جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سؤالات چندی را مطرح کردم: نخست، نیوتن کدام اصول و قواعد روش‌شناختی را طرح و وضع، و سپس آنها را تعویض و تعدیل ‌کرد؟ دوم، چرا نیوتن علی‌الدّوام به طرح و وضع و تعویض و تعدیل قواعد روش‌شناسی‌اش می‌پرداخت؟ و سوم، آیا پس از گذشت سیصد سال، اکنون روش علمی نیوتن را می‌شناسیم؟ در بخش اول، کوشیده‌ام قواعد مستمراً متحوّل روش علمی نیوتن را در آثارش، اصول ریاضی و نورشناسی، شناسایی کنم. آنچه آشکار می‌شود این است که در بازۀ حدوداً پنجاه سالۀ کاوش‌های طبیعت‌شناختی نیوتن، آرای طبیعی وی عمدتاً دست‌نخورده می‌ماند؛ درحالی‌که در همین مدت، وی پیوسته به وضع و تعویض و تعدیل قواعد روش‌شناختی‌−معرفت‌شناختی می‌پردازد. سپس کوشیده‌ام تبیین کنم چرا مواضع روش‌شناختی وی مدام دچار تحول می‌شدند. در گام آخر، برای پاسخ به سؤال چیستی روش علمی نیوتن، مواضع و تحلیل‌های روش‌شناسان نیوتن‌پژوه و علم‌شناسان مورخ و فیلسوف را تحلیل و سرانجام نتیجه‌ گرفتم که نمی‌توان برای نیوتن روش علمی واحد، منسجم، و روشنی قائل شد که هم مستشهد به شواهد تاریخی باشد و هم مورد قبول علم‌شناسانِ روش‌شناس و مورخان علم‌شناسِ نیوتن‌پژوه

این پژوهش با هدف بررسی روش مالک‌بن‌نبی در حصول معرفت اجتماعی با تأکید بر دو امر شیوه جامعه‌کاوی مالک و شیوه تحلیل داده او انجام شده است. دو پرسش اصلی که این پژوهش پابست پاسخ بدان‌ها بوده، از این قرارند: 1. مالک با چه سنخ تقسیم‌بندی به کاوش معرفتی جامعه می‌پردازد؟ 2. نحوه ورود مالک در تحلیل پدیده‌های اجتماعی در کلیت جامعه به چه صورت است؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش‌ها، طی یک فرایند روشمند به خوانش و طبقه‌بندی انتقادی آثار بن‌نبی پرداخته شد. بررسی‌های انجام پذیرفته در روند این پژوهش این یافته را حاصل کرد که مالک وجوه محیطی، تمدنی، انسانی و فرهنگی را در کاوش جامعه مدنظر می‌گیرد و در تحلیل شناختی جامعه تأکید او بر اولویت‌یابی، تحلیل طبقات اجتماعی و فاعلیت آنها، تحلیل کیفیت عوالم سه‌گانه و سنجش ضرایب عوامل داخلی و خارجی است.

شهید صدر در «اقتصادنا»، برای کشف نظریات مکتبی به منابع اولیه (کتاب و سنت) یا منابع ثانویه (فتاوا و مفاهیم) یا ترکیبی از این دو استناد می‌کند؛ درحالی‌که در تشریح عملیات کشف تصریح می‌کند که نظریات اسلامی را براساس احکام شرعی و مفاهیم کشف می‌کند. در این مقاله، با استشهاد به عملکرد وی و براساس تحلیل‌های اصول فقه و فلسفه علم، درباره روش صحیح استناددهی در شناخت نظریات مکتبی قضاوت می‌شود. برای استناد به منابع اولیه یا ثانویه در کشف نظریه‌های مذهبی، فرضیاتی قابل طرح است: 1. تفکیک بین نظریه مذهبی و منبع آن، در مراجعه به منابع ثانویه و اولیه؛ 2. تفکیک بین انواع نظریه مذهبی در مراجعه به منابع اولیه و ثانویه؛ 3. رجوع به منابع ثانویه در فرض عدم دسترسی به منابع اولیه؛ 4. رجوع به منابع اولیه در فرض نبود منابع ثانویه. فرضیه یک و دو، مردود، فرضیه سه، قابل پذیرش و فرضیه چهار، مقبول است. فرضیه چهار، مبتنی‌بر رتبه‌بندی بین علوم، تقدم ثبوتی «فقه نظریه» بر «فقه احکام» و تأخر اثباتی «فقه نظریه» از «فقه احکام» است. دوگانگی بین حکم واقعی و ظاهری، خدشه‌ای به صحت عملکرد شهید صدر در استناد به منابع ثانویه وارد نمی‌کند.

روش تحلیل تطبیقی کیفی نخستین بار توسط رگین معرفی و در حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی به کار گرفته شده است. روش یادشده از حیث رویکرد از آن جهت اهمیت دارد که از دو رویکرد کمّی و کیفی، دو ویژگی متغیرمحوری و اُفته ‌محوری را به عاریت گرفته است. در این مقاله، ابتدا روش یادشده مرور و گونه‌های مختلف آن بررسی شده است؛ سپس با بررسی پژوهش‌های حوزه خط‌مشی‌ که با روش یادشده اجرا شده‌اند، پژوهش‌های حاضر در قالب حوزه‌های خط‌مشی‌گذاری یعنی حوزه‌های مطالعاتی خط‌مشی و سیاست، فرایند خط‌مشی، تحلیل و ارزشیابی خط‌مشی، نهادهای خط‌مشی‌گذاری و اجرای خط‌مشی تقسیم‌بندی شدند. درواقع، هدف این مقاله، معرفی روشی در حوزه علت‌یابی به اندیشمندان خط‌مشی و خط‌مشی‌گذاران است تا بتوانند در کنار روش‌های مرسوم آماری برای غنی‌سازی پژوهش خود از آن بهره گیرند. بدین منظور و برای فهم بهتر روش، کاربست‌های آن در حوزه خط‌مشی نیز ذکر شده است؛ امّا به یقین می‌توان با تدقیق بیشتر در این روش به موارد کاربرد بیشتری از آن پی برد.

این پژوهش با هدف دستیابی به مبانی رویکرد برساخت‎گرایی اجتماعی صورت گرفته است. روش پژوهش توصیفی−تحلیلی است. برای رسیدن به این هدف، نخست به تعریف برساخت‎گرایی اجتماعی، تفاوت آن با سازنده‎گرایی، انواع برساخت‎گرایی و مشخصه‎ها و سرچشمه‎های آن پرداخته شد. سپس تحلیل مبانی این رویکرد مدنظر قرار گرفت. یافته‎ها نشانگر آن است که گرچه برساخت‎گرایی در زمینه هستی‎شناسی واقع‎گراست، امّا باور دارد که به محض سخن گفتن دربارۀ واقعیت، آن به امری برساخته مبدل می‎شود. در نتیجه، موضعی انتقادی و تکثرگرایانه نسبت به واقعیت اتخاذ می‎کند. در این رویکرد، معرفت امری برساخته و محصول تعاملات اجتماعی است. در حوزۀ اخلاق و ارزش‎ها، به احترام برای ارزش‎های سایر فرهنگ‎ها (نسبیت‎گروی فرهنگی) و مدارا کردن با آنها باور دارد. ازاین‌رو، برساخت‎گرایی اجتماعی مبتنی بر یک هستی‎شناسی، معرفت‎شناسی و ارزش‎شناسی نسبی‎گرا و تکثرگراست. برساخت‎گرایی اجتماعی در زمینۀ انسان‎شناسی ضد ذات‎باور و ضد فرد باور می‌باشد. دست آخر اینکه در این رویکرد فرد و جامعه هر دو منشأ اثر هستند.