جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فوکو معمولاً در آثار پیش از دهۀ 1970 از دیرینه شناسی و در آثار پس از آن، با تأثیرپذیری از نیچه، از تبار‌شناسی بهره می‌گیرد به گونه ای که، با نقشی اساسی این دو روش در تحلیل‌های فوکو، می‌توان از دو دورۀ مهم و متمایز دیرینه شناختی و تبارشناختی نزد فوکو سخن گفت. نگارندگان، پس از ترسیم خطوط کلی تبارشناسی نیچه و دیرینه شناسی فوکو، چگونگی گذر فوکو از دیرینه شناسی به تبارشناسی، و پیامدهای این دگرگونی روش شناختی را تبیین و ارزیابی می‌کنند. در این مقاله نشان داده می‌شود که هر چند فوکو روش دیرینه شناسی را به طور کلی رها نکرد، اما بدین نتیجه رسید که روش تبارشناسی دگرگونی‌های حادث در نظام‌های گفتمانی را به اعمال غیرگفتمانی پیوند می‌دهد. او در این چارچوب، تحلیلی تأثیرگذار از ساختار اجتماعی قدرت عرضه کرد، و با همۀ برتری ویژه‌ای که برای تبارشناسی قائل بود دیرینه شناسی را نیز چونان مکمل آن در کل برنامۀ پژوهشی خویش پذیرفت، به گونه‌ای که، با توجه با ناروشنی خاصی که در تعریف این دو روش و ساختار و عناصر و حدود هر یک وجود دارد، تأکید بر ناگسستگی این دو روش در آثار فوکو چندان بی پایه نخواهد بود.

«نقد روش» یکی از مهم‌ترین نقدهای فایرابند بر عقلانیت علمی است. فایرابند برای این ادعایش که هیچ یک از روش‌شناسی‌هایی که تا کنون برای علم مطرح شده موفق نبوده اند، با استمداد از مطالعات تاریخی برهان‌های توانمندی ارائه می‌کند. اما تأمل در براهین او علیه روش شناسی های معاصر نشانگر آن است که خود او از نوع ویژه‌ای از روش‌های برهانی، یعنی برهان خلف، استفاده می‌کند. ما در بخش نخست این مقاله سعی می‌کنیم به‌کارگیری روش برهان خلف را به عنوان روشی سلبی در نقدهای مختلف او برعلیه تجربه گرایی و ابطال گرایی را نشان دهیم. همچنین با تأمل در لابلای آثار فایرابند ملاحظه می‌شود که او به نوعی از روش ایجابی –روش مردم شناسی- معتقد است که در مطالعه سنت‌ها از جمله سنت علمی باید بکار گرفته شود. در بخش دوم این مقاله مقومات این روش را با ارائه مثال‌هایی از سنت علمی توضیح خواهیم داد.

این مقاله به آسیب‌شناسی علم اقتصاد نئوکلاسیک در مورد جامعه ایران می‌پردازد. نظریات علمی این شاخه علمی بر اساس نهادهایی شکل گرفته‌اند که با نهادهای حاکم بر روابط اجتماعی اقتصادی جامعه ایران تفاوت چشمگیر دارد. از این رو نظریات علمی نئوکلاسیک در جامعه ایران با چالش معرفت‌شناختی مواجه است. راه حل این مشکل، پژوهش در اقتصاد ایران با رویکرد تأثیرگذاری نهادهای حاکم بر آن است. به همین جهت بازسازی علم اقتصاد یک ضرورت اجتناب ناپذیر به حساب می‌آید.

بومی­سازی علوم انسانی چندی است یه یکی از رویکردها و دغدغه­ی اندیشمندان جوامع غیرغربی در حوزه آکادمیک تبدیل شده است. جوامع غیرغربی درصددند از رهگذر بومی­سازی به تولید نظریات و اندیشه­هایی در علوم انسانی دست یابند که به فراخور مسائل و مشکلات نظری و عملی آن جامعه و کشور باشد. از طرفی مطالعات پسا­استعماری یکی از حوزه­های مطالعاتی جدید درباره­ی مسائل کشورهای غیر غربی و فرهنگ آنهاست. این نگرش انتقادی در تعریفی اجمالی به مجموعه­ای از رهیافت­های نظری اشاره دارد که با تاکید بر پیامدهای استعمارگران به تحلیل گفتمان استعماری می­پردازد. نظریه و نقد پسااستعماری در قالب مطالعات پسااستعماری بیش از هر چیز به تحلیل گفتمان استعماری و به چالش کشیدن سوژه­ی امپریالیستی و هژمونی انسان غربی مربوط می­شود. از طرفی دیگر از جمله تأکیدات مطالعات پسااستعماری، تأکید بر علم بومی در برابر علم استعماری است که به مثابه ابزار مهمی در جهت سیاست­های استعماری در طول تاریخ استعمارگری به حساب می­آمده است.. علمی که ساختارشکنی و واسازی از علم غربی، یکی از ابزار توسعه و گسترش آن محسوب می­شود. لذا با توجه به این امر می­توان بر مطالعات پسااستعماری به منزله­ی یکی از زمینه­های تئوریک علم بومی-اسلامی در جمهوری اسلامی ایران تکیه کرد.

باورهای ما در زندگی روزمره، عمدتاً ریشه در مشاهده دارد، با این حال، بسیاری از باورهای ما نه از مشاهدة مستقیم امور، بلکه از استنتاج به دست می‌آید: استنتاج امور مشاهده‌نشده از امور مشاهده‌شده. اما چنین استنتاج‌هایی مسأله‌آفرین است. دو پرسش‌ اصلی در این باره مطرح است: نخست اینکه فرایند این گونه استنتاجات چگونه فرایندی است؟ یعنی توصیف دقیق فرایند این استنتاجات. و دوم اینکه بر چه اساسی باورهای حاصل از این فرایند موجّه است؟ رویکرد سنتی در پاسخ به پرسش نخست، استقراگرایی بوده است. اما استقراگرایان در پاسخ به پرسش دوم با اشکالات جدی مواجه شده‌اند. تاکنون دو راهبرد اصلی برای برون‌رفت از این مشکلات، پیشنهاد شده است که هر دو راهبرد، پاسخ استقراءگرایان را به پرسش نخست رد می‌کند. یک راهبرد بر آن است که این دسته از استنتاجات، قیاسی است، و راهبرد دوم، هم‌عقیده با استقراءگرایان بر آن است که این استنتاجات، غیرقیاسی است اما برخلاف آنان می‌گوید استقرائی نیست. گیلبرت هارمن این استنتاجات را از نوع استنتاج از راه بهترین تبیین به شمار می‌آورد. در این مقاله، پس از توضیح مسأله، در بخش نخست پاسخ استقراگرایان و مشکلات آن، در بخش دوم، راه حل مورد دفاع درتسکی، در بخش سوم راه‌حل گیلبرت هارمن و نهایتاً در بخش چهارم اشکالات ون‌فراسن به راه‌حل هارمن طرح و تقریر شده است.

هدف این تحقیق، تدوین نقشه دانش اخلاق مدیریت و سازمان در ایران است. در راستای این هدف، با بهره‌گیری از روش علم‌سنجی نخست، مقالات تولید شده در زمینه اخلاق سازمان و مدیریت‌ گردآوری شده،‌ سپس کلیدواژه‌های مرتبط در مقالات جستجو گردیده و ماتریس تکرار کلیدواژه‌ها در مقالات،‌ استخراج شده است.‌ آنگاه با انجام عملیات خوشه‌بندی بر روی این ماتریس،‌ مقالات خوشه‌بندی شده‌اند که در نتیجة خوشه‌بندی، نقاط اصلی تشکیل دهندة محتوای علم و ارتباط آنها با یکدیگر بدست آمده است. سرانجام، با ترسیم نتیجة خوشه‌بندی،‌ نقشة دانش اخلاق سازمان و مدیریت با شش هسته و پانزده یال بدست آمده است.‌ هسته‌ها عبارتند از: اخلاق،‌ اخلاق کار، کدهای اخلاقی،‌ اخلاق مدیریت،‌ اخلاق سازمانی و عدالت توزیعی. هسته‌های ذکر شده در سه بخش هستة بنیادی (عدالت توزیعی)، هسته‌های محتوایی (اخلاق، اخلاق مدیریت و اخلاق کار) و هسته‌های ساختاری (اخلاق سازمانی و کدهای اخلاقی) دسته‌بندی شده‌اند.

اقتدار دین در دوران معاصر منوط به کارآمدی آن در عرصه‌های مختلف علمی است و پرداختن به مسأله علم دینی به مثابه یکی از مباحث علوم انسانی از بنیادی‌ترین مسائل جامعه و نظام اسلامی در ایران است. از این رو سیاستگذاری به منظور دستیابی به تولید علوم انسانی اسلامی، امری ضروری به نظر می‌رسد. تولید علم دینی مستلزم نیل به یک پارادایم دینی است و ایجاد یک پارادایم نیز نیازمند به ایجاد یک جامعه علمی است که باید برای نیل به آن سیاستگذاری کرد. مراد از سیاستگذاری در این نوشتار، یک برنامه‌ریزی میان مدت، شامل پارامترهای آسیب‌شناسی، بستر سازی، گزینش و تعیین اولویت‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی، هدف گذاری و تدوین برنامه‌های دقیق و منسجمی برای اهداف مورد نظر است. دستیابی به مدلی مقبول و موجه در تبیین علم دینی با توجه به سنجش نظریه‌های موجود، جلوگیری از هرج و مرج روشی در پژوهش‌های مربوط به علوم انسانی اسلامی، زمینه‌سازی برای شناخت، طراحی و تدوین سیاستگذاری و برای تولید علم دینی و مهیا شدن برای مدیریت درست پروژه تولید علم دینی در ساحت‌های گوناگون علوم انسانی از اهداف این نوشتار است.