جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماهیت مجهول حروف مقطعه قرآن دست بشر را از رسیدن به معانی حقیقی این حروف کوتاه کرده است؛ ازاین‌رو فرضیه و دیدگاه‌های متعددی درباۀ معانی آنها مطرح شده است. در این میان مستشرقان با ارائه فرضیاتی که برگرفته از مبانی و پیش‌فرض‌های آنان در شناخت قرآن است که قرآن را از منشأ غیروحیانی می‌دانند، دیدگاه ایشان به نسبت دیدگاه و فرضیه‌های مفسران فریقین بررسی می‌شود و با تطبیق دیدگاه مستشرقان و مفسران فریقین تا حدودی با معانی این حروف آشنا می‌شویم. روش تحقیق به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه مستشرقان درباۀ علامت اختصاری بودن این حروف برای صاحبان مصاحف، نظریه اقتباس از آیین یهود و علامت اختصاری برای بسمله با دیدگاه مفسران فریقین ناهمخوانی دارد. این امر نشان می‌دهد که ادله مستشرقان درباۀ معانی این حروف غیرمستند است. از موارد تشابه دیدگاه مستشرقان درباۀ معانی این حروف با مفسران فریقین نیز می‌توان به ارتباط معنوی این حروف با محتوای آیات، بیان رمزآلود این حروف، و ارتباط این حروف با واژه کتاب که از اندیشه‌های مشترک درباۀ معانی حروف مقطعه میان مفسران فریقین و مستشرقان است. مستشرقان به پنج دیدگاه کلی و مفسران نیز به یازده دیدگاه در این باب اشاره کرده‌اند که نمی‌توان معنای جامعی از این دیدگاه‌ها کسب کرد. در اندیشه رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) نیز ارتباط رمزگونه‌ای بین این حروف و قرآن کریم وجود دارد؛ زیرا در غالب آیات بعد از این حروف، سخن از قرآن به میان آمده است. دیدگاه اصلی معظم‌له درباۀ این حروف نشان‌دهنده این است که این حروف معجره هنری قرآن هستند و دلالت بر عظمت مصدر و منشأ قرآن کریم دارند.

تقیه راهبردی کاملا عقلایی بر مبنای ترجیح اهم بر مهم است که مورد پذیرش جمیع عقلا از هر دین و نحله‌ی فکری می‌باشد. در شرع مقدس اسلام نیز اجمالا مورد پذیرش همه‌ی فقیهان و مفسران فریقین بوده، و آیه‌ی بیست و هشتم سوره‌ی آل‌عمران، عمده دلیل مجوّز شرعی تقیه محسوب می‌شود. این مقاله که به‌شیوه‌ی توصیفی – تحلیلی و با استفاده از داده‌‌های کتابخانه‌ای تدوین یافته است؛ در پی پاسخ به‌این پرسش ترکیبی است که: مستند قرآنی تقیه از منظر آلوسی و علامه طباطبایی چیست؟ و ایراد آلوسی بر دیدگاه شیعه در مورد تقیه و پاسخ علامه طباطبایی به‌آن چه می‌باشد؟ نتیجه‌ی حاصل از این تحقیق این است که مفاد آیه‌ی مذکوربه‌طور مفصل توسط این دو مفسر مورد بحث قرار گرفته و مشروعیت تقیه اثبات گردیده است. البته ادعای آلوسی این است که شیعه در تجویز تقیه، راه افراط را در پیش گرفته؛ ولی با پاسخ‌های متقن و معتبری که از سوی علامه طباطبایی داده شده، مشخص گردیده که این اتهام و ادعای آلوسی نسبت به‌شیعیان، درست نیست. ضمنا در پرتو این تحقیق مشخص گردید که تنها اختلاف فریقین، در میزان و خصوصیات جواز تقیه است که پس از گزارش اقوال دو مفسر در بیان مفاد «استثنا» و «مستثنی منه» در آیه مذکور، بدان پرداخته می‌شود.

جایگاه ارزشی زن در دین اسلام، جایگاه والایی است که اهمیت آن در منابع اسلامی، خصوصاً قرآن ذکر شده است. اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) نیز در حوزه نظام ارزش زنان، به‌عنوان یک مفسر و اندیشمند و رهبر مسلمانان شیعی در جهان تشیع حائز اهمیت است؛ اما یکی از مسائل چالشی و بحث‌برانگیر در جوامع بشری که در غرب و شرق مطرح است، جایگاه زن و حقوق و اختیارات اوست؛ بنابراین تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و قرآن در مقابل جایگاه زن در فرهنگ غرب با تکیه بر آراء مستشرقان و اندیشه قرآنی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، دارای اهمیت فراوانی در جهت احیای جایگاه واقعی زن در جوامع بشری دارد. پژوهش حاضر نیز با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف تبیین جایگاه ارزشی زن در اسلام و فرهنگ غرب، با تکیه برآراء برخی مستشرقان و اندیشه قرآنی مقام معظم رهبری «مدظله‌العالی» انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاضر عبارت‌اند از: 1. تساوی و برابری در اصل و خلقت در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 2. تساوی در حقوق انسانی در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب؛ 3.تساوی در نظام ارزشی و هدایت‌پذیری در اسلام و تطبیق آن با فرهنگ غرب.

شیخ مفید و سیّد مرتضی از متکلّمان امامیّه بغداد در سده 5 هـ ق بوده‌اند که به خوبی به موضوع مهدویّت ورود کرده و به سؤالات و شبهات پیرامون این موضوع پاسخ داده‌اند. موضوعات مهدوی که در آن عصر بسیار مورد بحث بوده است عبارتند از: «اصل تولّد امام و غیبت ایشان» و «موضوع غیبت و به تبع آن طولانی شدن عمر حضرت مهدی(ع)». چنین مواردی سبب به وجود آمدن سؤالات و شبهاتی از سوی معاندان و مخالفان جریان مهدویّت شد که این دو عالم شیعی با دفاع از اعتقادات امامیّه در مقابل معاندان ایستاده و پاسخ همه سؤالات را به خوبی بیان کردند. جریان وصیّت امام و نام نبردن از فرزندشان از دیگر شبهاتی است که از سوی معاندان مطرح شده که از سوی متکلّمان این مدرسه پاسخ داده شده است. این دو شخصیّت مدرسه کلامی بغداد با نگارش کتب متعدّدی درباره مهدویّت از باورهای شیعی در این‌باره دفاع کرده‌اند.

یکی از بحث‌هایی که در پژوهش‌های اخلاقی به آن توجه می‌شود، موضوع «عامل اخلاقی» است. در این تحقیقات، عامل اخلاقی محوریت دارد و می‌توان ادعا کرد پایه‌ای‌ترین مبحث آن است؛ زیرا تمام امور اخلاقی بعد از پیش‌فرض گرفتن آن محقق خواهد شد. با توجه به گستردگی این بحث، پرسشی که در این پژوهش بررسی گردیده عاملیت اخلاقی خداوند و شروط آن از منظر امامیه و آیین کاتولیک است. اثر پیش‌رو به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای کوشیده است تا عاملیت اخلاقی خداوند را از منظر این دو آیین بررسی کند. این نوشتار نشان داده است که عاملیت اخلاقی خداوند از منظر امامیه و آیین کاتولیک، با اندکی تفاوت، شباهت‌های فراوانی در شروط مطرح شده (علم و آگاهی، قدرت، اختیار و آزادی) با یکدیگر دارند.

خلسه و مکاشفه برای اموری همچون درمانگری و پیشگویی و استفاده از اورادِ رازآلود برای منافع قومی و گاه فردی، مقابله با دشمنان و ارتباط با موجودات فراطبیعی، عناصر اصلی شمنیسم هستند که در عرفان یهودی نیز می‌توان این ویژگی‌ها و تشابهات را جست‌وجو کرد. این شباهت‌ها بستری مناسب و مستعد برای ایجاد فهم و روشی ا‌ست که عرفان یهودی را در موقعیت مقایسه و بررسی با شمنیسم قرار می‌دهد. عرفان یهودی از «مرکابا» تا «قبالا» و «حسیدیسم» از کتاب «معسه برشیت» و متون «هخالوت» تا «شمشیر موسی» همه سراسر رموزِ منوط به کشف، خلسه و مقدمات لازم برای تشرف هستند یا نسخه‌هایی از اوراد جادویی را برای رسیدن به اهدافی همچون درمان و پیشگویی و اضرار به دشمنان ارائه می‌کنند. ازاین‌رو می‌توان جلوة یک شمن را در عارفان یهودی مشاهده کرد که چنین روشی را برای کسب فنون و مهارت‌های لازم ماورایی برای منافع قومی در پیش می‌گیرند‌ و از آنها بهره می‌برند؛ با این تفاوت که همزمان خود را متدین به دین پیچیده‌تری همچون یهودیت نیز می‌دانند.

برخی داستان‌ها در مواضع متعدد با شباهت‌ها و تفاوت‌هایی در قرآن و تورات نقل شده‌اند. کشف و بررسی تفاوت‌های نقل‌های قرآن با یکدیگر و نیز تفاوت نقل قرآن با نقل تورات در ارائه تفسیر صحیح از آیات نقش مهمی دارد. ماجرای مهمانان حضرت ابراهیم چهار بار در قرآن و یک‌ بار در تورات با اختلافاتی (همچون مبهم بودن تقدم و تأخر در بشارت تولد حضرت اسحاق یا خبر عذاب قوم لوط، تعیین مخاطب در بشارت حضرت اسحاق، تبیین واکنش حقیقی ساره در برابر این بشارت، و علت ترس حضرت ابراهیم) ذکر شده است. در این‌‌باره تورات در بخش‌هایی با قرآن همسو و در جهاتی متعارض است. تورات ـ مانند همیشه ـ در نقل داستان، با ارائه مضامینی همچون خدشه‌دار کردن عصمت و توحید انبیا و شخصیت‌های مهم و تنقیص ذات خداوند، ماجرا را شرح داده است. قرآن برخلاف تورات با مطرح نمودن اصل ماجرا و شرح آن در سور گوناگون، ضمن داشتن اختلافاتی به‌ظاهر متعارض در آن سور، حقیقت این ماجرا را به‌خوبی ترسیم کرده است. این پژوهش با بررسی تطبیقی قرآن و تورات و تفسیر داستان قرآن در چهار سوره، ضمن برشمردن اختلافات و تشابهات میان قرآن و تورات، به تبیین و ارائه تفسیر در باب اختلافات قرآنی در چهار سوره مذکور درباره این داستان پرداخته است.