشمند، کمتر مورد توجه منتقدان ترجمه قرار گرفته‌است. به‌همین دلیل، این پژوهش با روشی توصیفی ـ تحلیلی سعی دارد تا تفاوت رویکرد مترجم در ترجمه دو زبان، با دو فرهنگ متفاوت را نشان دهد. نتایج این تحقیق، گویای آن است که پربسامدترین روش ترجمه به‌زبان فارسی، تکنیک دگرنویسی با بسامد ۱۵%، و کم‌بسامدترین آن تکنیک توضیحات با بسامد ۰.۳۵% است. هم‌چنان‌که پربسامدترین روش ترجمه به‌زبان انگلیسی تکنیک دگرنویسی با بسامد۳۲.۴۴% و کم‌بسامدترین آن تکنیک توضیحات با بسامد ۰.۳۸% است.

عهدنامه مالک اشتر در قالب نامه 53 نهج البلاغه، حاوی موضوعات مهمی درباره هنجارهای سیاست اخلاقی و الهیات سیاسی است که در آن بخش‌های مهمی از تکالیف و وظایف زمامداران تربیت شده در بستر قرآن کریم ذکر می‌شود و در هر دو وجه فردی و اجتماعی موضوعاتی را به مطالعه می‌آورد که رشد انسان اجتماعی را در شهروندان را ارتقا می‌دهد. در این مقاله اهتمام این است با استفاده از روش تحقیق اسنادی که بر تحلیل و تفسیر آموزه‌های نهج‌البلاغه- خصوصاً نامه 53- استوار شده‌اند این پرسش را مطرح نماییم که اصولاً چه رابطه‌ای میان اصول تربیت توحیدی، نقش تربیتی زمامدار متعهد به کمال و البته امر سیاسی در جوامع دینی برقرار است؟ در مواجهه با این پرسش، و معطوف به نمونه‌های وارده از متن نهج‌البلاغه به نظر می‌رسد می‌توان این فرضیه را به آزمون نهاد که «ایمان قلبی و عقل سیاسی امام علی علیه السلام وجوه مهمی از اخلاق فردی و رفتار اجتماعی زمامداران را در جوامع دینی منعکس کرده و نهایتاً بنیان‌های مستحکمی از تربیت انسان سیاسی و تشکیل جامعه‌ای پویا و رو به کمال را ارائه می‌کند.» بدین ترتیب، ضمن بررسی گزاره‌های بنیادین نهج‌البلاغه روشن می‌شود که از بُعد حکومت دینی، امام علی علیه السلام این الگوی راستین در تلفیق تربیت دینی افراد و هنجارهای امر سیاسی حکومت به شمار می‌رود که همبستگی عملی این دو موضوع را در ساخت انسان اجتماعی و تحقق حاکمیت حق الهی عینیت بخشید.

امیرمؤمنان علی علیه السلام به‌مثابه یک حاکم سخن‌دان در هنگام نوشتن عهدنامه مالک اشتر به ترتیبی منطقی و عاقلانه به تقنین و تنظیم این فرمان همت گماشتند. از دیگر سو امیرمؤمنان علی علیه السلام هم به سابقه تمدنی و فرهیختگی مصر، هنگام تنظیم و تدوین عهدنامه توجه داشته و اوضاع، مقتضیات و ضروریات جامعه مصر را در تدوین عهدنامه لحاظ کرده‌اند. امام علیه السلام با لحاظ این ویژگی، مالک‌اشتر را به آن دیار رهسپار کردند. در این پژوهش با تأکید بر همین گزاره و با روش توصیفی –تحلیلی و رویکرد تحلیل گفتمان فرکلاف مشخص شد امیرمؤمنان علیه السلام با توجه‌ به معضلات موجود جوامع اسلامی به­ خصوص سرزمین مصر، منشور حکومتی را در نهایت فصاحت و بلاغت نگاشتند. از رهگذر شناخت ابعاد زبانی و ادبی عهدنامه مالک اشتر می‌توان به ایدئولوژی حاکم بر عهدنامه دست پیدا کرد. در این مسیر گزاره متناسب با شرایط جامعه مصر در عهد نامه قابل شناسایی است؛ همچنین ایدئولوژی دینی در عهد نامه مالک اشتر از فراوانی و تکرار قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. آنچه در شکل‌گیری ایدئولوژی و زیربنای معرفتی- فکری عهدنامه نقش اساسی داشته، بوم‌شناسی و شناخت جامع امام علی علیه السلام از مردم مصر و به‌عبارت دیگر شناخت بافت اجتماعی مصر بوده که با توجه به معضلات جامعه مصر، همواره انگاره دینی خویش در شرایط مختلف برای حکومت‌داری اسلامی به‌کار گیرند. با وجود این عهدنامه در عین­حال که تاریخ‌مند است، برای دیگران و اعصار و امصار هم قابل استفاده است.