جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

القاعده یک گروه انحرافی تندرو در جوامع اسلامی با منشأ فکری و ایدئولوژی وهابیت و سلفیت است که جوامع اسلامی را با بحران پدیده شوم تکفیری مواجه نموده است . در تشکیل آن علاوه بر اشخاص که رهبری و مدیریت سازمان را عهده‌دار بودند، دولت‌های آمریکا، عربستان و پاکستان به عنوان سه ضلع ملث فکری، سیاسی و ابزاری نیز همکاری بسیار موثری داشتند،‌ اگرچه رابطه­ی این سازمان پس از جنگ با شوروی در ظاهر با حامیان گذشته­ی خود به سردی گراییده و سه دولت مذکور، به ویژه آمریکا در ظاهر دست از حمایت القاعده برداشته، اما واقعیت نه تنها خلاف این امر را ثابت می‌کند؛ بلکه نشان دهنده­ی این امر است که القاعده به نوعی استراتژی جدید استعمارگران در منطقه­ی خاورمیانه و ایجاد اختلاف در بین جوامع اسلامی برای تضعیف وتحت سلطه درآوردن بلاد اسلامی و به وجود آوردن گروه­های انحرافی و ایجاد انحراف در مسیر دین اسلام و از بین بردن روحیه انقلابی شیعیان در مقابل استعمارگران است.

اندیشه سلفی‌گری در تاریخ اسلام فعال‌ترین رهیافت فکری و ذهنی است که کل تاریخ اسلام را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش با استفاده از الگوی تحلیل گفتمان، اندیشه سلفی‌گری و جنبش‌های سلفی را با تکیه بر سه دوره تاریخی اندیشه اهل حدیث با محوریت دوگانه احمد ابن حنبل و ابن‌تیمیه، سلفی‌گری محمد ابن عبدالوهاب و سلفی‌گری در تاریخ معاصر بررسی کرده است. ادعای این پژوهش این است که سلفیه تحت تاثیر متن و روش‌های معیوب تفسیری، زمینه‌های تکفیر و فرقه‌گرایی را در تاریخ اسلام پدید آورده است. یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز سلفیه انتقال جدال فرقه‌ای به حوزه الهیات و فتوا به تکفیر فرقه‌های اسلامی است. در این تحقیق سلفی‌گری به عنوان مفهوم عام در نظر گرفته شده است که طیف وسیعی از وابستگان فکری اهل حدیث مانند پیروان ابوالحسن اشعری، ابن‌تیمیه، محمد ابن عبدالوهاب و سلفیه در تاریخ معاصر را در برمی‌گیرد. به طور کلی سلفی‌گری، الگوی فکری است که با روش متعبدانه به متن مراجعه می‌کند و با عقلانیت اجتهادی – فقهی، کلامی و فلسفی در جدال قرار می‌گیرد. رویکرد ظاهرگرایانه، هر نوع فهم متکثرانه و اجتهادی را از آنان سلب و به دلیل فقدان تسامح در برابر اندیشه‌های مخالف، با خشونت و تکفیر طرد می‌کند.

با تحقیق و تأمّل در رفتار و اندیشه­های سلفیان تکفیری می­توان دریافت که بنیان­هایی یهودی در تفکّر آنها وجود دارد. این بنیان­ها، خواسته یا ناخواسته هویّت تکفیری­ها را تغییر داده و آنها را به ابزاری جهت ترویج و تحقق اهداف صهیونیسمِ سیاسیِ برخاسته از یهودیّت، مبدّل ساخته است. این ادّعا را می­توان با تبیین مبانیِ فکریِ دو جریان سلفیان تکفیری و صهیونیسمِ سیاسی و نیز بررسی ایده­های مشترک آنها از جمله حربۀ تکفیر، برگزیدگی، ترور، خونریزی و...، و نیز از طریق تحلیل نقش سیاسی یهودیّت صهیونیسم در ترویج و حمایت از تکفیری­ها به اثبات رساند. بررسی بنیان­های فکری یهودیّت صهیونیسم و ردّ پای این تفکّر در اندیشۀ سلفیان تکفیری، مؤیّد استفادۀ ابزاریِ صهیونیسم از سلفیان تکفیری، جهت تبلیغ یهودیّت و نیز براندازی تفکّر اسلامی و بخصوص شیعی است. این مقاله ضمن تبیین مؤلّفه­های مهم در تفکّر سلفیان تکفیری می‌کوشد تصویر روشنی از این بنیان­ها ارائه نموده، ضمن بیان همسانی­های این دو جریان، نقش صهیونیسم یهودی در حمایت از سلفیان تکفیری و به‏کارگیری تکفیری­ها در جهت تحقق اهداف صهیونیسمِ سیاسی را نشان دهد. روش این مقاله در مراجعه به آرا، استنادی و در تبیین محتوا، تحلیلی- انتقادی است.

به همان نسبت که بیداری اسلامی- تمدنی، نویدبخش بازگشت به ارزش‌های عدالت‎خواهانه و کنش ارتباطی فرهنگی و مسالمت‌آمیز تمدنِ اسلامی است، به همان اندازه چالش‌ها و هراس‌هایی را نیز برای نظام سلطه ایجاد کرده است. بدین لحاظ طی سال‌های گذشته، بیداری تمدنِ اسلامی در درون خود، دو پتانسیل فرصت و تهدید را جای داده است. این تحقیق می‌کوشد توهم شیعه‌هراسی را به عنوان یکی از مهم‌ترین تهدیدات بیداری اسلامی- تمدنی کالبدشکافی کند. از این منظر، علل بروز و راهکارهای مقابله با آن مهم‌ترین دغدغه این نوشتار است. به نظر نگارنده، استراتژیست‌های هژمونی بین‌المللی بعد از ظهور بیداری تمدنی در ایران و صدور آن، متوجه پتانسیل بالای قدرت نرم شیعه در جهت جریان‌سازیِ عدالت‌طلبی، ظلم‌ستیزی و استقلال‌طلبی شدند که اگر کنترل نشود، به‎زودی مرز‌های ایران را در می‌نوردد و زمینه گسترش اسلام سیاسی و دولت‌های اسلامی مشابه ایران را در منطقه خاورمیانه فراهم می‌آورد؛ ازاین‎رو پروژه شیعه‌هراسی به منظور مصادره مفاهیم اصیل اسلام ناب طراحی شده است که راهکار مقابله با آن، بصیرت سیاسی و واکاوی آموزه‌های صلح‌جویانه، وحدت‏طلبانه و کنش ارتباطی خردمندانه و معنویت‌خواهانه اسلام است.

مسلمانان در اواخر قرن نوزده از لبنان امروز وارد آمریکا شدند و از آن زمان با چالش‌های متنوعی مواجه شده‌اند. مهاجران برای استفاده از رفاه اجتماعی در آمریکا باید توانایی، سازش و بهره‌وری خود را به عنوان یک شهروند آمریکایی به اثبات برسانند تا از امکاناتی مانند تحصیل، بهداشت، شغل و ... بهره‌مند شوند. در این رهگذر، مهاجران شیعی با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند. شیعیان همواره از فشارهای اجتماعی ناشی از اختلاف میان آموزه‌های دینی و اقتضائات تجددگرایانه، سکولار و اسلام‌هراسانه آمریکا رنج‌ می برند و دچار آسیب‌های هویتی شده‌اند. این پژوهش در صدد بررسی چالش‌های هویت دینی شیعیان آمریکا و پاسخ به این پرسش است که آیا شیعه برای استیفای حقوق شهروندی باید سیاست‌های اجتماعی آمریکا مبنی بر ادغام شدن در بافت جامعه را با تمام الزامات آن بپذیرد؟ آیا می‌توان به پدیده‌ای به نام «اسلام آمریکایی» قائل شد؟ در این پژوهش که از روش تبیینی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای-میدانی بهره می‌برد، انواع چالش‌های هویت دینی مسلمانان در سه بخش فرهنگی، اجتماعی و دینی و نحو‌‌ه‌ تأثیر آنها بر هویت مسلمانان، به‌خصوص شیعیان، مورد ارزیابی قرار گرفته است.

معرفت و آگاهی دینی به‌ویژه در عصر افول نسبی هژمون آگاهیِ سکولار، اهمیت یافته‌ است. اثرگذاری معرفتِ دینی نخبگان بر آگاهی افراد یا امتداد اجتماعیِ معرفتِ دینی در بافت‌های متنوع فرهنگی، «جریان‌های معرفتی ـ دینی» متفاوتی را به وجود آورده است. در چنین بافت‌های متنوعی که معارف دیگری نیز جریان دارند، تقویت هویت و ارزش‌های دینی دغدغه اصلی متولیان دین و دین‌داران است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که «در جهان تحولات پیچیده و گسترده‌ کنونی، تحلیل جریان‌های معرفتی ـ دینی (جریان‌شناسی)، با کدام اصول، مفاهیم و معیارها امکان‌پذیر است؟». در این مقاله برای پاسخ به این پرسش، با بررسی انتقادی و تحلیل روندها، مفاهیم و نظریه‌های مهم در حوزه جامعه‌شناسی بین‌الملل معرفت و مطالعات جهانیِ دین، برای جریان‌شناسی، سرفصل‌ها یا چارچوبی منطقه‌ای ـ فرهنگی پیشنهاد می‌شود.

از زمان تأسیس کرسی روابط بین‌الملل، پرداختن به صلح و مهار جنگ‌ها از دلایل اصلی بحث و مجادلات نظری و عملی در جهان بوده است. می‌توان مدعی شد جز نگرش کلازویتزی نسبت به جنگ دررهیافت‌های روابط بین‌الملل، همه رهیافت‌های فکری در نگرش‌های آکادمی دیپلماسی و روابط بین‌الملل، برای مدیریت نظام جهانی به دنبال صلح‌سازی‌اند. نظریه‌های روابط بین‌الملل، با توجه به اهمیت ویژه جنگ و صلح، آنها را هدف خود قرار داده‌اند و نظریه‌های سنتی، مدرن، انتقادی و اسلامی، هریک تعریفی ارایه کرده‌اند. نظریه‌های حل‌المسایلی و غالب، با حفظ وضع موجود در ساختار هندسه نظم جهانی، خواهان تغییرات مبتنی بر نگرش‌های خود می‌باشند، ولی نظریه‌های انتقادی با گرایش‌های متفاوت، ساخت دنیای جدیدی مبتنی بر دیالکتیک گفتمانی خود را پیشنهاد می‌دهند. انقلاب اسلامی ایران، گفتمان جدیدی را در رهیافت‌های مربوط به صلح‌سازی مطرح کرده که نشأت‌گرفته از رهیافت‌های فکری اسلامی است. این مقاله با بررسی و واکاوی رویکردهای مختلف روابط بین‌الملل، به بررسی ماهیت، اهداف، انگیزه‌ها و مصادیق تحول مفهوم صلح می‌پردازد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی و ابزار گردآوری داده‌ها، منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است.

ترکیه از جمله کشورهایی است که امروزه داعیه‎دار الگوی تمدنی برای جهان اسلام است. تحولات چنددهه اخیر ترکیه نشان از رشد اسلام‎گرایی به همراه رشد اقتصادی و سیاسی در سطح منطقه‎ای و بین‎المللی می‎دهد. این تحولات برایند رقابت میان جریان‎ها و جنبش‎های موجود در فضای فکری ترکیه با قرائت‎های خاص خود از اسلام، مدرنیته و ملی‎گرایی می‎باشد. شناخت این جریان‎ها و جنبش‎های فکری می‎تواند در تحلیل روندها و رویکردهای آتی کشور ترکیه در سطح منطقه‏ای و بین‎المللی کارآمد باشد. در این مقاله تلاش می‎شود ضمن بررسی اجمالی فراز و فرود جریان‎های اسلام‎گرای ترکیه، خاستگاه هر یک از آنها و ارتباط آنها با انقلاب اسلامی یا نقش آنها در تغییر جایگاه انقلاب اسلامی در فضای فکری ترکیه تبیین شود.

جهان اسلام به‏ خصوص افغانستان و پاکستان در چند دهه اخیر شاهد شکل‌گیری و رشد جریان‌های گوناگون با افکار متفاوت بوده است که بیشتر آنها با عناوینی همانند «افراطی‌گری مذهبی»، «اسلام­ گرایی»، «رادیکالیسم» و چه ­بسا «تروریسم» شهرت یافته‌اند. از اهداف و انگیزه‌های برخی اشخاص، مراکز و نهادهای مذهبی و همین­طور سیاست­های پلید استعمار و استکبار می­توان به عنوان مهم­ترین عوامل تأثیرگذار در این زمینه نام برد. در این میان چه­بسا میان اصطلاح «افراطی‌گری» با عناوین مشابه آن، خواسته یا ناخواسته خلط می­گردد؛ درحالی‏که بسیاری از جریان­های مذهبی خواسته­ های حق­ طلبانه و مطابق با موازین شرعی دارند و خط‏ مشی آنان از کسانی که به خشونت­ های نامتعارف مذهبی و قومی دامن می­زنند، جداست؛ بنابراین در نوشتار حاضر، ضمن بررسی ماهیت افراطی­ گری و شاخصه­ های اصلی آن، به ‏ویژه در افغانستان و پاکستان، نقش دو عامل دخالت­های خارجی و شیوه آموزش حاکم بر مدارس مذهبی، به عنوان بسترها و محرّک های اصلی در این زمینه، مورد توجه قرار گرفته است.

تمدن‌ حاصل و دست‌آورد اندیشه‌هاست و تمدن‌های بزرگ انسانی، برآمده از ایده‌ها و انگاره‌هایی است که اصیل‌اند. تمدن اسلامی، نیز برآمده از اندیشه‌ها و بینش‌های دینی است که در طول تاریخ با فراز و فرودهایی همراه بوده و پس از دوران شکوفایی نخستین خود، قرنها دچار نوعی انحطاط گردید. در عصر کنونی، امام خمینی; با تکیه بر آموزه‌های دینی، انقلابی پدید آوردند که در احیای تمدن اسلامی اثری نوآورانه پدیدار نمود؛ تمدن اسلامی که به خمودی و فترت بزرگی فرورفته بود، با اندیشه‌ها و افکار الهام‌گرفته از مکتب ‌اهل‌بیت: دگرباره حیات یافت و دو دوره‌ی دیگر از تمدن اسلامی در این عصر تاریکی آغاز گردید که می‌توان آن را تمدن نوین اسلامی بر محور اندیشه‌های فقهی امام خمینی; نامید. گستره‌ی تمدن اسلامی، پس از اشغال استعمارگران، با همه‌ی فرهنگ و مظاهر، در سیطره‌ی جهان غرب و امپریالیسم در معرض دگرگونی و محو کامل قرار گرفته بود که با طرح اندیشه‌ی ولایت فقیه، براساس مبانی فقه اسلامی در جهان، همه‌ی نگاهها را به خود خیره نمود و دوره‌ی نوین تمدن اسلامی را جرقه زد. در این مقاله به تبیین اجمالی تأثیرات این اندیشه در تمدن نوین اسلامی پرداخته می‌شود.