جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر، نقدی بر مدل فرزند پروری بامریند و ارائه مدلی از سبک فرزند پروری بر اساس نهج­‌البلاغه بوده است. پژوهش از نوع کیفی و بر اساس روش استنباطی می‌باشد. در این پژوهش در ابتدا سبک‌های فرزند پروری بامریند(آسان‌گیر، مستبدانه و مقتدرانه) از دیدگاه حضرت علی علیه السلام مورد نقد قرار گرفته و سپس بر مبنای دیدگاه آن حضرت با تکیه بر نهج البلاغه مدلی از سبک فرزند پروری ارائه ‌شده است. مدل مذکور دارای پیش­فرض­‌ها (مقدمات)، ویژگی­‌ها، اصل و نتیجه است. طبق یافته­‌ها، پیش­فرض‌­های مدل عبارت اند از نیت الهی (خشنودی خدا)، تربیت پذیر بودن انسان، خانواده محوری، و اعتماد پروری. ویژگی­‌ها نیز به ویژگی­‌های سلبی و ایجابی تقسیم­بندی و مصداق‌های آن معرفی شده است. اصل اساسی مدل، اعتدال و نتیجه نهایی و اصلی آن قرب الهی و سعادت انسان است.

بیشترین دلیل اشتهار سید رضی (ره) در وهله نخست به خاطر گردآوری سخنان امیرالمؤمنین در کتاب شریف نهج‌البلاغه و سپس به جهت آثار ادبی و علمی مختلف اوست. اما بعد سیاسی حیات سید رضی(ره) مغفول مانده و اغلب حتی نزد شیعیان ناشناخته است. در این نوشتار کوتاه می‌خواهیم ضمن بیان شرح حال مختصری از سیدرضی(ره) و اشاراتی به آثار و تألیفات وی، به بعد سیاسی شخصیت او در دو حیطه زندگی و تفکر سیاسی بپردازیم و حیات و اندیشه سیاسی وی را در حدودی که منابع قابل اعتماد در این‌باره وجود دارد بیان کنیم. در این مقاله در بعد زندگی سیاسی به مناصب، مسئولیت‌ها و اشتغالات سیاسی و اجتماعی وی، مشخصاً نقش وی در مقام ناظر بر دیوان مظالم و امیرالحاج بودن و نیز تلاش‌هایش برای کسب مقام خلافت پرداخته می‌شود. و در بعد حیات فکری به نگرش سید به حق خلافت و حقانیت امیرالمؤمنین و اولاد او در جانشینی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اعتراض‌های سیاسی وی به خلفا و حاکمان زمانه که عمدتا در قصائد وی تبلور یافته است اشاراتی می‌رود. بر اساس وجوه علمی و عملی سید رضی(ره) در عرصه سیاسی و اجتماعی می‌توان به تصور درستی از شخصیت ذی وجوه وی رسید و از این طریق در فهم و بازخوانی آثار و اندیشه‌های وی منظرِ نظری دیگر را فراهم کرد.

یکی از موضوعات اعتقادی شیعیان علم ویژه امام به امور غیبی است. از قرن سوم با تدوین برخی از کتب حدیثی و نقل احادیث مربوط به علم غیب امام، زمینه طرح علمی این موضوع فراهم شد. آنچه قابل توجه است گزارش‌های تاریخی به ظاهر متعارض می‌باشد که گاهی علم غیب را از امام، نفی و گاهی آن را برای امام ثابت می‌کند. بخشی از آن گزارش‌های متعارض را سید رضی (ره) در «نهج البلاغه» گردآورده است که البته با یک نگاه دقیق نه تنها تعارضی میان آنها وجود ندارد بلکه با تبیین صحیح مفهوم «علم غیب» به راحتی قابل جمع هستند. با وجود برخی از پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، در مورد برداشت متفاوتی که از این گزارش‌ها بدست می‌آید و همچنین راه حل آن، پژوهش خاصی صورت نگرفته است. در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از منابع تاریخی و حدیثی و همچنین شروح نهج‌البلاغه صورت گرفته است با هدف رفع ابهام درباره علم غیب امام علاوه بر بررسی راه‌های جمع میان این گونه گزارش‌ها به مفهوم دقیقی درباره «علم غیب خداوند» و «علم غیب امام» دست پیدا کرده‌ایم که در آن، علم غیب الهی دارای چهار ویژگی استقلال، تفصیل، قطعیت و فعلیت است در صورتی که علم غیب امام دارای عدم استقلال، اجمالی بودن، تغییرپذیری و شأنی بودن می‌باشد.

هدف این پژوهش تبیین مؤلفه های تربیت معنوی از دیدگاه امام علی علیه السلام است. روش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ رویکرد، کیفی می باشد. در جمع آوری داده ها از روش تحلیل محتوای کیفی (قیاسی_استقرایی) استفاده گردید. جامعه آماری این پژوهش، کتب نهج البلاغه و غررالحکم که به صورت هدفمند نمونه گیری شد. روش گردآوری داده ها روش اسنادی و ابزار آن فیش برداری بود. در روش تحلیل داده ها پس از مطالعه روایات، مقوله های اصلی مرتبط با تربیت معنوی دسته بندی وبراساس کدگذاری اولیه، کدهای مشابه زیر هر مقوله ، ایجاد و در مراحل بعد، این مقوله ها با هم مقایسه و براساس مقوله های کلی یک مقوله اصلی تکمیل گردید. براساس یافته های پژوهش مؤلفه های تربیت معنوی از دیدگاه امام علیه السلام برچهار مؤلفه صبر، یقین، عدل و جهاد و هرکدام بر چهار خرده مؤلفه استوار است. صبر حالتی فعال دارد که در محورهای ملاک، نوع، هدف، ابزارو راهبرد دسته بندی گردید. یقین، از بین برنده شک ،فعالیتی تلاش گرایانه ، نور و روشنایی، تکیه گاه معنویت و اساس بردباری می‌باشد. عدل شامل احقاق حقوق، اصلاح امور، اجرای حدود، انصاف، تقوا، رسیدگی به مردم، مبارزه با ستم و مساوات می شود. جهاد به معناى قلبی، زبانی، عملی ، درمیدان نبرد و در عرصه های مختلف، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بیان شده است. از منظر امام مؤلفه‌ها و خرده مؤلفه‌های تربیت معنوی در پرتو نگاه توحیدی تبیین می­‌شوند.

امام علی j در خطبه «219» نهج‌البلاغه به گونه سر بسته سخنانی را در مدح فردی نامشخص بیان فرموده که سبب اختلاف میان مذاهب اسلامی شده است. بر این اساس، برخی استناد آن به حضرت علی j را نپذیرفته و به جعلی بودن آن قائل شده‌‌اند؛ امّا بر اساس نظریه درست، این خطبه اصالت دارد و انتساب آن به امیر مؤمنان j صحیح است. درباره مصداق حقیقی این خطبه، دیدگاه‌های گوناگونی ارائه شده است. برخی اندیشمندان، بدون تلاش برای یافتن حقیقت، در این باره سکوت اختیار کرده‌اند. دسته‌ای نیز نامحققانه، مصادیقی دور از واقعیت نظیر پیامبر اکرم a سلمان و... را آورده‌اند. بیش‌تر دیدگاه های ارائه شده، مصداق واقعی این خطبه را خلیفه دوم دانسته‌اند؛ امّا در چرایی تمجید وی از سوی امام علی j اختلاف است. اندیشمندان اهل تسنن، همسو با مذهب خود، این ستایش علوی را مؤیدی برای حقانیت خلافت خلیفه و مذهب خود پنداشته‌اند؛ امّا به باور عالمان امامیه، مدح خلیفه دوم از سوی امیرمؤمنان j از باب تقیه یا توریه بوده است. دیدگاه تقیه‌ای بودن خطبه به سبب دارا نبودن شرائط تقیه، پذیرفتنی نیست، از این رو بهترین و استوارترین نظریه در این باب، توریه‌ای بودن این خطبه با توجه به اوضاع سیاسی آن عصر است.

کتاب شریف نهج‌البلاغه بخشی از سخنان گهربار امیر بیان حضرت علی علیه السلام است که توسط سیدرضی(ره)، گردآوری شده است. این کتاب از وجوه مختلفی چون الفاظ و جملات، بافت و هندسه کلام، سحر بیان و معانی و تأثیر بر جان، چند بُعدی بودن و... بی‌نظیر است. بااین همه، نقدهایی نیز بر نهج‌البلاغه و روش گردآورنده آن مطرح‌شده که بسیاری منصفانه نبوده و برخی نیز نیازمند تأمل و بررسی دقیق علمی است. از جملۀ این نقدها، نقدهای علامه محمد تقی شوشتری مؤلف بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه است که در مواردی روش سید رضی (ره) را دچار لغزش دانسته است. این مقاله در صدد است که نقدهای علامه را تحلیل علمی نموده، صحت یا عدم صحت آن‌ها را ارزیابی کند. نتیجه تحقیق حاضر این است که در برخی موارد (مانند خطبه و نامه 57، حکمت 227، 289 و...) نقد علامه بر سید رضی (ره) وارد بوده و در مواردی نیز (مثل خطبه 92، حکمت 378 و...) صحت مسأله از دید علامه پنهان مانده و نقدی بر سید پذیرفته نیست.

دو واژة «ثروت و فقر» واژگانی هستند که همواره در مطالعات معناشناسی از آن دو به عنوان واژگان مقابل یاد می‌شود. این دو واژه در متون اسلامی از بسامد بالایی برخوردارند. ثروت و فقر علاوه بر قرآن کریم در احادیث وروایات به‌ویژه روایات علوی نیز به کرات ذکر شده‌اند. این در حالی است که لغت‌شناسان همواره به بیان مضمون لغوی این دو اکتفا کرده‌اند و دیگران حداکثر از منظر دستورات اخلاقی درباره این دو مفهوم به گفتگو پرداخته‌اند. الگوی «مربع نشانه‌شناسی» یکی از الگوهای مکتب نشانه‌شناسی پاریس و روشی برای بازنمود ژرف‌ساخت معنایی متن، مبتنی بر روابط تقابلی است که توسط الگیرداس گریماس تبیین شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بهره‌گیری از این مربع، گفتمان میان دو مفهوم به‌ظاهر متقابل «ثروت» و «فقر» تبیین شود. در این پژوهش حد مشترک «مال» در نظر گرفته شده است؛ بنابراین ثروت‌های دیگر همچون عقل و غیره که در روایات به آن‌ها اشاره شده است موضوع این پژوهش نیست. در این راستا واژگان جانشین دو کلمه «ثروت و فقر» بر اساس مربع نشانه‌شناسی گریماس مورد واکاوی قرار گرفته‌اند. حاصل بررسی‌ها این است که ثروت و فقر فقط بر اساس مفهومی مقابل هم هستند و واژگان دیگری به عنوان واژگان جانشین وجود دارند که نشاندهنده درجات فقر و ثروت می‌باشند.

آموزه‌های دین اسلام سرشار از راهکارها و راه‌حل‌های در جهت ایجاد سازمان سالم و پیشگیری از بروز فساد و مبارزه با آن در جامعه می‌باشد، چنان‌که پیامبر و پیشوایان دین در عمل نیز اهتمام جدی به این امر داشته‌اند. در فقه شیعه، نهج ‏البلاغه بعد از قرآن کریم در زمره‌ی برجسته‌ترین منابع تاریخ اسلام و مهمترین کتاب دینی شیعیان بوده و اصول حکومت و زمامداری با رویکردی اسلامی به تفصیل شرح داده شده است، که یکی از جذاب‌ترین فرازهای آن نیز دلالت‌هایی است که بر نحوه اداره صحیح سیستم‌های اجتماعی وجود دارد. از طرفی راه‌حل‌هایی که برای اصلاح جوامع ارائه می‌گردد، باید براساس ارزش‌های پذیرفته شده همان جامعه باشد. بر این اساس در جامعه اسلامی نیز می‌بایست راه حل‌های اصلاحی، متناسب با الگوها و آموزه‌های اسلامی ارائه گردد، زیرا راهبردهای غربی در بسیاری از موارد لزوماً از سوی ایده‌های اسلامی مورد حمایت واقع نمی‌شوند. از این‌رو، هدف این پژوهش آن است تا با استعانت از نهج البلاغه، به الگویی اسلامی در جهت ایجاد سلامت سازمانی و کاهش فساد اداری دست یابد. به همین منظور با استفاده از استراتژی پژوهشی نظریه داده‌بنیاد، مضامین کتاب ارزشمند نهج‏البلاغه بررسی، و پس از سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، در مجموع 87 گزاره مفهومی در مرحله کدگذاری باز شناسایی و در مرحله کدگذاری محوری به 27 مقوله تبدیل گردید. در نهایت در مرحله کدگذاری انتخابی الگوی سازمان سالم در مبارزه با فساد اداری از منظر نهج البلاغه، طراحی گردید.