جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان آیات حج، آیه 97 سوره آل‌‌‌ عمران حاوی نکات و معارف کلیدی درباره حج است. قسمتی از آیه به مسئله امنیت حجاج اشاره دارد: «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا‌‌». با رویکرد شناختی به زبان دین، هرکس وارد حرم امن الاهی شود، در امنیت کامل قرار دارد. اما در نگرش ناشناختی، واقع‌‌نمایی آیات، اهمیت چندانی ندارد؛ بلکه به ‌دنبال ترغیب مخاطب جهت انجام عملی خاص مثل حج است. یکی از ضروریات دین‌داری فهم مراد متکلم وحی است. این پژوهش با هدف دست‌یابی به فهم دقیق‌‌تر از محتوای آیه، واقع‌‌نمایی امنیت حجاج را از لحاظ تشریعی و تکوینی به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار می‌‌دهد و به این سوال پاسخ می‌‌گوید که با تأکید بر آراء علامه طباطبایی، آیه «وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً» دارای شأن شناختی و مطابق واقع است یا دارای شئونی ناشناختی است؟ اجماع مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این قرار دارد که آیه بیانگر حکمی شرعی است و برخی نیز به تکوینی بودن امنیت دنیایی حرم اشاره کرده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد آیه مورد نظر، نه‌تنها بر حکم تشریعی امنیت حجاج تاکید دارد؛ بلکه به امنیت تکوینی به‌صورت اخروی اشاره دارد که سازگار با روایات معصومین(ع) است.

سران‌‌ اموی به‌منظور ناحق جلوه‌دادن قیام عاشورا، بر باورهای تأثیرگذار بر افکار عمومی استناد کردند؛ از جمله با مستمسک قراردادن عباراتی چون «این خواست خدا بوده که این مصیبت بر شما وارد شد» و نیز با تکیه بر آیه 30 سوره شوری که «آن‌چه از مصیبت‌‌ها به شما رسید به واسطه اموری است كه خودتان فراهم كرده‏اید»، دست به مغالطه زدند و با روش جبرگرایانه درصدد تبرئه و مُحِق جلوه‌دادن خویش برآمدند. هدف مقاله حاضر، نقد و بررسی مستندات امویان در این مسئله است. سوال تحقیق این است که چه اشکالات منطقی بر ادعاهای امویان مبنی بر به‌حق جلوه‌دادن خود در قیام عاشورا وارد است؟ پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا و با مراجعه و بررسی منابع تاریخی و قرآنی صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که سران اموی مغالطاتی داشته‌‌اند؛ از جمله مغالطه اراده تکوینی با تشریعی برای توجیه اقدامات ناحق خود؛ به‌گونه‌‌ای که تعلق مشیت خدا را به فعل بنده نسبت داده‌اند! در حالی‌که مشیت خدا، به مشیت عبد تعلق مى‏گیرد نه به فعل او. دیگری توفّای انفس که قتل کربلا را هم به خدا نسبت می‌دادند، درحالی‌که قتل شهدای کربلا نتیجه ظلم امویان بود، البته خداوند انفس آن‌ها را‌‌ ستاند. بنی‌‌امیه مغالطه تکوین با تشریع را در موضوع حکومت و پادشاهی هم داشته‌‌اند. با آشکار ساختن ماهیت مغالطه‌آمیز ادعاهای امویان، روشن شد که حقّانیت قیام عاشورا انکارناپذیر است.

بی‌تردید تبیین عقلی و دفاع منطقی از آموزه‌های دینی، نقش برجسته‌ای در بالندگی و رشد دین دارد در این میان، امامان معصوم(ع) به‌ویژه امام صادق(ع) جایگاه ویژه‌ای در تبیین و تثبیت مباحث اعتقادی تشیع دارند. بخش مهمی از مباحث کلامی امامیه از ناحیه ایشان تبیین شده، به‌گونه‌ای که آموزه‌های منقول از آن حضرت(ع)، اساس دیدگاه‌های کلامی مذهب تشیع را در عموم مسائل اعتقادی تشکیل می‌دهد. سوال اصلی جستار این است که امام صادق(ع) چگونه از بدیهیات منطقی در استدلال‌های کلامی استفاده کرده است؟ این پژوهش به‌روش توصیفی- تحلیلی به بررسی روش به‌کارگیری بدیهیات منطقی در احادیث کلامی امام صادق (ع) به‌نحو مصداقی پرداخته است. امام صادق(ع) با تسلط به معارف الاهی از یک سو و در نظر گرفتن سطح درک مخاطبان از سوی دیگر، با صورت‌بندی متناسب، بدیهیات منطق را به‌نحو اکمل در استدلال‌های کلامی خویش به‌کار بسته و با توجه به تنوع مخاطبان، از همه انواع شش‌گانه یقینیات منطق در استدلال بهره گرفته‌ است. متواترات و حدسیات در مباحث غیر توحیدی و مشاهدات در برهان نظم، کاربرد بیشتری داشته‌اند. هم‌چنین استفاده از تجربیات برای غالب مردم فهم‌پذیر‌تر بوده است.

در مورد معنای «علم‌الکتاب» و مصداق «من عنده علم‌الکتاب» که در آیه 43 سوره رعد به‌عنوان گواه رسالت پیامبر اسلام(ص) معرفی شده است، در میان مفسران، اختلاف نظرهایی وجود دارد و احتمالات و مصادیق متعددی برای آن ذکر شده که برخی از این احتمالات با محتوای سوره و مکی بودن آن سازگار نیست. هدف پژوهش نیز اثبات این نکته است که مصداق بارز «من عنده علم‌الکتاب»، ائمه معصومین(ع) هستند و این‌که آن‌ها از تمام علوم، حقایق و پدیده‌های عالم به‌جز آن‌چه مخصوص علم غیب الاهی است، باخبرند. سوال اصلی پژوهش این است که معنا و مصداق حقیقی علم‌الکتاب چیست و اهل بیت(ع) در مقایسه با دیگران به چه میزان از علم‌الکتاب بهره‌مندند؟ یافته‌های پژوهش که با روش توصیفی– تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد که با محور قرار دادن آیات ابتدایی سوره زخرف، چهار احتمال قابل طرح است که عبارتند از: علم به کتب آسمانی، علم به قرآن به‌طور خاص، علم به لوح محفوظ و آگاهی از اسم اعظم الاهی. احتمال اول، صحیح نیست و سه احتمال دیگر با یکدیگر قابل جمع بوده و هرکدام، مراتب مختلف یک حقیقت را دارا بوده و علی(ع) و فرزندان مطهر ایشان آگاه‌ترین مردم به علم‌الکتاب هستند.

توجه به محیط زیست و حفظ آن برای نسل‌های آینده و کاهش معضلات زیست‌محیطی، یکی از مسائل مهمی است که همواره مورد عنایت اقشار مختلف جامعه، از حاکمان، سیاست‌گذاران، نخبگان و حتی عموم مردم بوده است. کوشش‌های عملی و علمی بسیاری در این حوزه صورت گرفته تا از جنبه‌های مختلف، پاسخ معضلات داده شود؛ ولی با نگاهی کلان به مشکلات موجود، معلوم می‌شود موانع زیادی برای حل آن‌ها وجود دارد که بسیاری از این موانع زمینه‌ساز معضلات بعدی خواهد شد. بنابراین بهره‌مندی از اصول جامع‌نگر و خطاناپذیر برای تحقق محیط زیست پایدار ضروری به‌نظر می‌رسد. این اصول در قرآن و تعالیم وحیانی تا حدود زیادی قابل دسترسی است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای نوشته شده است و از نوع توصیفی تحلیلی است. این پژوهش با توجه به شواهد موجود در قرآن و سیره‌ اهل بیت(ع)، نگرش انسان قرآنی به طبیعت را بیان کرده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در قرآن به مبانی نظری‌ای اشاره شده است که به تحقق محیط زیست پایدار کمک می‌کند. این مبانی شش‌گانه مستخرج از قرآن عبارتند از: درک و شعور طبیعت، خلیفه اللهی انسان، ایمان و تقوای انسان‌ها، اتقان صنع، بهره‌برداری بهینه از محیط زیست و حفاظت از محیط زیست به عنوان رسالت بشر که با توجه به آن‌ها می‌توان الگوی حفظ محیط زیست پایدار را اجرایی کرد.

حیات دنیوی فرصتی است که فقط یک بار می توان آن را تجربه کرد. به نظر می‌رسد که سبک زندگی برخی افراد، در روابط فردی و اجتماعی، بر هیچ اصل ثابتی استوار نیست. فقدان عقلانیت در زندگی، بیماری فراگیری است که توجه به آن و بازشناسی زندگی عقلانی برآمده از تفکر فلسفی و تبیین شاخص های آن می تواند نخستین گام، در تزریق عقلانیت در زندگی باشد. هدف این پژوهش بازشناسی این گونه از زندگی و تبیین شاخص‌های آن است. پرسش اصلی تحقیق این است که شاخص های زندگی عقلانی با الهام از تفکر فلسفی و آموزه های اسلامی چیست؟ این پژوهش از نوع مطالعه تحلیل محتواست. در راستای پاسخ به پرسش اصلی، در آغاز به مفهوم شناسی دو اصطلاح: زندگی و تفکر فلسفی پرداخته شد، آنگاه تحلیل مفهومی ویژگی های تفکر فلسفی و بررسی منابع اسلامی نشان داد که زندگی عقلانی هشت شاخص دارد که عبارتند از: پرسش‌گری، حرکت از سطح به عمق، جست و جو‌گری، تحمل شنیدن حرف مخالف، مواجهه با پرسش‌های بنیادین زندگی، حاکمیت عقل، جست و جوی فلسفه زندگی و زندگی فلسفی در پرتو فلسفه زندگی. بنابراین زندگی عقلانی یعنی زندگی به رنگ عقل، کشف فلسفه زندگی و زیستن بر پایه آن.

در جهان‌شناسی قرآنی، جهان منحصر در جهان مادی و محسوس نیست؛ زیرا قرآن علاوه بر این موجودات، از موجوداتی نام می‌برد كه ما توانایی درک حسی آن‌ها را نداریم. دسته‌ای از این موجودات ملائكه هستند. در قرآن ‌کریم سخن صریحی درباره ماهیت و چیستی فرشتگان نیامده است. آنچه مسلم است این است که فرشتگان ماهیتی متفاوت با انسان و دیگر مخلوقات ذی شعور دارند. اما در چیستی ماهیت آن‌ها، اختلاف وجود دارد. صرف ‌نظر از این اختلاف دیدگاه می‌توان ماهیت این موجودات را با رویکردی دیگر از منظر انتساب به مشتقات «خلق» و «امر» در آیات قرآن مطمح نظر قرار داد و با تکیه بر کاربردهای قرآنی به نتایج نوینی دست یافت. برداشت اولیه و متبادر از آیات قرآن، از هر دو وجهه خلقی و امری برای ملائکه حکایت می‌کند. خداوند در آیات متعدد از مخلوق بودن ملائکه و تعلق آن‌ها به عالم خلق سخن می‌گوید. در عین حال آنچنان که همه مخلوقات علاوه بر چهره خلقی، چهره دیگری دارند که از جنس امر است؛ ملائکه نیز صورتی ملکوتی و از جنس امر خداوند دارند و آیاتی نیز در قرآن وجود دارد که بر تعلق ملائکه به عالم امر سخن می ‌گوید. با عنایت به این دو، به بررسی آرای علامه در باب ماهیت‌شناسی ملائکه با روش تحلیل محتوا و از رهگذر توصیف و تحلیل پرداخته شد. از نظر علامه طباطبایی، ملائکه موجوداتی فرامادی هستند و به عالم خلق تعلق ندارند.

دعا یکی از زیباترین آموزه‌های قرآنی است که در تمام ادیان و فرهنگ‌ها، وسیله‌ای برای رهایی از گرفتاری‌ها است و نقش بسزایی در سلامت معنوی انسان دارد . از سویی در دهه اخیر، رفتارهای مذهبی به‌عنوان مؤلفه‌های ارتقاء دهنده سلامت معنوی در اندیشه روانشناسان معاصر موردمطالعه قرارگرفته و پژوهشگران مختلف به دنبال شناسایی رفتارهایی برآمده‌اند که بیشترین تأثیر را در مؤلفه‌های سلامت و بهزیستی معنوی داشته‌اند ازآنجاکه علامه طباطبایی از مفسران برجسته عصر حاضر است ، پژوهش حاضر تلاش دارد تا به بررسی جایگاه دعا بر سلامت معنوی در حوزه‌های بینشی ،عاطفی و رفتاری، با تکیه‌بر اندیشه‌های علامه به روش توصیفی- تحلیلی بپردازد. پژوهش حاضر نشان داد، جایگاه دعا در حوزه‌های مختلف سلامت معنوی انسان مهم است و با تأثیر برگرایشات عالی انسان، موجب تسکین اضطراب و جلوگیری از انحرافات اعتقادی و دستیابی به‌سلامت معنوی گردیده؛ زمینه‌ساز نیل به کمال خواهد بود.

شناخت تلاش هاي انديشمندان در رشته های مختلف، نقش بسزایی در رشد، شکوفايي و کشف مسائل نو در آن علوم ایفا می کند. یکی از اندیشمندان مسلمان که تاثیرات مهمی در عصرش ایفا نمود، ملامحمدکاظم هزارجریبی استرآبادی است. وی از فعال‌ترین دانشمندان در عرصۀ تألیف و نگارش در موضوعات متنوع دینی به ویژه در علوم اعتقادی در اواخر دورۀ زند و اوایل قاجار است. این تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و مراجعه به نسخ خطی متعدد با روش توصیفی-تحلیلی به کیفیّت استدلال و استشهاد مرحوم هزارجریبی بر گزاره‌های دینی و چگونگی پاسخ‌ به شبهات خواهد پرداخت. یافته های تحقیق عبارتند از اینکه ایشان تلاش می نمود در فعالیت های علمی خود با توجه به وابستگی، عشق و ارادت به ائمۀ معصومین(علیهم السلام) به مطالعات پُردامنه و عمیق در گزاره های دینی پرداخته و نیز تلاش می نمود با نگارشی روان، به هجمه‌های مخالفان پاسخ دهد. روش هایی که وی در استدلال، استشهاد و دفاع از گزاره های دینی انجام می داد که مهم ترین آنها عبارتند از: استناد به برخی روایات مرتبط، استناد به ادعیه و زیارات، استناد به آراء مجتهدان، اعتماد بر نقل‌های تاریخی و مسموعات. نقدهایی به شیوه استدلال‌ورزی هزارجریبی وارد است؛ همچون تأویل نکردن عبارات عرفا و شعرا و جمود بر ظاهر سخنان آنان، استفاده نکردن از قیاس شعری در قانع کردن خوانندگان، استفاده از شیوه غیرعلمیِ دشنام و ناسزاگویی نسبت به مخالفان.

قرآن کریم از یک سو پیروانش را به خودشناسی فراخوانده و از سوی دیگر خروجی ایمان و عمل صالح را حیات طیبه معرفی فرموده است. هدف این تحقیق، بررسی نقش خودشناسی و حیات طیبه در معنا بخشی به زندگی است. بنابراین، پرسش اصلی پژوهش این است که: از دیدگاه علامه طباطبایی، و با تاکید بر تفسیر المیزان، خودشناسی و حیات طیبه چه نقشی در معنابخشی به زندگی ایفا می کنند. از آنجا که معنای زندگی در سنت اسلامی بر پایه قرب به خدا تعریف میشود، در این پژوهش با نگاهی کارکردگرایانه به تحلیل خودشناسی و اثر ان بر معنای زندگی پرداخته شده است. بررسی ها نشان داد که خودشناسی آثاری را در پی خواهد داشت که عبارتند از: «آگاهی بر نقایص نفس»، «تهذیب و اصلاح نفس»، «مواظبت بر نفس»، «رهایی از زندگی انفعالی»، «عالم را در محضر خدا دیدن»، «رسیدن به خدا» و «فنا»، این خودآگاهی می تواند به حیات طیبه شده منتهی شود که نتیجه آن «همراهی ایمان و عمل صالح»، « تقارن حیات دنیوی با قناعت و رضای الهی»، همسویی با قانون الهیِ طبیعت» و «عدم انحراف مؤمن از عدل و انصاف در زندگی می باشد. خروجی این خودآگاهی و حیات طیبه وصول به مراتب پیشرفته قرب به خدا و معنادارشدن زندگی در همه ابعاد آن خواهد بود.