جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگى رشد اخلاقى، ارزشى و دینى در نوجوانان و جوانان از موضوعات مهم روان شناسى رشد است که روان شناسان بزرگ درباره آن به تحقیق و نظریه پردازى پرداخته اند. این تحقیق تلاشى دیگر در این راستا است که مى کوشد تا چگونگى رشد و پرورش اخلاقى و دینى نوجوانان و جوانان را هم بر پایه دانش روان شناسى رشد و هم با تکیه بر یافته هاى دانش روان شناسى تربیتى، تبیین نماید. سعى بر این است که با نگرشى نو چگونگى رشد اخلاقى و ارزشى نوجوانان و جوانان را بررسى و نظریه تازه اى را درباب مراحل شکل گیرى و رشد دینى ارائه دهد. کیفیت تعامل اجتماعى با دیگران و پیامهاى اخلاقى که دراین ارتباطها به نوجوانان و جوانان داده مى شود بسیار قویتر از آموزشهاى مستقیم اخلاقى است که معلم یااستاد در کلاس درس ارائه مى کند. براى آنکه معلمان و والدین سهم مثبتى در رشد اخلاقى و دینى نوجوانان و جوانان داشته باشند باید روابط محترمانه اى رابا آنان ایجاد کنند. نوجوانان و جوانان نیاز به راهنمایى دارند و این راهنمایى باید در جریان یک ارتباط متقابل محترمانه به آنان ارائه شود، چراکه رشد اخلاقى و دینى نه فقط ناشى از تواناییهاى فکرى بلکه همچنین حاصل چگونگى روابط با والدین و مربیان و معلمان و همسالان و نوع ارزشهاى اجتماعى - فرهنگى و عواطفى است که در این ارتباطها با نوجوانان و جوانان مبادله مى شود. ترکیب پویاى ویژگیهاى انگیزشى، شناختى، عاطفى، اجتماعى و فرهنگى باعث مى شود وى پذیراى رفتار اخلاقى باشد، یعنى هم به ارزشهاى اخلاقى اولویت بدهد و هم به خداوند و جاودانگى خیر و فضیلت و ارزش انسانى خود و دیگران ایمان داشته باشد. لازم به یادآورى است، به دلیل حجم زیاد مقاله، بخش نخست آن در این شماره و بخش دوم آن در شماره بعدى ویژه روان شناسى از نظر خوانندگان عزیز خواهد گذشت.

دین و دین دارى چه تأثیراتى بر سلامت روان آدمى دارد و کدام شواهد تجربى نقش مثبت دین و دین دارى بر سلامت و بهداشت روانى را مدلل مى سازد؟ مؤلف براى پاسخ به سؤالات فوق به چند طبقه از تحقیقات انجام شده با عناوین و نتایج زیر اشاره مى کند: الف) دین دارى و خودکشى; بین تعداد کسانى که به کلیسا مى روند و میزان خودکشى رابطه معکوس وجود دارد. ب) دین دارى و بزهکارى; بین میزان رفتن به کلیسا و بزهکارى رابطه منفى وجود دارد. ج) دین دارى و اعتیاد; افراد مذهبى کمتر به استفاده از مواد مخدر روى مى آورند. د) دین دارى و رضایت مندى از ازدواج; مهم ترین عامل رضایت مندى در ازدواج هاى پایدار، مذهب تلقى مى شود. هـ ) دین دارى و افسردگى; میزان افسردگى بیمارانى که داراى باورهاى مذهبى قوى ترى هستند از سایر گروهها کمتر است. و) دین دارى و فشار روانى; افراد مذهبى کمتر به مشکلات روانى دچار مى شوند. ز) افزایش صله رحم موجب سازگارى اجتماعى بیشترى مى شود، و بالاخره توکل به خدا سبب کاهش اضطراب مى گردد.

آیا طرح رویکرد یا مکتبى جدید در روان شناسى با عنوان «روان شناسى اسلامى»، با توجه به مبانى علمى، روش شناختى و فلسفى ممکن است؟ براى پاسخ به این سؤال باید ابتدا با توجه به تحول تعاریف روان شناسى، وجود تبیین هاى متفاوت از رفتار، جهت گیرى هاى روشىِ گوناگون، و با تأکید بر پیچیدگى واقعیت، امکان شناسایى و طرح موضوع جدید و اتخاذ سمت گیرىِ روشى و نظرىِ تازه را بررسى کرد. مؤلف با تأمل در مؤلفه هاى فوق و طرح رویکردهاى علم شناختى، به نقد دیدگاهى پرداخته است که مدعى است علم با پدیده هاى عریان سروکار دارد. آنگاه مى کوشد با روش مقبول جامعه علمى، فرضیه هاى خود را به آزمون بگذارد و یافته ها را از حریم خودِ روانى، دینى، فرهنگى و فلسفى به حریم مشترک بین آدمیان بکشاند. مقاله در ادامه به بررسى سه روندى که از پیش فرض هاى اسلامى یا بومى متأثر است، پرداخته و در پایان براى گسترش تحقیقات روان شناسى با دیدگاه هاى بومى و اسلامى پیشنهادهایى را عرضه کرده است.

تبلیغات و جنگ روانى، در روان شناسى اجتماعى از اهمیت به سزایى برخوردار است. در این مقاله، ابتدا مفهوم تبلیغات و جنگ روانى از دیدگاه روان شناسى مورد کنکاش قرار گرفته و پس از آن دیدگاه قرآن ارزشیابى شده است. در بررسى روان شناختى، با نگاهى صرفاً توصیفى موضوعاتى همچون تعریف، گستره مفهومى، و کاربرد شاخه هاى مختلف روان شناسى در تبلیغات و جنگ روانى موردتوجه قرار گرفته است. در بررسى قرآنى، با نگاهى توصیفى ـ هنجارى، به اصول تبلیغات و جنگ روانى، شیوه هاى ویژه مؤمنان، شیوه هاى ویژه غیرمؤمنان، شیوه هاى مشترک، و راه هاى پیشگیرى و مقاوم سازى پرداخته شده است. از نظر اسلام، همه امورى که منع ارزشى و اخلاقى دارد مذموم و ناپسند است و در جنگ روانى نیز نباید از آن شیوه ها استفاده شود. این روشها که ویژه غیرمؤمنان است، نه تنها مورد تأیید اسلام نیست. بلکه اسلام با آن مبارزه مى کند و مى کوشد تا در جامعه از چنین روشهایى استفاده نشود. البته باید به این نکته توجه داشت که پاره اى از روشها نقش پیشگیرانه دارند و هر دو گروه مؤمنان و غیرمؤمنان مى توانند از آن ها سود جویند. اگرچه این شیوه ها از نظر ارزشى مثبت تلقى مى شوند، ولى مهم تر، مؤثر بودن عملىِ آن هاست; یعنى هر کدام از گروهها که بیشتر و بهتر از این شیوه ها استفاده کنند، موفق تر خواهند بود.

براى تهیه مواد آزمون جهت گیرى مذهبى با تکیه بر اسلام، ادیان جهان به طور اجمالى و دین اسلام به صورت تفصیلى مورد بررسى قرار گرفت. در تحقیق پیرامون آموزه هاى اصلى اسلام سعى شده است از آیات قرآن و متون روایى شیعه به عنوان منبع، استفاده شود. بر اساس یافته هاى به دست آمده، پرسش نامه اى حاوى هفتاد سؤال تهیه گردید. پس از تأیید «اعتبار محتواى» این پرسش نامه توسط متخصصین و صاحب نظران علوم دینى، اعتبار سازه آن نیز از طریق گروه نمونه اى به حجم 378 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد تهران (واحد شمال)، و طلاب حوزه علمیه قم مورد تأیید قرار گرفت و براساس ضریب آلفاى کرونباخ، پایایى آن 936/0 بدست آمد. نتیجه پژوهش ارائه دو مقیاس 1 R(عقاید ـ مناسک) و 2 R(اخلاق) است که مجموعاً (R) جهت گیرى مذهبى اسلامى را مى سنجد.