جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫نوع 788 كتاب الاتقان درباره شناخت شرايط مفسر و آداب تفسير است. اهم مباحث اين تحقيق، پس از مقدمهاى درباره زندگى عبدالرحمن سيوطى و كتاب، الاتقان فى علوم القرآن، او عبارتند از: معناى تفسير و تأويل و فرق آن دو، تفسير موضوعى قرآن به قرآن، معناى مجمل و سبب آمدن آن در قرآن، آيات پيامبر (ص) همه قرآن را بيان كردهاست؟ آيا قرآن قابل فهم است؟ منابع تفسير اعم از حديث نبوى، قول صحابى، لغت و رأى؛ تعارض قرآن و سنت، تفسير به رأى و ادله موافقان و مخالفان، تفسير صوفيان، ظاهر و باطن در قرآن، و آنچه كه بر مفسر واجب است."

‫پژوهش حاضر به تشريح برجستگي‌ها و نقاظ ضعف کتاب سيره النّبي تأليف شبلي نعماني(دانشمند مشهور شبه قاره هند) مي‌پردازد و ديدگاه‌هاي وي در باره رسول خدا( و اهل بيت(ع) آن حضرت به ويژه امام علي(ع) و حضرت زهرا(س) و نگاه جانبدارانه او به فضايل اهل بيت را ارزيابي مي‌کند. نويسنده در چهار فصل نظريات شبلي نعماني را در باره سيره پيامبر اسلام و فضايل اهل بيت منعکس و نقد کرده است. در فصل اول کلياتي از زندگي، شخصيت علمي، آثار و تأليفات، کتاب سيره النبي و اوضاع سياسي و اجتماعي عصر حيات وي ارائه مي‌شود. در فصل دوم به بررسي آراي شبلي نعماني در زمينه رسول خدا( پرداخته شده و نحوه انعکاس حوادث مختلف زندگاني آن حضرت، مانند ذکر افسانه غرانيق، اعتقاد پيامبر(ص) قبل از بعثت، مجتهد نبودن پيامبر اسلام، معراج پيامبر اسلام، گريستن پيامبر اسلام(ص) براي اموات و جريان شق صدر پيامبر(ص) در دوران کودکي و... توسط شبلي را نقد کرده و معتقد است برداشت‌هاي شبلي از منزلت والاي معنوي پيامبر(ص) صحيح نيست و به انحراف مي‌ماند. در فصل سوم انديشه‌هاي شبلي نعماني درباره امام علي(ع) و حضرت فاطمه( وصف شده و نقش حضرت علي در جنگ‌ها و پيروزي‌هاي سپاه اسلام، خدمات حضرتش در جنگ خيبر و... منعکس مي‌شود. نويسنده معتقد است که: وي فضايل امام علي(ع) را کم رنگ جلوه داده و حتي برخي اتهام‌ها مانند خواستگاري از دختر ابو‌جهل و شرب خمر را به آن حضرت منسوب کرده و فضيلت‌ها و مقام معنوي حضرت فاطمه( و جايگاه و شأن والاي آن حضرت نزد پيامبر اسلام را به خوبي منعکس نساخته است. وي در فصل چهارم نيز به نقد ديدگاه‌هاي شبلي در باره مسايل و وقايع مربوط به اهل بيت(ع) پرداخته و نقاط قابل تأييد و قابل نقد تاريخي آراي وي را برجسته مي‌سازد.

‫نويسنده در پايان نامه خود ضمن تبيين معناي پلوراليسم ديني و نقد، ديدگاه‌هاي دکتر عبدالکريم سروش در کتاب "صراط‌هاي مستقيم"، ديدگاه وي در مورد حقانيت تمامي اديان بر اساس پلوراليسم ديني را مورد نقّادي قرار داده است. وي مي‌کوشد در سه فصل به بررسي حقانيت اديان مختلف از منظر برون ديني پرداخته و به اين پرسش پاسخ دهد که آيا با کمک عقل و بدون اين که گزاره‌هاي يک دين خاص را ملاک ارزيابي قرار دهيم، مي‌توانيم همه اديان را حق بدانيم؟ نگارنده با امعان نظر در کتاب "صراط‌هاي مستقيم" نوشته دکتر سروش، مفاد اين کتاب مبني بر حقانيت تمامي اديان الهي را به نقد مي‌کشد و مباني اين تفکر را دچار چالش مي‌کند. وي در خلال اين سه فصل اثبات مي‌کند که دلايل دکتر سروش در اين کتاب براي اثبات کثرت گرايي ديني، يا کامل نيست و يا ربطي به پلوراليسم ديني ندارد و در نتيجه نمي‌توان از آن‌ها حقانيت اديان را بالعموم ثابت کرد. سپس نتيجه مي‌گيرد که در جهان يک دين حق بيشتر وجود ندارد و اين عقيده هم با زندگي مسالمت‌آميز اجتماعي يا سعادت اخروي پيامبران اديان ديگر منافات ندارد. در فصل اول، وي به کليات تحقيق و واژگان کليدي آن مثل مفهوم لغوي و اصطلاحي دين، معناي پلوراليسم، تاريخچه پلوراليسم و نيز رويکردهاي مختلف در باره کثرت اديان مي‌پردازد و مفهوم حقانيت اديان را از منظر برون ديني و درون ديني تبيين مي‌کند. نويسنده فصل دوم را به بيان و نقد و ارزيابي پيش فرض‌ها و مباني پلوراليسم ديني مانند فهم متون و نصوص ديني، تجربه ديني، ظهور مطلق در مقيد، هدايت پنهاني، هدايت عامه، ناخالصي امور عالم، خويشاوندي حقايق، تعارض ارزش‌ها و تکافؤ ادله ديني با يکديگر در اثبات حقانيت همه اديان اختصاص داده است. وي در فصل سوم در راستاي نفي پلوراليسم ديني، لوازم ادعايي پلوراليسم ديني در حوزه اجتماع (تولرانس) و مسأله نجات را مورد توجه قرارداده و معناي نجات نزد پيروان اديان ديگر و به ويژه از منظر دين اسلام را تجزيه و تحليل مي‌کند.

‫كتاب »اضواء على متشابهات القرآن« نوعى كتاب تفسيرى است كه به تفسير بعضى از آيات متشابه ومشكل قرآن پرداخته است؛ يعنى به تفسير آياتى پرداخته است كه براى ما از نظر نحوى، بلاغى، علمى وفلسفى از وضوح كافى برخوردار نبوده است. در اين كتاب، ابتدا آيه‏اى آورده شده است ودر مورد آن سؤالى مطرح شده وسپس با مراجعه به تفاسير وكتابهاى ديگر به آن سؤالها جواب داده شده است، چنين كتابى با اين ويژگيها، منحصر بفرد بوده واگر قبلاً كتابهايى نيز چون »تأويل مشكل القرآن« و»مجاز در قرآن« نگاشته شده است ويژگيها وجامعيت اين كتاب را نداشته‏اند. در تحقيق نيز همين شيوه برگزيده شد وبا مراجعه به كتب تفسير واعراب القرآن يا جوابهاى ارائه شده را تحت عنوان »تحقيق« تأييد ويا آنها را رد كرده‏ايم وچون منبع اصلى ما در تحقيق، دو تفسير گرانقدر الميزان ونمونه بوده است، اگر احياناً نظرات اين دو كتاب را نپذيرفته‏ايم تحت عنوان »نقد وبررسى« به رد آنها اقدام كرده‏ايم. در تحليلها ونقدهاى ارائه شده چند قاعده واصل مد نظر بوده است يكى از اين اصول اصل عدم وجود مترادف در قرآن است كه بسيارى از تفاسير به آن توجه نداشته‏اند. گرچه تفسير الميزان اين اصل را مطرح ساخته است ولى در بسيارى از موارد به آن توجه نفرموده است. اصل ديگر اصل تشابه آيات واختلاف در بعضى كلمات است كه نكته‏هاى دقيق وجالبى از آن بدست مى‏آيد. اصل ديگر كه آن هم اصل بسيار مهمى است ودر حين ايجاز مشكلات تفسيرى بسيارى را براى ما حل مى‏كند اصل »تضمين« است ونيز اصول وقواعد ديگرى كه در مقدمه به آنها اشاره شده است. احاديث آمده در كتاب در حد توان به منابع اصلى ارجاع داده شده ودر بعضى موارد كه اسناد آنها ذكر نشده بود آنها را يافته در پاورقى ذكر نمودم براى ترجمه آيات مورد سؤال از ترجمه قرآن جلال‏الدين مجتبوى استفاده شده است واشعار نيز به صورتى شيوا وروان به فارسى برگردانده شده است. از ويژگيهاى اين كتاب اين است كه به تفسير همه آيات قرآن نپرداخته تا كتابش مانند تفاسير ديگر طولانى شده باشد ونيز همانند كتب »مجاز در قرآن« ويا »غريب القرآن« كه تنها يك جنبه را در نظر داشته ويا بصورت مختصر از مسأله گذاشته‏اند، نيست. از سوى ديگر چون مؤلف، كتاب را بصورت سؤال وجواب تنظيم كرده است خواندن آن را لذت‏بخش ساخته است. از جمله معايب كتاب اين است كه آيات وسؤالات تكرارى در آن زياد بچشم مى‏خورد وهمچنين مؤلف مى‏توانست آيات و سؤال و جوابهاى بيشترى را طرح كند تا كتابش از جامعيت بيشترى برخوردار بوده باشد.