جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سورۀ برائت تنها سوره در قرآن است که با «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» آغاز نشده است. دربارۀ عدم ذکر بَسْمَله در ابتدای این سوره دلایل مختلفی مطرح است، پژوهش حاضر ضمن بررسی هر یک از دیدگاه‌های مطرح، با نظر به قراین خارجی در فضای سورۀ برائت اعم از فضای نزول و جوّ نزول، در پی آن است که مسئلۀ عدم ذکر بَسْمَله در ابتدای سورۀ برائت را بررسی کند. رفتار گوناگون اصحاب پیامبر(ص) در جنگ تَبوک (به‌عنوان واقعۀ مهمی در سال نهم هجرت) بیانگر گروه‌های مختلف مؤمنان و منافقان است. سال نهم یک نقطۀ عطف تاریخی در تاریخ شبه‌جزیرۀ عربستان بود و گرایش اکثریت به اسلام نوعاً به دلایل سیاسی، امنیتی و اقتصادی محسوب می‌شود و رویکردشان به اسلام تابع منافعشان بود و چهره‌ای که بیشتر خود را نشان می‌داد،کفر در پرتو ایمان یا به‌عبارت دیگر «نفاق» بود؛ رفتاری که محتوای سوره نیز شاهدی بر آن است. ذکر بَسْمَله از جانب خداوند سبحان در ابتدای هر سوره، دعوت از مردم برای بهره‌گیری از رحمت عامه و خاصۀ خداوند است منافقان در اثر مانعی که از کفر در برابر رحمت الهی ایجاد کرده‌اند، خویشتن را از رحمت الهی محروم کرده‌اند، به‌عبارتی عملکرد منافقان و به‌نوعی خواستۀ باطنی ایشان، قطع پیوند با خداوند و امت اسلامی است، خداوند هم پیرو رفتار منافقان، ایشان را از رحمت الهی خویش محروم کرده است.

شناخت انسان از اولین دغدغه­های متفکران بوده است. متفکران مسلمان نیز تلاش بسیار برای ارائه نظریه­ و دیدگاهی جامع درباره انسان داشته­اند. این مقاله مطالعه­ی مرتبه دوم در باب الگوهای متفکران مسلمان در شناخت انسان است که الگوی صدرایی و نوصدرایی را با یکدیگر مقایسه می­کند. غرض این مقاله داوری درباره محتوای این الگوها نیست و مبادی چرخش ساختاری نوصدرائیان را در مطالعات اسلامی معاصر بررسی می­کند. انسان­شناسی صدرایی از نوع علم‌النفس فلسفی است، هرچند در محتوا با دیدگاه­های فلسفی پیش از خود اختلافات بسیاری دارد. متفکران معاصر شیعی هرچند در هستی­شناسی و الهیات کاملاً از حکمت صدرایی متأثر هستند ولی در بحث از انسان با تحولی انقلابی در محتوا و ساختار مواجه هستیم که نشان از چرخشی انسان­شناختی دارد. در این چرخش هم موضوع و هم مبادی و مسائل گسترش می­یابد. ریشه این چرخش توجه نوصدرائیان به فلسفه علوم انسانی و مبانی انسان­شناختی علوم رفتاری و اجتماعی است. در بخش دوم آموزه­های ضروری اسلام درباره انسان به عنوان اصول انسان­شناسی اسلامی و در بخش سوم مبادی و اصول نظری انسان­شناسی معاصر بررسی می­شود.

از مسائل بحث­برانگیز کلامی، شبهاتی در مورد عصمت حضرت موسیu است که مفهوم رؤیت خداوند یکی از آنهاست. آیه 143 سوره اعراف، از جمله آیاتی به­شمار می­رود که بحث رؤیت در آن مطرح شده است. مخالفان عصمت، این آیه را دستاویز خود قرار داده و اشکالی مطرح کرده و بر اساس این آیه می‌گویند: موسىu که مى­دانست خداوند نه جسم است و نه مکان دارد و نه قابل مشاهده و رؤیت است، چگونه چنین درخواستى را از پروردگار کرد؟ بنابراین موسی u در مورد این درخواست از خداوند دچار خطا و اشتباه شده است. این نوع تفکر، با عصمت ایشان منافات دارد. اما مفسران و متکلمان و روایات، این شبهه را مردود می­دانند و بر این نظرند که موسیu این درخواست را از زبان قومش بیان کرده است.

دانش تفسیر در بین دیگر دانش‌هاى اسلامى، جایگاه ویژه‌ای دارد و از همان آغاز، مسلمانان به‌گونه جدى بدان پرداخته‌اند؛ زیرا تفسیر، فهم و کشف بهترین سخن‌ها؛ یعنى سخن خداوند متعال است. از تفاسیر جدیدی که بر کتاب مسلمانان منتشر شده، می­توان به التَفسیر المُنیر فِى العَقیدَة وَالشَریعَة وَالمَنْهَجتألیف مفسر و قرآن­پژوه معــاصر، دکتر وَهَبَة زُحَیـلى اشاره کرد. این پژوهش، به بررسی و ارزیابی این تفسیر به شیوه نقد و تحلیل و روش کتابخانه‌ای می‌پردازد که موجب بیان تمایزات این تفسیر با سایر تفاسیر شده است. از جمله امتیازات آن می‌توان به بررسی مسائل معاصر اجتماعی، سیاسی و فقهی و آسانی روش نگارش اشاره نمود؛ هم‌چنین قِلَتِ مآخِذِ تفسیری قدیم و جدید، و کم بودن اِرجاعِ نقل‌قول‌های علمی، از معایب این تفسیر به شمار می‌رود.