جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این مقاله تبیین فلسفی مراحل و گونه‏ شناسی روش تحقیق در روانشناسی است. روش این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی متون و منابع روانشناسی و بررسی انتقادی آنها با روش عقلی فلسفی است. یافته‌های این پژوهش در چهار بخش: گزارش، تحلیل، طبقه‌بندی و نقد ارائه شده است. مراحل روش تحقیق را می‌توان در چهار عنوان برشمرد: بیان مسئله؛ پیشینه پژوهی؛ جمع‌آوری اطلاعات؛ و تحلیل، تفسیر و ارزیابی اطلاعات. در رویکردهای پژوهشی سه‏ گانه‏ کمّی، کیفی و ترکیبی، ماهیت کمّیت، یکی از اعراض نه‌گانه فلسفی است که عدد، شکل و زمان از اقسام آن است و ریشه در پارادایم اثبات‌گرایی دارد. کیف نیز یکی از اعراض است و در پژوهش‌های کیفی با سه دسته کیف‌های محسوس، استعدادی و نفسانی سروکار داریم. بنیان‌های فلسفی پژوهش کیفی در تفسیری‌ بودن، ارتباطی بودن، انعکاسی و کیفی بودن است. هرچند روش‏های کمّی و کیفی ناظر به پارادایم ‏های متفاوت هستند، امّا معطوف بودن به مسئله واحد و مکمل بودن آنها دلیل بهره‏ گیری از آنها در رویکردهای ترکیبی است.

پیشینه پژوهشی بدست آمده از پژوهش‌های پیوسته و متکامل دانشمندان، از سرمایه­های بزرگ جامعه علمی محسوب می‌شود که در صورت بهره‌برداری مناسب، می‌تواند نقش کم‌نظیری در تولید دانش داشته باشد. دراین‌راستا پژوهش مروری نوعی از تحقیقات است که هدف آن، مطالعه مستقل و روش‌مند پیشینه پژوهش برای اکتشاف، توصیف، تلفیق، تبیین و یا نقد الگوها، روابط و روند‌های قابل مشاهده در پیکره دانش می‌باشد که ازطریق پژوهش‌ها و منابع مرتبه اول، به راحتی امکان بررسی آن وجود ندارد. اما گاهی تصور می‌شود مقالات مروری برخلاف مقالات علمی پژوهشی، و مشابه با مقالات علمی ترویجی، نوآوری خاصی ندارند و صرفاً به بازگویی نتایج پژوهش‌های پیشین می‌پردازند. ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر عبارت است از بررسی ظرفیت تحقیقات مروری در تولید دانش و مفهوم‌سازی انواع این پژوهش‌ها و در نهایت ارائه یک گونه‌شناسی جامع از مقالات مروری. نتایج این پژوهش که با روش فراترکیب انجام شده نشان می‌دهد دامنه گسترده پژوهش‌های مروری را می‌توان ذیل سه معیار: دامنه، سازماندهی و اهداف مرور، طبقه‌بندی کرد و می‌توان حداقل ده گونه متمایز از مقالات مروری را شناسایی کرد که هر یک کارکرد خاص خود را در تولید دانش دارند

به‏رغم اینکه اقتصاد بیش از سایر رشته‌های علوم اجتماعی از ریاضیات برای تبیین و پیش‌بینی بهره می‌برد، اما کاربرد این روش‌ها در علم اقتصاد، با مخالفت‌های جدی نیز روبه‌رو بوده است. در تحقیق حاضر ضمن بررسی سیر تاریخی و مبانی نظری کاربرد ریاضیات در علم اقتصاد، به مهم‏ترین مباحث مطرح شده از دیدگاه موافقان و مخالفان روش ریاضی پرداخته، نتایج و پیامدهای این رویکرد روش‌شناختی تبیین می‌گردد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که ریاضیات، علم اقتصاد را در زمینه‌هایی از قبیل ‏مدل‏سازی‏‏‏‏‏‏، سازگاری درونی، آزمون‏پذیری تجربی، سیاست‏گذاری اقتصادی و تسهیل ارتباطات علمی، یاری بسیار نموده است. این در حالی است که محدودیت‌های موجود در ریاضیات کلاسیک، انتقاداتی از قبیل ساده‏سازی‌های افراطی، انتزاعی شدن و فاصله از واقعیت، تضعیف ماهیت تجربی اقتصاد و حذف عناصر کلیدی از تحلیل اقتصادی را متوجه علم اقتصاد نموده است. با وجود این، گرایش اقتصاددانان به شاخه‌های نوین ریاضی همانند نظریه بازی‌ها، نظریه آشوب و منطق فازی تا حد بسیار زیادی توانسته است با کاهش دادن محدودیت مدل‌های ابتدایی، رهیافت نوینی در مطالعات اقتصاد ‌ریاضی بگشاید

اندیشة علم دینی با وجود کوشش­ های صورت­ گرفته در دهه­ های اخیر از سوی موافقان و مخالفان آن هنوز به نقطه روشنی نرسیده است. این مقاله با هدف بازخوانی یکی از مدل­های علم دینی، موسوم به مدل اجتهادی - تجربی که نخستین بار در اوائل دهه 1380 مطرح شد و به­ تدریج در ضمن چندین کتاب و مقاله شرح و بسط یافت، پس از توضیح کوتاهی درباره جایگاه این مدل در میان دیدگاه­‌های علم دینی و معرفی کلّی مبانی و روش­‌شناسی این مدل، به رفع ابهامات و اشکالات آن در خلال ده محور پرداخته است. این محورها عبارت­‌اند از: سقوط در دام تجربه­ گرایی، وابستگی به پارادایم­‌های غربی، ابهام در تفکیک سطوح علم به تجربی و فراتجربی، عدم عینیت، عدم کفایت گزاره‌های متون دینی برای تولید علم، احتمال ابطال تجربی گزاره‌های دینی، ترجیح معرفت ضعیف­‌تر بر معرفت قو‌‌ی­‌تر، ابهام در وجه نام­‌گذاری علم دینی، ابهام در امکان پیشرفت و مشکل عدم خلاقیت.

این مقاله به بررسی دو مفهوم کلیدی روش و نظریه در پژوهش‌های تجربی می‌پردازد. مقاله با قرار دادن این دو مفهوم در بستر روش‌شناسی پژوهشی، معانی و رویکرد‌های متفاوت به آنها را از دو منظر روش‌شناسی کمّی و کیفی مورد بررسی قرار می‌دهد. بدین منظور ابتدا ویژگی‌ها و ابعاد روش‌شناسی‌های کمّی و کیفی در پژوهش‌های تجربی تشریح می‌شوند و سپس، پس از بررسی تطبیقی میان این دو و ذکر نقاط تشابه و تفاوت آن‌ها، فرایند پژوهش در هر یک از این دو رویکرد مد نظر قرار می‌گیرد. در ادامه مقاله ماهیت نظریه، به‌مثابه جزء مکمل روش در پژوهش‌های تجربی، از منظر دو دیدگاه کمّی و کیفی و ترکیب آن‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. در نهایت مقاله با استفاده از «گونه‌شناسی نظریه‌ها» و توسل به مفهوم «دور هرمنوتیکی» دیدگاه خود را در مورد نسبت میان روش و نظریه در پژوهش‌های تجربی بیان می‌نماید و به تبیین نقش «چارچوب‌های نظری» در طرح این نوع از پژوهش‌ها می‌پردازد.